विकास वहस

बीमा समितिले नयाँ बीमा कम्पनीलाई सञ्चालन अनुमति (लाईसेन्स) दिने प्रक्रिया अगाडि बढाएको छ । बीमा समितिले १० वर्षपछि बीमा लाईसेन्स खुला गरेको हो । १० वर्षयता कम्पनी रजिष्ट्रारको कार्यालयमा २४ वटा नयाँ बीमा कम्पनी दर्ता भएका छन् । त्यसमध्ये १७ वटा कम्पनीले सञ्चालन अनुमति माग गर्दै बीमा समितिमा आवेदन गरेको छ । हाल २६ वटा बीमा कम्पनीहरु छन् । निकट भविष्यमा कम्तिमा ४० वटा बीमा कम्पनी सञ्चालनमा रहने देखिएको छ । अबको बीमा बजार कसरी विकसित होला ? नयाँ बीमा कम्पनीहरु खुलेपछि बजारमा कस्तो प्रभाव पर्ला ? प्रस्तुत छः नेपाल बीमक संघका अध्यक्ष तथा एनएलजी इन्स्योरेन्स कम्पनीका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत विजयबहादुर शाहसँग गरिएको विकास वहस ।   विजय बहादुर शाह, अध्यक्ष, नेपाल बीमक संघ बीमा समितिले नयाँ बीमा कम्पनीलाई लाइसेन्स खुला गरेको छ । कम्पनी रजिष्ट्रारको कार्यालयमा २४ वटा नयाँ बीमा कम्पनी दर्ता भएका छन् । एकै पटक दर्जन भन्दा बढी नयाँ कम्पनी थपिए भने बीमा बजारमा कस्तो प्रभाव पर्ला ? रजिष्ट्रारको कार्यालयमा दर्ता भएका सबै कम्पनीले लाइसेन्स पाए भने त्यो अध्ययन भन्दा पनि स्पेकुलेशन हुन्छ । अहिले नेपालमा ५० वटा बीमा कम्पनीको लागि बजार छ कि छैन भन्दा ९० प्रतिशत मानिसले ‘छैन’ भन्नेछन् । अध्ययन गरेर बजारको आवश्यकता अनुसार कम्पनी खुल्दा बजारमा त्यसको असर पनि राम्रो हुन्छ । हाम्रो जस्तो सानो बजारमा ५० वटा इन्स्योरेन्स कम्पनी हुने अवस्था आईसकेको छैन जस्तो लाग्छ मलाई । लाइसेन्स माग्ने जति सबै कम्पनीलाई बीमा समितिले लाइसेन्स दिन्छ कि दिँदैन भन्ने कुरा पनि महत्वपूर्ण पक्ष हुन आउँछ । बीमा समितिले केहि प्रक्रिया पुरा गर्न समय सीमा पनि तोकि दिएको छ । २४ वटैले प्रक्रिया पूरा गरे भने बीमा समितिले लाइसेन्स दिन्छ होला । त्यसपछि सर्भाइभल अफ फिटेस्टको मान्यता अनुसार अघि बढ्छ बजार । जो सबै भन्दा फिट हुन्छ, ऊ सर्भाइभ हुन्छ बाँकी मासिने वा मिसिने प्रक्रियामा जान्छन् । रजिष्ट्रारको कार्यालयमा दर्ता भएका सबै कम्पनीले लाइसेन्स पाए भने त्यो अध्ययन भन्दा पनि स्पेकुलेशन हुन्छ । अहिले नेपालमा ५० वटा बीमा कम्पनीको लागि बजार छ कि छैन भन्दा ९० प्रतिशत मानिसले ‘छैन’ भन्नेछन् । अध्ययन गरेर बजारको आवश्यकता अनुसार कम्पनी खुल्दा बजारमा त्यसको असर पनि राम्रो हुन्छ । अर्काे कुरा हामी के पनि बुझ्नु पर्नेछ भने बीमाको पहुँच धेरै नेपालीसम्म पुग्न सकेको छैन । हामी सबैले बीमाको पहुँच बढाउनु पर्यो । गाउँ गाउँसम्म पुग्नु पर्यो, नयाँ नयाँ प्रडक्टहरु ल्याउनु भन्दै आएका छौं । बीमाका नयाँ नयाँ क्षेत्रमा पुगेर अहिलेको सात आठ प्रतिशतको बजार हिस्सालाई बढाएर १५ वा २० प्रतिशतमा विस्तार गर्नुपर्छ भनेर मैले भन्दै आएको छु । बीमा समितिले नयाँ कम्पनीका लागि तोकेको मापदण्ड कस्तो देख्नु हुन्छ ? मापदण्ड भनेको नियामक निकायले बनाउने हो । त्यसमा हामीले बोल्न मिल्दैन् । नयाँ कम्पनीलाई लाइसेन्स दिनुको उदेश्य भनेको बीमा बजारलाई थप व्यवस्थित बनाउने, विस्तार गर्ने, नयाँ नयाँ प्रडक्ट ल्याउने र बीमाको जोखिम हस्तान्तरण हुन नसकेको क्षेत्रको व्यवस्थापन गर्ने हो । यसमा मापदण्डको खासै अर्थ हुन्न तर भोलि सबै कम्पनी शहरमा मात्रै केन्द्रित भए भने के गर्ने ? भोलि बजार छैन र खर्चिलो हुन्छ भन्दै बीमा कम्पनीहरु गाउँ जान मानेनन् भने के गर्ने ? त्यसकारण मेरो बुझाइमा केकको साइज ठूलो बनाउनेतर्फ केन्द्रित हुनुपर्छ । सबै कम्पनी शहर केन्द्रित भए भने अस्वस्थ प्रतिष्पर्धा बढ्छ । बजारको अस्वस्थ प्रतिष्पर्धाले पुराना कम्पनी, नयाँ कम्पनी दुबैलाई असर गर्छ र उपभोक्तालाई पनि नकारात्मक असर गर्छ । आफ्नो मात्रै स्वार्थ हेर्ने हो भने नयाँ बीमा कम्पनी थपिँदा सबै भन्दा बढी खुशी भईरहेको बीमा कम्पनीका सिर्इओहरु हुनुपर्ने हो । त्यसपछि बीमा क्षेत्रका जनशक्ति खुशी हुनुपर्ने हो । किनकी नयाँ कम्पनी खुलेपछि अवसर बढ्छ,  तलव सुविधा बढ्छ । तर तपाईहरुले बीमा कम्पनीका सिइओ र दक्ष जनशक्तिलाई सोध्नु भयो भने त्यति सकारात्मक संकेत देख्नु हुन्न । अहिलेका १७ वटा निर्जीवन र ९ वटा जीवन बीमा कम्पनी छन् । यी नै पर्याप्त हुनु कि होइनन् भन्ने प्रश्न छ । अहिले नै नयाँ कम्पनी थप्ने कुरा तर्कसंगत छ कि छैन ? लगानीकर्ताले प्रतिफल पाउँछ वा पाउँदैनन् ? उपभोक्ताले गुणस्तरीय सेवा पाउँछन कि पाउँदैनन् ? कम्पनीले बजार पाउँछ कि पाउँदैन भन्ने कुरा प्रमुख हुन आउँछ । बिना अध्ययन त्यत्तिकै नयाँ कम्पनी थप्ने कुरा पनि त्यति ठिक होइन ? तरपनि बीमा कम्पनीलाई लाइसेन्स दिने विषय बीमा समितिको क्षेत्राधिकारको कुरा हो । समितिले चाहँदा नयाँ कम्पनी थप्न सक्छ । बीमा कम्पनीमा भित्रिन लागेका नयाँ लगानीकर्ताले भविष्य राम्रो देखिरहेका छन तर पुराना लगानीकर्ता, उच्च व्यस्थापक त्यति सकारात्मक देखिन्नन्, किन ? आफ्नो मात्रै स्वार्थ हेर्ने हो भने नयाँ बीमा कम्पनी थपिँदा सबै भन्दा बढी खुशी भईरहेको बीमा कम्पनीका सिर्इओहरु हुनुपर्ने हो । त्यसपछि बीमा क्षेत्रका जनशक्ति खुशी हुनुपर्ने हो । किनकी नयाँ कम्पनी खुलेपछि अवसर बढ्छ,  तलव सुविधा बढ्छ । तर तपाईहरुले बीमा कम्पनीका सिइओ र दक्ष जनशक्तिलाई सोध्नु भयो भने त्यति सकारात्मक संकेत देख्नु हुन्न । बीमा कम्पनीका प्रमोटरहरुले आफ्नो सेयर पब्लिकमा कन्भट गरेर सेकेन्डरी बजारमा बेच्ने र आफ्नो लगानीलाई स्वतन्त्र गराउने योजनासहित कम्पनी खोलेको हो भने मेरो भन्नु केही छैन । तर त्यो स्पेकुलेशन हुन जान्छ । आजभोलि लिगल स्पेकुलेशन (कानूनी रुपमा सट्टेवाज) गर्न पाइन्छ । तर साना लगानीकर्ता मारमा पर्छन् । आइपिओ जारी गरेपछि लगानीकर्ता ओइरिन्छन् । ५० गुणासम्म आइपिओमा लगानी भैरहेको छ । एक सय रुपैंयाँको सेयर किन्दा १५० रुपैंयाँसम्म लगानी पर्न सक्छ । बीमा कम्पनीको आफ्नै नियम छ । निश्चित समयसम्म लाभांश वितरण गर्न पाउँदैनन् । लगानीकर्ताले पाँच वर्षसम्म लाभांश पाउँदैनन् । बीमाको बजार वृद्धि गर्नु राष्ट्रिय आवश्यकता हो । यो काम बीमा समिति वा कम्पनीहरूले मात्रै गर्न सक्दैनन्, त्यसका लागि सिंगो देश नै लाग्नु पर्छ । बीमाको बजार वृद्धि गर्नु राष्ट्रिय आवश्यकता हो । यो काम बीमा समिति वा कम्पनीहरूले मात्रै गर्न सक्दैनन्, त्यसका लागि सिंगो देश नै लाग्नु पर्छ । त्यसका लागि नयाँ बीमा कम्पनी चाहिने हो भने थप्नु पर्यो तर शहरमा मात्रै बस्ने कुरा ठिक हुन्न । संख्या भनेको ठूलो कुरा होइन, मुल कुरा बजार र पहुँच विस्तार हो । सम्भवतः केहि अध्ययन गरेर नै बीमा कम्पनी थप्ने निष्कर्षमा बीमा समिति पुगेको होला भन्ने मलाई लाग्छ । कुल प्रिमियम र कुल जनसंख्या पनि हेरिनु पर्छ । हाम्रो जस्ता धेरै देशमा कम्पनीको पुँजी एक सय करोड वा डेढ सय करोड मात्रै छ । उनीहरुको प्रिमियम पनि सोही मुद्रामा हुन्छ । कति प्रिमिय छ, त्यसकै आधारमा पुँजी निर्धारण हुने हो । यति पुँजीमा राम्रो प्रतिफल दिन सकिएन भने लगानीकर्तामा बितृष्णा आउन सक्छ । चलिरहेको अधिकांश बीमा कम्पनीले नगद लाभांश दिन सकिरहेका छैनन्, बोनस सेयर दिईरहेका छन्, तैपनि लगानी र्तामा निरासा भन्दा पनि उत्साह नै देखिन्छ । सेयर बजारमा सबैभन्दा बढी मूल्य बीमा कम्पनीहरुकै छ, किन ? दोस्रो बजारमा सेयर किनबेच गर्ने लगानीकर्ता भनेको सर्वसाधारण लगानीकर्ता हुन् । उनीहरुले कम्पनीको कुल पुँजीको ३० प्रतिशत सेयर होल्ड गर्ने हो । उनीहरु तुरुन्तै सेयर किनबेच गर्न सक्छन् । तर संस्थापकहरुलाई त्यस्तो सुबिधा हुन्न । संस्थापकहरुले चाहेको बेलामा सेयर बेच्न पाउँदैनन् । संस्थापकहरुले सपना देखेर संस्था स्थापना गरेका हुन्छन् प्रमोटरको सेयर फ्रि हुने भयो भने बजारमा स्पेकुलेशन हुन्छ । कम्पनीलाई कसले नेतृत्व गरिरहेको छ ? कसको लगानी छ ? भन्ने कुरा एकिन नहुने वित्तिकै कम्पनीको गुडविल बिग्रन्छ । सबल नेतृत्व नपाउन सक्छ । त्यसले संस्थालाई धरासायी नै बनाउँछ । नेप्सेमा सूचिकृत कम्पनीका प्रमोटरहरु सेयर बेचेर बाहिरको वा कम्पनी नेतृत्व विहिन भएको अवस्था कति छन् ? आजको दिनमा बीमा भन्दा राम्रो नियमन भएको संस्था भनेको बैंक तथा वित्तीय संस्था नै हो । तपाईहरुले नै कतिवटा संस्थाका सिइओ र मेजर लगानी कर्ता भागेका समाचार लेखिरहनु भएको छ । किष्ट बैंक, भिवोर विकास बैंक, क्यापिटल मर्चेन्ट एण्ड फाइनान्स, नेपाल सेयर मार्केन्ट एण्ड फाइनान्स, गोर्खा डेभलपमेनट बैंक, नेपाल विकास बैंक लगायत धेरै संस्थाले गएको एक दशकमा भोगेको समस्या हामीले विर्सनु हुन्न । नयाँ बीमा कम्पनीले बजारमा नयाँ के ल्याउँलान ? नयाँ प्रडक्ट र नयाँ मेनपावर आउलान् । यसका दुई वटा पक्षमा काम गर्छ । बजारमा राम्रोसँग चलिरहेका बेला नयाँ तरंग आयो भने नयाँ प्रवृत्ति देखा पर्छ । नयाँ कम्पनी आउँदैमा पुराना कम्पनी धारासायी हुन्छ भन्ने छैन । निजी क्षेत्रका कम्पनी थपिएपछि बीमा क्षेत्र थप समृद्ध हुँदै आएको इतिहासले देखाउँछ । अहिले पनि नयाँ कम्पनीले बिगार्छन भन्ने छैन । राम्रै हुन्छ भन्ने लाग्छ । तर त्यसको पूर्व तयारी  आवश्यक छ । नयाँ प्रडक्ट ल्याउने, पहुँच बढाउने, टेक्नोलोजी भित्र्याउने, दक्ष जनशक्ति उत्पादन गर्ने लगायतका काम गर्नुपर्छ । त्यसो भयो भने ७० वटा कम्पनीले पनि बजार पाउन सक्छन् । तर हामीले बीमाको केकको आकार बढाउन छाडेर भएकै केक बाढेर खान खोज्यौं भने चाँही कसैलाई पनि फाइदा हुँदैन । त्यसकारण नियामक निकाय चनाखो हुनुपर्ने देख्छु । बीमाको पहुँच बढाउन के के गर्नु पर्ला ? बीमाको बजार विस्तार गर्ने, जनचेतना बढाउने, नयाँ टेक्नोलोजी भित्र्याउने, दक्ष जनशक्ति बढाउने, नयाँ प्रडक्ट अध्ययन गर्ने काम गर्नुपर्छ । आजसम्म बीमा क्षेत्रमा गतिलो टेक्नोलोजी नै छैन । कसैले आइटीको सहयोग बिनै बीमाको पहुँच बढाउँछु भन्यो भने त्यो सम्भव छैन । हामीसँग त गतिलो सफ्टवेयर नै छैन अहिलेसम्म । नेपालमा बीको पहुँच १० प्रतिशत भन्दा कम छ भनिन्छ, अन्तराष्ट्रिय बजारमा कति प्रतिशत जनसंख्याले बीमा सेवा प्रयोग गर्छन् ? विकसित देशमा मान्छे जन्मिनु भन्दा पहिले नै बीमा गरिएको हुन्छ  बच्चा आमाको पेटमा हुँदा नै बीमा गर्छन् । मान्छेका नामपछि राखिन्छ तर बीमा चाँही गर्भाधारण गर्ने वित्तिकै गरिन्छ । बिहे गर्ने वित्तिकै २० वर्षपछि भुक्तानी हुने बीमालेख पनि सञ्चालन गर्न सकिन्छ । जीवन बीमालाई फाइनान्सियल पार्टका रुपमा हेरिन्छ । मृत्युपछि आफन्तले फाइदा लिन सक्छन र प्रडक्ट अवधि सकिएपछि आफैंले पनि लाभ लिन सकिन्छ । निर्जीबन बीमाका हकमा भवितब्य परेको अवस्थामा राहत नै मिल्छ । दुर्घटनाका बेला हुने आर्थिक क्षति न्युनिकरण हुन्छ । विकसित देशमा बीमा भनेको संस्कारकै रुपमा स्थापित भैसकेको छ । केहि समय अघि नेपालमै हेल्मेड अनिवार्य गर्दा मानिसहरुले पुलिसका लागि हेल्मेट लगाएको भन्थे । कार चढ्नेलाई सिटबेल्ट बाँध भन्दा पुलिसका लागि बेल्ट बाँध्थे । डिग्री पास गर्ने वित्तिकै मानिस शिक्षित हुन्न । त्यसका लागि चेतना आवश्यक छ । नेपालमा सवारी साधनको बीमा अनिवार्य छ । अझ तेश्रो पक्ष बीमा त नगरि हुन्न । त्यसले बीमा बजार बढाउन ठूलो योगदान पुगेको छ । यहि कारण मोटर बीमा सफल भएको छ । यसरी नै स्वास्थ्य वा अन्य क्षेत्रमा पनि यस्तै कार्यक्रम ल्याउनु पर्छ । १५, १६ वर्षपछि आफ्ना छोराछोरीका लागि एक मुष्ठ पैसा आउने गरि बीमा गराउनु पर्छ । मेडिसिन पढ्न ६० लाख चाहिन्छ । त्यसका लागि बीमा प्रडक्ट ल्याइयो भने ठूलो राहत हुन्छ । बीमा कम्पनीले यस्ता प्रडक्ट ल्याउनु पर्छ र नियामक निकायले सघाउनु पर्छ । त्यसकारण बीमा कम्पनीको संख्या भन्दा पनि पहुँचको कुरा चाँही प्रमुख हो । कुनै बेला बीमा कम्पनीको पुँजी चार पाँच सय करोडको कुरा बजारमा आएको थियो । आज एक सय र दुई सय पुगेको छ । भोलिका दिनमा फेरी चार पाँच सय करोड पुर्याउने दिन आउँछ । त्यसकारण मेरो भनाई के हो भने बीमाको केक बढाउनु पर्छ । संख्या र पुँजी ठूलो कुरा होइन ।

रेमिट्यान्स सेवाबाट उदाएको प्रभु समूहले बैंक, बीमा, पुँजीबजार, जलविद्युत, हवाई सेवा लगायत धेरै क्षेत्रमा लगानी विस्तार गर्दै आएको छ । यसअघि टेलिभिजन च्यानल सेवा प्रदायक कम्पनी डिस होममा २५ प्रतिशत सेयर लगानी गरेको प्रभु समूहले फरक प्रविधिबाट उस्तै सोवा दिने सिम टिभीमा पनि ठूलो लगानी गरेको छ । प्रभु समूहको विभिन्न कम्पनी समाल्दै हाल सिम्पल मिडिया नेटवर्कको प्रबन्ध निर्देशक रहनुभएको दक्ष पौडेलसँग हामीले सोधेका छौ–सिम टिभीमा लगानी गर्नेको कारण के हुन् ? सिम टिभीले बजार कसरी लिन्छ ? दक्ष पौडेल, प्रबन्ध निर्देशक – सिम्पल मिडिया नेटवर्क ग्राहकले सिम टिभी किन रोज्ने ? सिम टिभी एकदमै क्लियर आउँछ । हामीले दिने सेवा उच्च गुणस्तरको छ । सस्तो पनि छ । हामीले प्रयोग गर्ने प्रविधि आधुनिक छ । अप्टिकल फाइबरबाट घरमा केवल जोड्छौं । हाम्रो नेटवर्क राम्रो छ । काठमाडौं, पोखरा, चितवन, बुटवल, दाङ लगायत धेरै क्षेत्रमा हामीले लोकल केबुल अपरेटरसँग सहकार्य गरेका छौं । ग्राहकले जुनसुकै ठाउँबाट सेटअप बक्स लिन सक्ने, जुनसुकै ठाउँबाट रिचार्ज गर्न सक्ने व्यवस्था मिलाएका छौं । नयाँ प्रविधिको प्रयोगसँगै मूल्य पनि सस्तो हुनुपर्ने । तर टेलिभिजनको प्रयोगकर्ताहरुले प्रविधिसँगै मूल्यमा लाभ लिन सकेका छैनन् । टिभी च्यानल किन सस्तो भएनन् ? हामीले निकै सस्तो मूल्यको प्याकेजहरु दिएका छौं । सिम टिभीको सेटअप बक्स निःशुल्क छ । ५०० रुपैंयाँमा इन्स्टलेशन गर्दै आएका छौं । त्यसपछि तपाईँले विभिन्न किसिमको प्याकेजको लागि शुल्कहरु तिर्नुपर्दछ । हाई डेफिनिशन बक्सको लागि भने छुट्टै रकम तिर्नुपर्ने हुन्छ । हामीले दिएको जस्तो सेवा र मूल्य अन्य कम्पनीहरुले दिन सक्दैनन् । पहिला प्रयोग भएको एनालग सेवा कम गुणस्तरीय छन् । हामीले दिईरहेको सेवा भनेको डिजिटल केबल टेलिभिजन सेवा हो जसले ग्राहकहरुले सफा र प्रस्ट टेलिभिजन कन्टेन्ट हेर्न पाउँछन् । पहिला भन्दा धेरै गुणस्तरीय सेवा पहिलाको जस्तै मूल्यमा पाएका छन् । यसले उपभोक्तालाई लाभ नै भएको छ । इन्टरनेट सेवा सञ्चालनको तयारी कस्तो छ ? यस कम्पनीले २ वर्षअघि नै केबल टिभीका साथै इन्टरनेट सेवा प्रदायकको अनुमति पाएको छ । तर अहिले हामी डिजिटल केबल टिभी सेवामा मात्र ध्यान केन्द्रित गरिरहेका छौं । तर हामी इन्टरनेट सेवा छिटै संचालन गर्ने योजनामा छौं । सिम टिभीको मुख्य बजार कुन हो ? हाम्रो सबैभन्दा ठूलो बजार काठमाडौं नै हो । त्यसपछि  पोखरा, चितवन, इटहरी, लुम्बिनी, दाङ र भैरहवा लगायतका मुख्य सहरहरुमा आफ्नो सेवा दिईरहेका छौं । अरु सहरहरुमा, बाक्लो बस्ती भएका गाउँहरुमा, हरेक नगरपालिका, गाउँ पालिकामा पुग्ने हाम्रो लक्ष्य छ । अहिले नै हामीसँग ३ लाख भन्दा बढी ग्राहकहरु छन् । एक वर्षभित्रै ४ लाख ग्राहक बनाउने योजनामा छौं । हामी ५ वर्षभित्र १० लाख ग्राहक बनाउने योजनामा छौं । नेपाल सरकारले डिजिटल प्रविधिमा जाने निर्णय गरेको छ, सरकारको नीति र कार्यक्रमलाई सहयोग गर्छौ । सस्तो, सुलभ र भरपर्दो तरिकाले हरेक बस्तीमा, हरेक घरमा डिजिटल प्रविधिबाट टिभी हेर्न सक्ने सुविधा हामी दिन्छौं । प्रभु समूहले सिम टिभीमा कति लगानी गरेको हो ? सिम्पल मिडिया नेटवर्कको पुँजी एक अर्ब हो । यसमा टिभी नेपालको २० प्रतिशत र इम्रेस इनभेष्टमेन्टको ८० प्रतिशत लगानी छ । यो विदेशी लगानी हो । हामीले किनेको सिम टिभी सबै सेयर किनेका हौ । डिस होममा पनि प्रभु समूह लगानी छ, प्रतिस्पर्धी कम्पनी सिम टिभीको पनि सेयर किन्नुको कारण के हो ? प्रभु समूहले समस्यामा परेका कम्पनी लिदै सुधार गर्दै आएको छ । समस्यामा परिको किष्ट बैंक लियौं, सुधार गर्यौ, समस्यामा परेको ग्राण्ड बैंक हामीले लियौं, सुधार गरेका छौं । सिम टिभी लियौं, यसको पनि सुधार गर्छौ । डिस होममा २५ प्रतिशत सेयर छ । सिम्पल मिडिया नेटवर्कको हामीले २० प्रतिशत सेयर हामीले किनेका छौं । डिस होम र सिम टिभीको ग्राहक फरक हुनसक्छ । डिसहोम एन्टिनाबाट चल्ने प्रविधि हो । त्यसको लागि छानामा वा कौसीमा छाता राख्नुपर्छ । सिम टिभी अप्टिकल फाइबारबाट चल्ने प्रविधि हो । यसको लागि केबुल जोड्नुपर्छ । च्यानल दुबैमा आउने उही नै हो । अर्कोकुरा, सिम टिभीले एलसीओ (लोकल केवल अपरेटर)सँग मिलेर काम गर्ने हो । हामी सोझै ग्राहकसँग डिल गर्दैनौ । डिसहोमले प्रत्यक्ष ग्राहकसँग डिल गर्छ । सिम टिभी र डिस होम मध्ये कुन सेवा बढी प्रभावकारी हुन्छ ? दुबैमा आउने च्यानलहरु उस्तै हुन् । जमाना वायर लेसको आएको छ, टिभी च्यालन पनि इन्टरनेटबाट तान्ने प्रविधि आएको छ । प्रविधिमा छिटो छिटो परिवर्तन भएको छ । अहिलेलाई सबैभन्दा राम्रो क्वालिटी अप्टिकल फाइबारमा नै छ । तर सिम टिभीको क्वालिटी प्रति ग्राहकहरुको धेरै गुनासो सुनिन्छ, किन ? प्रभु समूहले सिम टिभीको सेयर किनेपछि समस्या देखिएको छैन । अहिले प्राविधिक रुपमा क्वालिटी धेरै राम्रो छ । हामीले नयाँ कार्यलय सञ्चालनमा ल्याएका छौं । यहाँ मनिटरिंग सिस्टम स्थापना गरेका छौं । समस्या समाधान गर्न २४ घण्टे कल सेन्टर संचालन गरिरहेका छौं । त्यसैगरी समस्या आएमा टेक्निकल टिम पनि राखेका छौं । हामीले मोबाइलबाटै सिम टिभी चार्ज गर्ने सुविधा पनि दिएका छौं । कुनै स्थानमा फाइबर केबल गेटवेमा समस्या देखिएमा तत्काल हाम्रो स्थानीय केबल कम्पनीलाई भनेर मर्मत गर्ने गरेका छौं । हामीसँग अहिले १०० भन्दा बढी च्यानलहरु छन् । हामीसँग विभिन्न टिभी च्यानल डाउनलिंकको लागि विभिन्न स्थानमा हेडन पनि राखेका छौं । अहिले नै २१ भन्दा बढी एचडि च्यानल दिईरहेका छौं । सिम टिभीको क्वालिटी सबैभन्दा राम्रो छ अहिले । हामी बजार विस्तारसँगै ब्राण्ड इमेज पनि राम्रो बनाउँदै छौं । तपाईलाई थाहा नै छ प्रभु समूहले समस्यामा परेका कम्पनी लिदै सुधार गर्दै आएको छ । समस्यामा परिको किष्ट बैंक लियौं, सुधार गर्यौ, समस्यामा परेको ग्राण्ड बैंक हामीले लियौं, सुधार गरेका छौं । बिग्रेको सिम टिभी लियौं, यसको पनि सुधार गर्छौ ।

सुरेन्द्रबहादुर सिंह नेपाल इन्स्योरेन्स कम्पनी लिमिटेडको अध्यक्ष हुनुहुन्छ । उहाँ नेपाल बैंकको सञ्चालक पनि हुनुहुन्छ । उहाँ २००० देखि २०१३ सम्म नेपाल इन्भेष्टमेन्ट बैंकको सञ्चालक हुनुहुन्थ्यो । उहाँसँग हामीले सेयरवार्ताको प्रयास गरेका थियौं । तर उहाँको जीवनको बहुआयामिक रोचक पक्ष पायौं । प्रस्तुत छ उहाँसँग गरिएको लामो वार्ताको सम्पादीत अंश ।   सुरेन्द्रबहादुर सिंह तपाईको जन्म ? असनमा २०१८ सालमा । कति पुस्तादेखि असनमा बस्दै आएको ? हाम्रो इतिहास हामीलाई नै सबै थाहा छैन । मेरो बाजे बराजु कलिलो उमेरमा नै वित्नु भएछ । मेरो बुबा ७ वर्षको हुँदा बाजे बित्नुभएको रहेछ । बुबाको काका बा पनि कलिलो उमेरमा नै बित्नुभएछ । त्यसैले धेरै कुरा ट्रान्सफर नै हुन सकेन । तपाईको औपचारिक पढाई  ? स्कूलको शिक्षा ल्यब्रोटोरीज् स्कूल, कीर्तिपुरबाट हासिल गरेको हो । त्रिभुवन विश्वविद्यालयबाट एमबीए गरेँ । १९८२ देखि १९८४ सम्म अष्ट्रिया(यूरोपियन देश) मा गएर होटल म्यानेजमेन्ट पढेँ । १९९२ देखि १९९४ इटलीबाट मास्टर इन इन्टरनेशलन म्यानेजमेन्ट पढेँ । त्यतिबेला विदेशमा पढ्ने अवसर कसरी मिल्यो ? अस्ट्रिया जान त्यतिबेला कुनै कठिन थिएन । अन एराईभल भिसा थियो । राम्रो शिक्षाको लागि बुबाले विदेश पठाउनु भएको । इटलीमा पढ्न जानुपूर्व एउटा रोचक प्रशंग छ । इटली एम्बेसीले नेशनल डेको अवसरमा सोल्टी होटलमा कार्यक्रम राखेको रहेछ । अन्तिम समयमा होटलले कार्यक्रम रद्द गरेछ । इटलीको नेशनल डे मनाउन एम्बेसीले आयोजना गरेको कार्यक्रम, प्रधानमन्त्री, मन्त्री लगायत धेरै भीआईपीलाई आमन्त्रण गरिएको कार्यक्रम । सोल्टी होटलले कार्यक्रम नगर्ने भएपछि राजदूत रिसले आगो भएछन् । त्यो बेलामा अरु राम्रा होटल कम थिए । कार्यक्रम हिमालयन होटलमा गर्ने व्यवस्था मैले मिलाएँ । मेरो कामबाट ती राजदूत प्रभावित भएछन् । इटलीमा पढ्न जान्छौ भनेर उनले सोधे । मैले ‘मसँग पैसा छैन’ भनेँ । ‘टिकटको पैसा तिमी हाल, बाँकी खर्चको व्यवस्था म मिलाई दिन्छुु’ भनेर उनले भने । मैले सहमति जनाएँ । उनले सबै कुरा मिलाई दिए । तपाईको व्यवसायिक पृष्ठभूमि ? ३०३४ देखि साढे दुई वर्ष राष्ट्रिय वाणिज्य बैंकमा काम गरेँ । पछि नेपाल अरब (हालको नविल) बैंकमा काम गरेँ । त्यतिबेला अरब बैंकको खुब बदनाम थियो । ठग बैंक, चोर बैंक भन्थे । भारतमा झनै बढी खराव इमेज । अरब बैंकमा काम गर्छु भन्न पनि लाज लाग्ने, डर लाग्ने अवस्था थियो । त्यतिबेला अरब बैंकको सेयर एनबी इन्टरनेशनलले किनेको थिएन । पछि श्रीलंकन, बंगलादेशीहरुले मिलेर सेयर किने । एनबी इन्टरनेशनल विनोद चौधरीको मात्र हो भनेर प्रचार गरिन्छ । वास्तवमा चौधरीको मात्र लगानी होइन । त्यसमा बंगाली, श्रीलंकनहरुको पनि लगानी छ । अरब बैंक छोडेर मल्ल ट्राभल्समा काम गरे । हिमालयन होटलमा २० वर्ष काम गरे, त्यो होटलमा लामो समय महाप्रबन्धक भएर काम गरेँ । बीचमा एउटा काम गरँे । त्यसले मेरो लाईफमा धेरै परिवर्तन ल्यायो । के काम थियो त्यो ? मैले १९८७ मा होटलमा बस्ने स्वीजरल्याण्डको गेष्टले मलाई हुलाक अफिस कहाँ छ भनेर सोध्यो । मैले ठेगाना बताईदिएँ । त्यसपछि उसले मलाई ‘सँगै’ जान प्रस्ताव गर्यो । भाषाको समस्या हुन सक्ने भएकोले मसँग सहयोग माग्यो । मैले सहयोग गरेँ । पछि मलाई बिजनेश गर्छौ भनेर सोध्यो । मैले जानेको छैन भनेँ । उसले सिकाई दिन्छु भन्यो । त्यो मान्छेले हुलाक टिकट छाप्ने स्वीस कम्पनीको एजेन्ट बन्न आग्रह गर्यो । हरेक वर्ष उसले पठाएको कोटेशन हुलाक विभागलाई बुझाउनु पर्ने काम रहेछ । मैले ‘हुन्छ’ भने । २/३ वर्ष उसले पठाएको कोटेशन परेन । इटलीमा पढ्न गएपछि बल्ल हुलाक टिकट छाप्ने ठेक्का पायो । विजनेश पाएपछि मलाई उसले स्वीजरल्याण्ड बोलायो । सबै खर्च उसैको । म घुम्न गए । कम्पनीको मालिक आफै रहेछ । पाँच वटा छोराछोरीलाई छुट्टाछुट्टै कम्पनी खडा गरेको रहेछ । आफ्नै घरमा राख्यो । मैले त्यति धनी मान्छे पहिलो पटक देखेको, भेटेको । उसले त्यतिबेला २५ हजार पर्ने स्वीस घडी दियो । फर्कने बेलामा ८ हजार स्वीच फ्याङक दियो । म त पुरै दंग । दोस्रो वर्ष पनि उसले नेपालको हुलाट टिकट डिजाइन गर्ने, छाप्ने टेण्डर पायो । फेरी उसले स्वीजरल्याण्ड बोलायो । मैले पनि सहमति जनाएँ । पुुरै मोजमानी गर्न पाईने । त्यतिबेला पनि नयाँ घडी दियो । १५ हजार स्वीच फ्याङक दियो । उसले दिने रेट पनि सस्तो, प्रिन्ट पनि राम्रो, डेलिभरी पनि टाईममा गर्ने । नेपालका हुलाकका कर्मचारीलाई पनि विदेश घुमाउने, तालिम दिने गर्न थाल्यो । उसले धेरै वर्ष नेपाली हुलाक टिकट छाप्ने काम पायो । करिव १७ वर्षसम्म मैले पनि त्यसमा काम गरे । उसले नियमित कमिशन दिएन । उसले आफ्नो इच्छाअनुसार वर्षमा एक पटक उसलाई मन लागेजति पैसा दिन्थ्यो । मेरो जिन्दीगीमा त्यो मान्छेसँग भेट भएपछि धेरै परिवर्तन आयो । अहिले पनि उसले मलाई छोरा जस्तै माया गर्छ । श्रीमती धनीको छोरी, १० बजे उठ्ने, ११ बजे ब्रेक फाष्ट खाने, त्यसपछि तास खेल्न थाल्ने । नेपालमा राणाका छोरीको जस्तो जीवन शैली । छोराहरु पनि ट्यापी भए । एउटी छोरी बेलायती केटासँग विहे गरेकी थिई, डिभोर्स भयो । धनी भए पनि परिवारबाट ऊ खुसी हुन सकेन । अरु व्यवसाय ? सेयरमा लगानी गरेको छु । बीचमा जग्गा किनबेचको काम पनि गरेँ । व्यापार, सेवाका केही कम्पनीमा पनि लगानी छ । सेयरमा लगानी गर्न थालेको कति भयो ? १९९१ देखि । त्यतिबेला आईपीओमा सेयरमा धेरै आवेदन पर्दैन थियो । जति माग्यो, त्यति पर्दथ्यो । अहिले कति छ सेयर? नभनौं । मैले थोरै कम्पनीको सेयर किनेको छु तर ती सबै कम्पनीको रिर्टन राम्रो छ । सधैं एकनास हुदैन । कहिले बोनस सेयर धेरै आउँछ, नगद कम हुन्छ । औषतमा ३/४ करोड रुपैयाँ बराबर हुन्छ । वार्षिक कति लाभांश आउँछ ? सधैं एकनास हुदैन । कहिले बोनस सेयर धेरै आउँछ, नगद कम हुन्छ । औषतमा ३/४ करोड रुपैयाँ बराबर हुन्छ । सेयर कारोबार कत्तिको गर्नुहुन्छ ? किनेपछि सेयर बेच्दिन । सेयर बेच्ने आवश्यकता नै पर्दैन । अहिलेसम्म आर्थिक समस्या भोग्नु परेको पनि छैन । राम्रो रिर्टन दिने कम्पनीको सेयर किन बेच्ने ? जग्गा जमिन कति छ ? बाहुबाजेले पनि राम्रो जोड्दिनुभएको रहेछ । आमाको बुबाको जमिन पनि धेरै थियो । मामाहरु नभएकोले सम्पत्ति छोरीहरुलाई दिनुभयो । बानेश्वरमा १८ रोपनी जग्गा एउटै प्लटमा आमाले माइतीबाट पाउनु भएको छ । असनमा कति जग्गा छ ? ३ आना मात्र हो । पैतृक सम्पत्ति ३ आना मात्र हो त ? २०० वर्षदेखिको जग्गा हो । महाराजगञ्जको ढ्याङग्रे खेतबाट ४५ मुरी धान कुत आउँथ्यो । डल्लुमा मौजा (ठूलठूलो बिर्ता) थियो । थानकोटमा फाँट नै थियो हाम्रो । मेरो बाजेले तत्कालिन राजालाई खुशी बनाएबाफत वारामा ५ हजार विगा जमिन बक्स दिएको कागज अझै मसँग छ । तर त्यो कागज मात्र छ । जमिन हेर्न गएको, फिल्डमा छैन । त्यतिबेला औलो लाग्छ भनेर बाजे बजै गएनन् । सबै जग्गा अरुले नै हडपी सकेका छन् । त्यो जग्गा लिन कुनै प्रयास गर्नुभयो ? छैन । मलाई नपुग्दो केही छैन । त्यो जग्गा पाउन अदालतदेखि स्थानीय समूदाय, स्थानीय प्रशासनसँग लडाई गर्नु पर्ने हुन्छ । तपाई जग्गाको कारोबारमा कसरी पुग्नुभयो ? म डल्लुमा बस्थे । त्यहाँका ज्यापुहरु छोरा छोरीको विहे गर्न पैसा भएन, लौन काजी साव जग्गा लिइदिनु पर्यो भन्न आउँथे । उनीहरुको काम चलाई दिन, उनीहरुले भनेकै मूल्यमा जग्गा किन्न थालेँ । पछि त्यही जग्गामा राम्रो फाइदा आएपछि बेच्थेँ । अहिले त जग्गा किनबेचको काम छोडिसकेँ । त्यतिबेला तपाईको हातमा नगद कसरी आउँथ्यो ? म जागिर खान्थेँ, मेरो श्रीमतीको पनि राम्रो जागिर, असनको घर भाडा आउँथ्यो, क्षेत्रपाटीको घरभाडा आउँथ्यो । बुबा राजबहादुर सिंह नेपाल सरकारको सचिव हुनुहुन्थ्यो । मेरो घरमा क्यास फ्लो राम्रो थियो । अहिले पनि असनमा बस्नुहुन्छ ? होइन, असनबाट क्षेत्रपाटीमा, त्यहाँबाट डल्लू, त्यसपछि अहिले, महाराजगञ्ज बस्छु । सेयरको मूल्य किन बढेको छ ? एउटा मनोविज्ञान हो । दोस्रो बैंकहरुले कर्जाको व्याज धेरै बढाए, नाफा बढ्दैछ । तेस्रो, बोनस सेयर, हकप्रद सेयरको आउँछ भनेर । नेपाल बैंकको स्थिति कस्तो छ ? नाफा बढेको छ । आगामी वर्षदेखि सेयरधनीलार्इ नाफा दिन सकिन्छ । तर नेपाल बैंकमा कर्मचारी खर्च बढी छ । बैंकले धेरै नाफा गरेपनि कर्मचारी खर्च नै धेरै छ । बैंकले सम्पत्ति बेचेर नाफा देखाईरहेको छ, कहिलेसम्म सम्पत्ति बेचेर नाफा देखाउने ? तपाईलाई रोचक कुरा सुनाउँछु । केही दिनअघि नेपाल इन्स्योरेन्स कम्पनीको काममा विरगञ्ज गएको थिएँ । त्यही बेलामा केही समय निकालेर रक्सौल गएको । फर्कदा जाममा परियो । रुट परिवर्तन गरेर आउँदा ड्राईभरले रक्सौलमा नेपाल बैंकको जग्गा देखायो, धेरै जग्गा रहेछ त्यहाँ । त्यहाँ जग्गा भएको जानकारी नेपाल बैंकको केन्द्रीय कार्यालयलाई थाहा नै थिएन । मैले सोधखोज गर्न लगाए । पछि थाहा भयो विरगञ्ज शाखाले सो जग्गाको बाली वर्षमा १२/१३ हजार रुपैयाँ भारत सरकारलाई बुझाउँदै आएको रहेछ । त्यसको प्रयोग गर्न सकेको छैन । यस्तो सम्पत्ति कति छ भन्ने समेत थाहा छैन । यसरी बेवारीसे अवस्थामा रहेको सम्पत्ति राखेर बैंकलाई फाइदा हुँदैन । प्रयोगमा नआउने सम्पत्ति बेच्दै जानुपर्छ । नेपाल इन्स्योरेन्स कम्पनीमा सिईओ किन नियुक्ती नगरेको ? ६ जनाले आवेदन दिएका छन् । बोर्डमा छलफल भईरहेको छ । छिट्टै निर्णय गर्छौ ।