सेवा : शिक्षा

विक्रम केसी, निर्देशक (स्कोप स्टुडेन्ट सर्भिस) सन् २००६मा स्थापित स्कोप स्टुडेण्ट सर्भिस नेपाली विद्यार्थीको विश्वासको कन्सल्टेन्सीमा पर्दै आएको छ । स्कोपले बेलायत, अष्ट्रेलिया र अमेरिका जाने विद्यार्थीहरुलाई परामर्श सेवा दिँदै आएको छ । प्रस्तुत छ लामो समयदेखि शैक्षिक परामर्श व्यवसायमा रहेका स्कोप स्टुडेन्ट सर्भिसका निर्देशक विक्रम केसीसँग विकासन्युजका  लागि डाेमी शेर्पाले  गरेकाे कुराकानी । १७ लाख रुपैयाँ खर्च गरेर नेपाली विद्यार्थी अष्ट्रेलिया जानुको कारण के हो ? अहिलेको युग प्रतिस्पर्धाको हो । मोबाइलले संसार नै हात–हातमा अट्ने बनाएको छ । सोही कारण विश्वको शिक्षा–प्रणाली विद्यार्थीहरुले सहजै जान्न सक्छन् । तर आफ्नो राष्ट्रमा अन्तराष्ट्रिय स्तरको शिक्षा नपाइने कारण विद्यार्थीहरु देश बाहिर जान इच्छुक हुन्छन् । यो नेपालमा मात्र होइन अन्य देशमा समेत हुने सामान्य प्रक्रिया हो । अमेरिकी विद्यार्थीपनि अन्य देश जान रुचाउँछन् । मानिस भनेको राम्रो नतिजामूखी हुन्छन् । गाउँमा मिठो बाली खान गाई दौडिएको जस्तो मानिसहरु पनि सहज जीवन जिउँन चाहान्छ । समय सुहाउदो शिक्षाकालागि नेपाली विद्यार्थी बाहिरीने गर्छन् । कम्तीमा १२ कक्षा पास भएका र १८ वर्ष उमेर नाघेका विद्यार्थी बाहिर जान्छन् । आफ्नो भविष्य तथा शिक्षाका लागि उनीहरुले बाहिर जानुपर्छ । नेपालमा सीमित रहेका शिक्षापनि बाहिर गएर विद्यार्थीले पढ्न चाहेको हुन्छ । ब्याच्लर्समा बिबिए, बिबिएस, बिबिएम लगायतका विषय मात्र पढन पाइन्छ । होटल म्यानेजमेन्टपनि छ तर समय सापेक्ष छैन । अष्ट्रेलिया नै किन रोजाइमा पर्यो ? पहिले सन् २००६ देखि २००९ सम्म धेरै विद्यार्थी युके (बेलायत) गए । अहिले अष्ट्रेलिया गइरहेका छन् । पहिलेपनि यस्ता प्रश्नहरु उठ्ने गर्थे । यसको कारण भनेको विद्यार्थीहरुले आफ्नो शिक्षा, सुविधा, पार्ट टाइम जब गर्ने अवस्था आदि हेर्नाले हो । अष्ट्रेलियामा अन्तर्राष्ट्रिय विद्यार्थीकोलागि दिने सुविधा राम्रो छ । त्यहाँको इएसएस एक्ट, एजेन्ट एक्टले विद्यार्थीलाई सहज बनाउँछ । यस्तै, आफ्नो नाता–गोता भएको ठाउँमा जान सहज हुन्छ । नेपाली विद्यार्थीले पहिलेदेखि अष्ट्रेलियामा राम्रो गर्दै आएकाले अहिले पनि विद्यार्थी त्यतै आकर्षित हुनु स्वभाविक हो । अष्ट्रेलियामा जाँदा शुल्क समेत सस्तो पर्ने, सुरक्षा स्थिति राम्रो भएकोले अष्ट्रेलियामा विद्यार्थीको आकर्षण रहँदै आएको छ । नेपालीलाई सुहाउँदो मौसम, वातावरणलेपनि अष्ट्रेलिया आकर्षणको केन्द्र बन्दै आएको हो । साथै, अष्ट्रेलियामा गन राइट नहुनुपनि विद्यार्थीहरुको सुरक्षाको दृष्टिकोणले राम्रो मान्न सकिन्छ । कुन उमेरका विद्यार्थी बढि बाहिर जान रुचाउँछन् ? विद्यार्थीको आर्थिक अवस्था अनुसार बाहिर जाने कुरा निर्धारित हुन्छ । यसमा अभिभावकले कसैलाई प्लस टु त कसैलाई ब्याच्लर्सकोलागि बाहिर पठाउने गरेको हामीले पाउने गरेका छौँ । बाहिरको सिप सिक्दा विद्यार्थी दक्ष बन्न अवसर पाउँछन् । ३ वर्षको ब्याच्लर्समा गएको विद्यार्थी समेत २२ वर्षमा जादाँ नेपाल आउने बेलामा २५ वर्षमै केही जान्ने अवसर पाउँछन् । तपाईहरुले विद्यार्थीलाई कुन–कुन अवस्थामा सहयोग गर्दै आउनुभएको छ ? हामीले विद्यार्थीलाई स्वदेशमा रहँदा र बाहिर जाँदाको अवस्थामा सहयोग गर्दै आएका छौँ । विद्यार्थीको छनौट अनुसारको कलेजमा पठाउँने देखि उनीहरुले पाउँने सुविधाहरुसम्ममा हामीले विद्यार्थीको पक्षमा वकालत गर्ने गर्छौ । नेपाली विद्यार्थीलाई अष्ट्रेलियामा कति खर्चको आवश्यक छ ? सरकारले एक जना नेपाली विद्यार्थी अष्ट्रेलियाजाँदा लाग्ने योजनाको केही मापदण्ड ल्याएको छ । नेपाली विद्यार्थीहरुले मेलबर्नमा एक महिनामा साथीसगँ एउटा रुममा मिलेर बस्दा ३ सय ४ सय डलर तिर्ने गरेका छन् र एक्लै एउटा रुम लिदा ८ सय डलरसम्म तिर्छन् । ४१ वटा विश्वविद्यालयहरु अष्ट्रेलियामा रहेका छन् । सो मध्ये ३८ वटा विश्व विद्यालय सरकारी रहेका छन् । अधिकांश विद्यार्थी सरकारीमा आकर्षित छन् । स्टेटको सरकारले चलाउने विश्वविद्यालयपनि छन् त्यसलाई टेफ भनिन्छ । पेमेन्ट गर्न विश्वविद्यालयको सुविधा अनुसार हुने गर्छ । कतिपयमा मासिक रुपमा तथा कतिपयमा ३ महिनामा तिर्ने मापदण्ड राखेको हामीले पाउन सक्छौँ । समान्यतया नेपाली विद्यार्थील प्रत्येक वर्ष २० हजार डलर शिक्षण शुल्क तिर्छन् । यो ठाउँ अनुसार फरक हुने गर्छ । बाहिर गएर नेपाली विद्यार्थीले किन कलेज परिवर्तन गर्छन् ? तपाईले राम्रो प्रश्न उठाउनु भयो । सो विषयमा अरुले समेत कुरा उठाउँदै आएका छन् । लोकल एजेन्टको कुरा सुनेर विद्यार्थीले कलेज परिवर्तन गर्छन् । साथै, आफूले नेपालमा सोचेर गएको शुल्क तिर्न नसकेको अवस्थामा सस्तो विषय छानेर कलेज परिर्वतन गरेको पाइन्छ । यस्तै, कतिपयले पहिले पढ्नै पर्छ भनेर जाँदा पिआरको सम्भावना बढ्दै जाँदा अर्कै कलेज छनोट गर्छन् । विषय परिवर्तन गर्दा के कस्तो असर पर्छ त ? साइन्स पढ्न गएको विद्यार्थीले अर्को विषय पढ्यो भने त त्यसको असर त पर्ने नै भयो । यसमा पैसा खेर जाँदा नराम्रो हुन्छ तर इच्छा अनुसार उसले काम गर्न पाउँदा त्यसलाईपनि राम्रो मान्न सकिन्छ । काठमाडौ भित्र र बाहिर रहँदा हाम्रै इच्छा परिवर्तन हुन सक्छ । यसलाई वातावरणले पार्ने प्रभावको रुपमा लिन सकिन्छ । बाहिर जान भन्दा अगाडि विद्यार्थीले के–कस्ता कुरामा सचेत हुनुपर्छ ? विद्यार्थीले आफूले पढ्न लागेको विषय र आफ्नो इच्छा जान्न आवश्यक हुन्छ । करको विषमा विद्यार्थीलाई राहत हुने किसिम कुरा सम्बन्धित ठाउँमा पुर्याउन आवश्यक छ । विद्यार्थीले तिर्ने २ प्रतिशत करको सुविधा उनीहरुले कति पाएका छन् भन्ने कुरा महत्वपूर्ण छ । देशमा गणतन्त्र आइसकेको अवस्थामा सोही अनुसारको काम गर्न आवश्यक रहेको पाइन्छ । दर्ता नभएका निकायका सन्दर्भमा सरकार समेत सचेत रहन आवश्यक रहेको छ । कतिपय अवस्थामा हामीले कुरा उठाउदापनि दर्ता नभएका निकायलाई सरकारले कारबाही गर्न नमिल्ने जानकारी दिएका छन् । स्कोप स्टुडेण्ट सर्भिसेसलाई विद्यार्थीले किन रोज्ने ? हामी २००६ मा स्कोप स्टुडेण्ट सर्भिस हामीले ल्याएका थियौ। अहिले नेपाली विद्यार्थीको विश्वासको कन्सल्टेन्सीमा हामी पर्दै आएका छौँ । यु.के. अस्ट्रेलिया, अमेरिकामा जानेलाई हामीले सेवा दिँदै आएका छाैँ। अङ्ग्रेजी बोलिने देशमा हामीले पठाउँछौ । यहाँ आएका सबै विद्यार्थी विदेश जानै पर्छ भन्ने छैन । हामीले विद्यार्थीलाई पढ्न सिक्न अनुरोध गर्छौ । तर विद्यार्थीहरु नेपाल फर्किनु पर्छ भन्ने कुरा हामीले पोस्टरमा समेत टाँस्दै आएका छौँ । पिआर पाउँनु नराम्रो कुरा होइन । पिआर पाएपछि पनि विद्यार्थीहरु नेपाल आउनुपर्छ भन्ने हाम्रो बुझाई हो। बाहिर ट्रस्ट फण्डहरुपनि संचालनमा छन् । सो मार्फत आर्थिक अवस्था कमजोर भएका विद्यार्थीहरुले सहयोग पाउने गर्छन् । ट्रस्टमा बास्केट फण्डको पैसा रहने गर्छ । हालसम्म अभिभावक, विद्यार्थी मार्फत राम्रो सल्लाह सुझाव पाउँदै आएका छौँ । हामीले बाहिर गएका विद्यार्थीहरुसँग पनि राम्रो सम्पर्क गर्दै आएका र्छौ। मेलवर्न, सिडनीमा हामीले कम्पनी खोलेका छाैँ । श्रीलङ्का, अमेरिकामा पनि हामीले सेवा बिस्तार गर्ने तयारी गरेका छौँ । अमेरिकामा जाने विद्यार्थीलाई पनि हामीले पूर्ण सहयोग गर्ने छाैँ।

काठमाडौं । टन्टलापुर घाम । शिरमा कालो टोपी । मलिन मुहार । काखमा बच्चा राखेर एकोहोरो मोबाइलमा व्यस्त थिइन् चितवनकी सुमित्रा पाैडेल (नाम परिवर्तन) । बिहीबार ललितपुरको पुल्चोक क्याम्पसमा त्रिभुवन विश्वविद्यालयको ४५औं दीक्षान्त समारोहमा देखिएको दृश्य हो यो । हजारौं विद्यार्थीकोबीचमा यस्ता धेरै दृश्यहरु थिए । ती दृश्यहरुमा हर्ष उल्लास र पृथक किसिमको रौनकता पनि थियो । विद्यार्थीहरुको जम्काभेट भएको त्यो मैदानमा कोही आफूले हासिल गरेको शिक्षाको प्रमाणपत्र लिन व्यस्त थिए भने कोही तस्विर खिचाउन तल्लिन । कोही भने वर्षौंदेखि भेट नभएका साथीसँगीहरुसँग गफीरहेका थिए । बिहीबार भएको ४५औं दीक्षान्त समारोहको रौनकता आफैमा रोचक थियो । तिनै रौनकता छाएका दृश्यहरुभित्र पनि बैग्लै किसिमको रौनकता थियो । भनिन्छ नि ! धन,दौलत र पैसा बाँडेर कम हुन्छ तर शिक्षा न चोरले चोर्न सक्छ नत दाजुभाइ दिदीबहिनीहरुबीच बाँड्न सकिन्छ । बरु ज्ञान जति बाँड्यो त्यति वृद्धि हुन्छ । देखिएका दृश्यहरुमा न कुनै अभाव थियो, न कुनै चिन्ता वा पीडा नै । थियो त केबल त्रिभुवन विश्वविद्यालयलयले प्रदान गरेको प्रमाणपत्रभित्र लुकेको खुसियाली । प्रमाणपत्र लिँदै तस्विर खिच्नमा मक्ख थिए विद्यार्थीहरु । त्यही रमाइलाेभित्र अनेकौं सपनाहरु पनि थिए । तर, कतिपय भने आफ्नो सपनासँग अनविज्ञ थिए । विकासन्युजले धेरै विद्यार्थीहरुसँग तपाईले स्नातक, स्नातकोत्तर तहको प्रमाणपत्र पाएर दीक्षित भइसक्नु भयो के छ अब योजना ? के गर्नु हुन्छ ? भन्ने खालका प्रश्न गर्दा धेरैले आफू भविश्यमा के बन्ने र के गर्ने भन्ने कुरामा अन्यौल र अनविज्ञ थिए । त्यही अन्यौलता तिनै चितवनकी सुमित्रा पाैडेलमा पनि थियो । अंग्रेजी विषयमा स्नातकोत्तर गरेर दीक्षित हुन आएपुगेकी उनी आफू भविश्यमा के बन्छु र के गर्छु भन्नेमा भने बेखवर थिइन् । स्नातकोत्तरमा अंग्रेजी विषय पास गर्नु चानचुने कुरा होइन । स्नातकोत्तर तह पास गरिसकेको व्यक्ति देशको मेरुदण्ड हो । उसले जे जस्तो गरेर पनि आफ्नो भविश्यलाई उज्वल पार्न सक्छ । तर, सुमित्राको जवाफले भने एकछिन उनलाई मात्र होइन, नेपाली शैक्षिक संस्थाहरुले पनि सोच्न र मनन गर्न आवश्यक बनायो । ‘श्रीमान अष्ट्रेलिया हनुहुन्छ, सायद म पनि उत} जान्छु होला,’ उनले भनिन् । धेरै विद्यार्थी सहभागी थिए दीक्षान्त समारोहमा । हामीले धेरैका भविश्यका योजनाहरु लक्ष्यहरु बुझ्ने प्रयास पनि गर्यौं । तर अधिकांशहरु आफ्नो भविश्यप्रति अनविज्ञ थिए । त्रिभुवन विश्वविद्यालयबाट राजनीतिशास्त्रमा स्नातक गरेकी आस्था स्वाँरको भनाइ पनि सुमित्राको भन्दा फरक थिएन । उनले पनि अहिले पढिरहेको तर भविश्यमा यही बन्छु र यही गर्छु भन्ने योजना नभएको सुनाइन् । आफ्नो छोरीको दीक्षान्त समारोहमा उपस्थित भएका त्रिविका एक प्राध्यापक पनि नेपालको शिक्षा पद्धतिलाई सराप्छन् । उनी नेपालको शिक्षा प्रणाली कागजमा मात्र देखिने बताउँछन् । उनले नेपाली शैक्षिक पद्धती वैज्ञानिक नभई सर्टिफिकेटमा मात्र सिमित रहने उनको भनाइ छ । ४५औं दीक्षान्त समारोहमा सहभागी भएका धेरै विद्यार्थीहरुले विदेश जाने योजना भएको सुनाए । विद्यार्थीहरुले देशमा केही अवसर छैन, विदेश जान्छौं भन्ने योजनाहरु सुनाइरहँदा मञ्चमा आसिन विशिष्ठ व्यक्तित्वहरु भने युवाहरुले अब विदेश जानु पर्दैन, देशमै रोजगारको सिर्जना गर्छौं भन्ने आश्वासनहरु बाँडिरहेका थिए । त्यही आश्वासन शिक्षामन्त्री गिरिराजमणी पोखरेलको मुखबाट पनि सुनियो । समारोहमा प्रमुख व्यक्तित्वका रुपमा आसिन शिक्षामन्त्री पोखरेलले पनि युवाहरुलाई मञ्चबाटै स्वरोजगारका सपनाहरु बाँड्न भ्याए । उनले युवाहरुमा धेरै अभिभारा थपिएकोले सरकारले सकेसम्म विदेश जानबाट रोक्ने खालका योजनाहरु ल्याउने बताए आश्वासन पनि दिए । त्रिभुवन विश्वविद्यालयको ४५औ दीक्षान्त समारोहमा देशभरबाट १० हजार १८३ विद्यार्थीहरु सहभागी थिए । दीक्षित हुन योग्य ७० हजार ७७ विद्यार्थी भएपनि १५ प्रतिशत विद्याथीहरु मात्र दिक्षान्तमा सहभागी थिए ।

काठमाडौं। त्रिभुवन विश्वविद्यालयको ४५ औं दीक्षान्त समारोहमा सम्पन्न भएको छ। समारोहमा देशभरबाट १० हजार १८३ विद्यार्थीहरु दिक्षित भएका छन्। दिक्षितको लागि ७० हजार ७७ विद्यार्थीहरु योग्य भएपनि १५ प्रतिशतले मात्र दिक्षान्त समारोहको लागि फारम भरेका थिए। गत वर्ष ७७ हजार ७७ विद्यार्थीमा ९ हजार ५८० विद्यार्थी दीक्षान्तमा सहभागि थिए। पुल्चोक ईन्जिनियरिङ्ग क्याम्पसमा भएको समारोहमा शिक्षामन्त्री गिरिराजमणी पोखरेल र बाङ्लादेश विश्वविद्यालयका उपकुलपति मोहोम्मद अख्तारुजामनको उपस्तिथि थियाे।