कोरोना महामारी र हाम्रो भविष्य

लेखक के मार्छस कोरोना तँ मलाई, जो हरेक पल सामान्य स्वास्थ्य समस्याले छट्फटाइरहेको छ । के तड्पाउँछस् कोरोना तँ मलाई, जो हरेक दिन विविध पिडा र अभावले तड्पिरहेको छ । जहाँ तेरो भन्दा डर भोकमरीको छ, आफ्नो भन्दा पिर भोको छोरा छोरीको छ । तेरो त के डर हुनु र मलाई, तेरो त के डर हुनु र मलाई, डर त हरेक वर्ष मेरा आसपासमा रहेकालाई मार्ने हैजा र झाडापखलाको छ । सुन्दैछु तँ सँग विश्व नै आतंकित छ अरे, सुन्दैछु तँ सँग विश्व नै आतन्कित छ अरे, ठूला ठूला पुँजीपति र धनाड्य पनि तेरै कारण मरे । मै विश्व कै शक्ति हु भन्नेहरु पनि तेरो सामु घुडा टेके अरे। तर मलाई प्रवाह छैन, तर मलाई प्रवाह छैन, म त केबल सोच्दैछु विहान त खाँए तर के खाने भरे , विहान त खाँए तर के खाने भरे । डर त मलाइ त्यस्ता सँग लाग्छ, डर त मलाइ त्यस्तासँग लाग्छ । जो आसेपासे सञ्चार माध्यमलाई अपवाह फैलाउ भन्दैछन, अगाडिको सटर बन्द गरि पछाडिको ढोकाबाट कालोबजारी गरि धनि बन्दैछन । हो डर त मलाई त्यस्तासँग लाग्छ, जो गत वर्ष करोड होइन अर्बौ भन्सार छुट लिएर पनि ज्वरो र रुघाखोकीको बिरामीलाई आफ्ना अस्पतालमा प्रवेश निषेध भन्दैछन् । जटिल परिस्थितिमा पनि स्वास्थ्य सामाग्री खरिदमा भित्रभित्रै नीतिगत भष्ट्राचार गरि बाहिर सरिप बन्दैछन, हो डर त मलाई त्यस्तासँग लाग्छ , जो गत वर्ष करोड होइन अर्बौ भन्सार छुट लिएर पनि ज्वरो र रुघाखोकीको बिरामीलाई आफ्ना अस्पतालमा प्रवेश निषेध भन्दैछन् । जटिल परिस्थितिमा पनि स्वास्थ्य सामाग्री खरिदमा भित्रभित्रै नीतिगत भष्ट्राचार गरि बाहिर सरिप बन्दैछन ।

इतिहासलाई फर्केर हेर्दा मानव विकासको क्रमसँगै मानव समाजले प्लेग, बिफर, स्पेनिस फ्लु, ईबोला , एचआईभी/एड्स जस्ता विभिन्न प्रकारका प्राकृतिक विपत्तीहरुको सामना गर्दै आएको छ । विश्वमा समय समयमा बिभिन्न प्रकारका महामारीहरुले लाखौ मानिसहरुको ज्यान लिएको देखिन्छ । त्यस्तै गत सन २०१९ डिसेम्वर अन्त्यमा चिनको वुहान प्रान्त बाट फैलिएको कोभिड— १९को संक्रमण हाल सम्मबिश्वका २ सय भन्दा बढी देशमा पुगिसकेको छ । यो लेख तयार पार्दा सम्म मृत्युहुनेको संख्या १ लाख १९ हजार भन्दा बढी पुगिसकेको र १९ लाख भन्दा बढी संक्रमित रहेको पुष्टि बिश्व स्वास्थ्य संगठनले गरिसकेको छ । संक्रमित मध्ये ४ लाख ५० हजार निको भईसकेका छन् जसमा सबै भन्दा बढी चीनमा रहेका छन् । हाल सम्मको स्थितिलाई हेर्दा सबै भन्दा बढी संक्रमीत र मृत्यू हुनेको संख्या अमेरिकामा देखिएको छ । उच्च दरमा संक्रमित र मृत्य हुनेमा अमेरिका, ईटली,स्पेन, फ्रान्स, जर्मनी, चीन, ईरान, बेलायत, बेल्जियम र स्वीजरल्याण्ड रहेका छन् भने पछिल्लो समय भारतमा पनि संक्रमितको संख्या बढ्दो छ । विश्वका शक्तिशाली राष्ट्रहरुमा समेत भयावह बनिरहेको अवस्थामा नेपालमा पनि संक्रमितकाे संख्या बढ्दै गएकाे छ । भलै अहिलेसम्म कोरोनाको कारण कसैले पनि ज्यान गुमाउनु परेको छैन । समयमा नै राज्यले लकडाउनको नीति अवलम्बन गरेको कारण संक्रमण फैलन पाएन । साथै, उपचारको लागि औषधि नभएको अवस्थामा संक्रमण हुन नदिने उपाय अवलम्वन गर्नुको बिकल्प पनि छैन । व्यक्ति व्यक्ति बीचको दूरी कायम गर्ने, शरीरमा रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता विकास गर्ने, स्वस्थ्य र पोषिलो भोजन गर्ने, भोजनमा भिटामिन सि र डी को प्रयोग बढी गर्ने, शरीरको तापक्रम बृद्धि गर्ने खानेकुरा खाने, साबुन पानीले हात धुने, सफा रहने, बारम्बार तातो पानी पिउने, बाहिरबाट घर आउँदा लगाएको कपडा तुरुन्त फेर्ने साथै कपडा सफा गर्ने, घरबाट बाहिर निस्कदा माक्स र सेनीटाईजरको प्रयोग अनिवार्य रुपमा गर्ने कोरोना संक्रमणबाट बच्ने उपाय हुन् । यदि संक्रमण भएमा संक्रमित व्यक्तिले पनि माथि भनिएका सबै उपायहरुको पालन गरि चिकित्सकको नियमित निगरानीमा रहेर पूर्ण आत्माबिश्वासको साथ सकारात्मक सोच राखेमा यो रोग निको हुन्छ । धेरै विरामीहरु निको भईसकेका छन् । तसर्थ, यो रोगसँग लड्नका निमित्त संयम, धैर्यता र उच्च मनोवलको खाँचो रहन्छ । कोभिड-१९ को संक्रमण दिन प्रतिदिन बढिरहेको छ । कहिलेसम्म र कहाँसम्म हो कुनै निश्चित छैन र निःसन्देह सामना गर्नुको अर्को विकल्प पनि छैन । यहि क्रमले संक्रमण बढिरहने हो भने यसले विश्वमा भयावह रुप लिने र मानव समुदाय नै संकटमा पर्ने देखिन्छ । लेखक लामो समय सम्मको लकडाउनको कारण कलकारखाना,उद्योगधन्दा ,व्यापार व्यवसाय लगायत आर्थिक र गैर आर्थिक क्षेत्रमा ठूलो क्षति भईसकेको छ । जसका कारण धेरैले रोजगारी गुमाउदै गइरहेका छन् । यो बिषम परिस्थितिमा दिनभर श्रम गरेर विहान बेलुका छाक टार्ने श्रमिकहरुको चुलोमा आगो बल्न छोडिसकेको छ । सरकारले कति समय राहात र सहयोग गर्न सक्छ त्यो पनि अनिश्चित छ । स्वास्थ्यकर्मी र सुरक्षाकर्मीले पनि एक निश्चित समयसम्म मात्र अहोरात्र खट्न सक्छन् । यसरी कहिलेसम्म संक्रमणसँग लड्ने ? समयसँगै सबैले हार खाने समय आउन पनि सक्छ । भाईरस जो अदृष्य छ तर शक्तिशाली छ । औषधि पत्ता लागेको छैन,छिट्टै पत्ता लाग्ने सम्भावना पनि कम देखिन्छ। किनकी यसभन्दा अघिका विभिन्न महामारीमा पनि औषधि उपचारको अभावमा वर्षौसम्म रहेर धेरैले ज्यान गुमाएको उदाहरण छन् । विश्वका शक्तिशाली राष्ट्रहरु जो विज्ञान, प्रविधि र आर्थिक रुपमा सर्वशक्तिमान छन्, ग्रह उपग्रहमा आ-आफ्नो अधिपत्य कायम गर्नेदेखि लिएर शक्तिशालि हतियार निर्माण गरेर विश्वलाई आफ्नो नियन्त्रणमा राख्दै आफूलाई शक्तिशाली राष्ट्रको रुपमा सावित गर्ने प्रयत्न गदै गर्दा, आज हजारौ नागरिकको दैनिक मृत्यु भईरहँदा निरिह बनेर टुलुटुलु हेर्न विवश छन् । यो सम्पूर्ण परिवेसलाई नियाल्दा आज विज्ञानले हार खाएको महशुस भएको छ । विकसित राष्ट्रहरु जाे केवल पुँजीवादी अर्थ व्यवस्थामा नाफा र पैसालाई मात्र सर्वोपरि ठान्छन्, तिनमा दया माया र मानवताको अभाव देखिएको छ । यसरी नै यो विषम परिस्थितिमा पनि पैसा पहुँच र प्रविधिको घमण्डमा स्वार्थी बनेर बस्ने हो भने एक दिन मान्छेले मान्छे माथि ह्रिंसक जनवारले झै ब्यवहार गर्ने छ । मान्छे, मान्छे कै शिकार बन्ने दिन नआउला भन्न सकिन्न । एकतिर भाईरसको संक्रमण त अर्कोतिर खानाकै लागि मान्छे मान्छेबीच हिंसा, हत्या, अत्याचार बढ्ने छ । विकसित राष्ट्रहरु जाे केवल पुँजीवादी अर्थ व्यवस्थामा नाफा र पैसालाई मात्र सर्वोपरि ठान्छन्, तिनमा दया माया र मानवताको अभाव देखिएको छ । यसरी नै यो विषम परिस्थितिमा पनि पैसा पहुँच र प्रविधिको घमण्डमा स्वार्थी बनेर बस्ने हो भने एक दिन मान्छेले मान्छे माथि ह्रिंसक जनवारले झै ब्यवहार गर्ने छ । मान्छे, मान्छे कै शिकार बन्ने दिन नआउला भन्न सकिन्न । एकतिर भाईरसको संक्रमण त अर्कोतिर खानाकै लागि मान्छे मान्छेबीच हिंसा, हत्या, अत्याचार बढ्ने छ । कोरोना भाईरसले सबै भन्दा बढी आर्थिक क्षेत्रमा नकरात्मक प्रभाव पारेको छ । आज विश्वको शक्तिशालि राष्ट्रहरुमा सेवामा आधारित व्यवसायिक क्षेत्र तहसनहस भै सकेको छ,अन्य उद्योग धन्दा प्राय ठप्प रहेका छन् भने नेपाल समेत यसको प्रभावबाट अछुतो रहन सकेको छैन । जसको प्रत्यक्ष नकरात्मक प्रभाव लगानीकर्ता,कामदार कर्मचारी साथै वित्तिय क्षेत्रमा देखिन थालिसकेको छ । विश्वमा सन् १९३० को दशकको आर्थिक मन्दी भन्दा भयाबह मन्दीको आंकलन अर्थशास्त्रीहरुले गर्न थालिसकेका छन् । अमेरिका, युरोप जापान चीन र भारत जस्तादेशहरुले अर्थतन्त्रमा नकरात्मक असरलाई कम गर्नका निमित्त अरबौ डलर खर्च गर्नुका साथै आर्थिक राहत प्याकेजको घोषणा गरिरहेका छन् । यही अवस्था रहेमा विश्वको अर्थतन्त्र वर्षौसम्म उठ्न नसक्ने गरी भासिन पुग्दा हरेक राष्ट्रले आर्थिक संकटको सामना गर्नु पर्ने हुन्छ । जसका कारण गरिब राष्ट्रहरू अझ ठूलो आर्थिक संकटको भारमा पर्नेछन् । वैदेशिक रोजगार, रेमिट्यान्स, वैदेशिक सहायताको भरमा चलेका नेपाल जस्तो देशका अधिकांश मानिस गरिवी र बेरोजगारीको चपेटामा पर्ने निश्चित छ । प्रतिफल स्वरुप खानकै लागि झै-झगडा, हत्या, हिंसा बढ्ने देखिन्छ । यो महामारीले मानव अस्तित्व र सभ्यता माथि नै चुनौति दिईरहेको छ । अकालमा धेरै मानिसले ज्यान गुमाईसकेका छन् । यस्तो अवस्थामा विश्व स्वास्थ्य संगठनले सम्पूर्ण विश्वलाई सचेत र सुरक्षित रहन पटक पटक निर्देशन दिईरहँदा पनि विश्वका विज्ञान र प्रविधिमा सर्बशक्ति सम्पन्न राष्ट्रहरुले निर्देशनको अवज्ञा गरी विवेकहिन बनिरहेका छन । कोरोना भाईरसले न त कुनै राष्ट्र, धर्म, जाति, भाषा सम्प्रदाय छुट्याउछ, न त कसैको पक्ष र विपक्षमा बढि र कम क्षति पुर्याउछ । जसले समयमा नै सावधानी अपनाए साथै विश्व स्वास्थ्य संगठन र चिकित्सकहरुको मार्गनिर्देशनलाई पूर्ण रुपमा पालना गरे ती राष्ट्रहरुमा कम क्षति हुनुको साथै नियन्त्रण गर्न सफल भएका छन् भने जसले जानेर बुझेर पनि लापरबाही गरेका छन् ती राष्ट्रहरुले धेरै क्षति बेहोरिरहेका छन् । यस्तो विषम परिस्थितिमा विभिन्न राष्ट्र र समुदायबीच वैरभाव नराखी समभाव र सम्मान भावका साथ जहाँबाट जसले जसरी जे सहयोग गर्न सकिन्छ त्यही अनुरुप काम गर्नु नै अहिलेको आवश्यकता हो । नेपालको परिवेशमा हेर्ने हो भने साधन श्रोतको अभावमा पनि चिकित्सक तथा स्वास्थ्यकर्मीको योगदान उदाहरणीय रहेको छ । नेपाल जस्तो देश जहाँ उपचारमा खटिनेका निमित्त चाहिने सुरक्षाका उपकरण तथा सामाग्रीको अभाव रहेको छ भने अर्को तिर बिरामीका निमित्त चाहिने औषधि तथा अत्याबश्यक सामाग्रीको उचित प्रबन्ध गरिएको छैन यस्तो कटु यर्थाथको बीचमा घुस,कमिसनका समाचार सुन्दा साच्चै मान्छे भित्र दानव वृत्ति हुर्केको महसुुस हुन्छ ।  यो नै मानव सभ्यता संकटमा पर्नुको संकेत हुन सक्छ । नेपाल जस्तो देश जहाँ उपचारमा खटिनेका निमित्त चाहिने सुरक्षाका उपकरण तथा सामाग्रीको अभाव रहेको छ भने अर्को तिर बिरामीका निमित्त चाहिने औषधि तथा अत्याबश्यक सामाग्रीको उचित प्रबन्ध गरिएको छैन यस्तो कटु यर्थाथको बीचमा घुस,कमिसनका समाचार सुन्दा साच्चै मान्छे भित्र दानव वृत्ति हुर्केको महसुुस हुन्छ ।  यो नै मानव सभ्यता संकटमा पर्नुको संकेत हुन सक्छ । प्रकृति माथिको दोहन नै मानवको लागि खतरा हो भन्ने सोच मानवजातीलाई कहिल्यै भएन । क्षणिक सुख सुविधाका लागि जे पनि कर्म गर्दै गयो फलस्वरुप आज मान्छे आफूले खनेको खाडलमा आफै फसिरहेको छ । हरेक प्राणी जीवजन्तु, वनस्पती र सारा प्रकृतिको संरक्षण गर्नु आफ्नो मूल कर्तव्यलाई बिर्सेदै गएको देखिन्छ । यसरी क्षणिक व्यक्तिगत स्वार्थ र भोग विलासका निमित्त मानिसले प्राणी जगत र प्रकृति माथि राज गदै जानुको परिणाम एक दिन मानव सभ्यतामा नै संकट आउने देखिन्छ । मान्छेले आफ्नो संस्कार, संस्कृति, रितिरिवाज र मानविय कर्तब्य सबै भूलेर गरेका अमानविय क्रियाकलापको परिणाम केही हदसम्म कोरोना भाईरस हुन सक्छ । विगतका विभिन्न महामारीहरुलाई हेर्दा पनि पशुपंक्षीबाट नै संक्रमण फैलिएको पाईएको छ र हालको कोरोना पनि जनवारबाट नै आएको पुष्टि भएको छ । मान्छे यति ह्रिंसक भैसकेको छ कि आफूले सकेसम्मका प्राणीको हत्या गरि खाने गर्दछ, जसरी यस धर्तीमा मानव जातीलाई स्वतन्त्र रुपमा जीवनयापन गर्ने प्रकृतिप्रदत्त अधिकार छ त्यसैगरि अन्य प्राणीलाई पनि यस संसारमा स्वतन्त्र पूर्वक बाँच्ने अधिकार छ । तर, आज उनीहरु सबै मान्छेको शिकार भएका छन् । यी नै प्राणीको प्रतिशोध भावको प्रतिफल पनि हुन सक्छ कोरोना भाईरस । सृष्टिमा प्राणी मध्येको सर्वश्रेष्ठ र चेतनशील प्राणी मानव हो । सबै प्राणीको संरक्षण र सम्वर्द्धन गर्नु र अविभावकत्व निर्वाह गर्नु उसको कर्तव्य हो । प्रकृतिको संरक्षण गर्नु र प्राकृतिक नियम अनुरुप जीवनयापन गर्नु सच्चा मानव धर्म हो । तर आज मान्छेले बिपरीत कार्य गरिरहेको छ। शक्ति र सम्पति हुनेले सकेसम्म आफ्नो स्वार्थ पूर्तिको निमित्त निमुखा माथि दमन, दवाव र थिचोमिचो गरिरहेका छन् । धनी र गरिव बीचको दूरी बढ्दो छ। दया, माया, प्रेम, करुणा मान्छेबाट हराँउदै गएको छ । पारिवारिक प्रेम सद्भावको कमी छ । हरेक परिवारमा आमा बाबु सन्तानबाट अपहेलित हुदै बृद्धाआश्रमको सहारा लिन विवश छन् । बालबालिकाहरु बाबु आमाको प्रेमबाट ठाढिएका छन् भने कति आमाहरु पैसाको लागि दुधे बच्चालाई छाडेर बैदेशिक रोजगारमा जान बाध्य छन् । बात्सल्य प्रेमको कमिका कारण आजका बालबालिकाले एक्लोपनको महशुस गरी कलिलो उमेरमा नै कुलत दुर्वेसनमा फसेका छन् जसका कारण व्यक्ति घर परिवार जहाँ कही सुख शान्ति छैन । जहाँ कहि हत्या, हिंसा, बलत्कार, भ्रष्टाचार, दुराचार बढिरहेको छ । शक्ति र सम्पति हुनेले सकेसम्म आफ्नो स्वार्थ पूर्तिको निमित्त निमुखा माथि दमन, दवाव र थिचोमिचो गरिरहेका छन् । धनी र गरिव बीचको दूरी बढ्दो छ। दया, माया, प्रेम, करुणा मान्छेबाट हराँउदै गएको छ । पारिवारिक प्रेम सद्भावको कमी छ । प्राकृतिक तथा दैविक शक्तिले सम्पन्न, विभिन्न कालखण्डमा ऋषिमुनिहरुको तपस्याको तपले सिञ्चित,भगवान् बुद्धको जन्मभूमि, माँ सिताको जन्मस्थान, अनेकौ दिब्य आत्माहरुको जन्म भएको एक अध्यात्मिक र पबित्र तपोभूमि हो नेपाल । छुटै मौलिक धर्म संस्कृति रितिरिवाजले भरिएको यो देश आज पाश्चात्य संस्कार र संस्कृतिले नराम्रोसँग प्रभाव पारिसकेको छ । हामीले हाम्रो संस्कार रितिरिवाज परम्परालाई भूलेर विदेशीको नक्कल गरिरहेका छौ । खान, लाउन देखिलिएर बोली चालीमा समेत आफ्नो पन हराउँदै गएको छ । देखावटी र देखासिखीमा हामीले आफूलाई भूलेर जस्तोसुकै अमानविय कर्म गर्नपछि परेका छैनौ । आज हामीलाई आफ्नो संस्कार अनुरुप कर्म गर्न लाज लाग्दछ तर अरुको नक्कल गर्न हामी निर्धक्क छौ । हामीले चाहेको भए हाम्रो मौलिकतालाई नै विश्वव्यापिकरण गर्न सक्थ्यौ । प्रविधि, सञ्चार र विश्वव्यापीकरणको सकारात्मक पक्षलाई मात्र अनुशरण गर्न चुक्याै ।अरुबाट राम्रा कुराहरु सिकेर आफ्नै देशमा प्रयोग गर्न सकिन्थ्यो तर देश नै बिर्सिएर हामी बिदेश पलाएन भयौ अर्कौ देशको नागरिक बन्नलाई वर्षौ गुलामी गर्यौ । सायद त्यति मेहनत आफ्नै देशमा गर्न सकेको भए आज खेत बारी बाँझो हुने थिएन । कयौ बा-आमा सन्तानको प्रतिक्षामा रोएर बस्नु पर्ने थिएन । र, आजका सन्तानले बात्सल्य प्रेम, पारिवारीक स्नेहको अभावमा हुर्कदै कुलतमा फस्नु पर्ने थिएन । आज कोरोनाको संक्रमणले सबैलाई एक पटक यी सबै कुरालाई सोच्न बाध्य बनाएको छ । महामारीकै कारण भए पनि सयौ परिवार एक भएका छन् वर्षौपछि पारिवारिक खुशीको अनुभुति भएको छ । संगै बसेर खाने, खेल्ने, रमाउने दु.ख सुख साटने मौका जुटेको छ । प्रविधिको विकास संगै मान्छे विस्तारै कृतिम जीवन शैलीमा भुलेको छ तर विपतको बेला थोरै भए पनि मान्छे बेहोसिबाट ब्यूझिएका छन् । हाम्रा ऋषिमुनिहरुले सिकाएका हरेक संस्कार आज कोरोनाको कारण विश्वले अनुसरण गरिरहेको छ । तर विडम्वना हामी नेपाली यति असल कर्म, संस्कार भूलेर क्षणिक सुख भोगका लागि पश्चिमा संस्कृतिमा रमाईरहेका छौ । जति जति हामी प्रकृतिको नियम विपरित चल्न खोज्छौ त्यति नै अनेक प्रकारका प्राकृतिक प्रकोपको शिकार भईरहेका छौ । सृष्टिलाई जीवन्त राख्न हरेकले आ-आफ्नो धर्म पालना गर्नु पर्दछ । सूर्य, चन्द्रले मात्र पनि आफ्नो धर्म छाडने हो भने हामी हाम्रो अस्तितवको कल्पना गर्न सक्दैनौ, हरेक पशुपंक्षीले पनि प्रकृतिको नियमलाई पालना गरेका छन तर मानव चेतनशील प्राणी भएर पनि चेतनहिन कर्म गरिरहेको छ । स्वार्थ, अहंकार ,घमण्डले मानवलाई दिन प्रतिदिन संकट तर्फ धकेलिरहेको छ । हाम्रा संस्कारहरु जस्तै बिहान सबेरै उठनु,सफा रहनु,नित्य भगवानको जप तप पुजा आराधना गर्नु, नियमित स्वस्थ सफा र सात्विक भोजन गर्नु, बेलुकाको भोजन सूर्यास्त अगाडि हल्का मात्र गर्नु, चाडो सुत्नु, चाडो उठनु, हातले खानु, बाहिरबाट घर फर्कदा, खाना बनाउँदा र खाना खाँदा कपडा फेरेर मात्र खानु, भोजन गर्ने स्थान सफा, शुद्ध र चोखो राख्नु, बाहिरबाट आएका व्यक्तिसँग तुरुन्त नभेटनु, आगो छोएर, नुवाई धुवाई गरेर मात्र घर भित्र छिर्नु, नमस्कार गर्नु, अनियन्त्रित शारीरिक सम्पर्कबाट टाढा रहनु आदि आदि । आज कोरोनाले सिकाएका सारा कुरा हाम्रा परापूर्व कालदेखि चलिआएका संस्कार हुन तर हामीले छोडदै गएका थियौ ।आज कसैलाई भेट्यो कि अंकमाल गर्ने, चुम्बन गर्ने, चम्चा काटाले खाने, फ्रिजमा राखेका हप्ता, महिनाको बासी खाना खाने, मांसाहार भोजन, सफा पानीले नुहाउनुको सट्टा पेपर, टावेलको प्रयोग गर्नु, जनावरसँगको बढि सम्पर्क आदि व्यवहार मानव शरीरका लागि घातक सिद्ध भएका छन् । हरेक प्राणी आफ्नै बासस्थानमा स्वतन्त्र पूर्वक रमाएर बाच्न चाहन्छन तर मान्छेले आफ्नो मनोरञ्जनको साधन बनाएका छन्, स्वादको लागि भोजन बनाएका छन् । मानवका यी नै निर्दयी र क्रुर व्यवहारका कारण प्रकृतिमाथि बारम्बार अत्याचार भईरहेको छ । आधुनिकताको नाममा भएको प्राकृतिक विनासको कारण असह्य भएर विभिन्न वहानामा प्रकृतिले चेतावनी दिईरहेकी हुन्छिन । सायद त्यसकै एउटा रुप कोरोना हुन सक्छ । आजको यस परिवेसलाई हेर्दा जति पनि कोरोनाका कारण मृत शरिरहरु छन्, तीनको राम्रो व्यवस्थापन गरिएको छैन ।शरिर मरे पनि भाईरस जीवित हुन्छ । गाडिएका मृत शरीरबाट अझ खतरनाक भाईरस उत्पन्न हुने सम्भावना रहन्छ त्यसैले मृत शरीरलाई जलाउनु उपयुक्त हुन्छ । मान्छे जति सुकै जड र भौतिकवादी बनेता पनि दु.ख, कष्ट र अप्ठ्यारो परिस्थितिमा भने जानी नजानी भए पनि आध्यात्म, ईश्वरको चिन्तन स्मरण गर्दछन । आजको यो विषम परिस्थिति, लकडाउनको समयमा तनाव कम गर्ने बहानामा भए पनि ध्यान योगको बाटो अनुसरण गरेको पाईन्छ । नियमित योग ध्यानले मानवको आन्तरिक दिव्य शक्तिको उजागर हुन्छ । जसका कारण रोग प्रतिरोधात्मक क्षमताको विकास हुन्छ ।मष्तिस्क तेज हुन्छ, तनाव मुक्त भई सृजनात्मक शक्तिको विकास हुन्छ, आफूभित्र बाटै हिलिङ पावर जागृत हुन्छ । अहिलेको अवस्थामा तनावका कारण धेरै मानिसहरुलाई विभिन्न समस्याहरु आउन सक्छ यस्तो अवस्थामा स्वस्थ, स्वच्छ, सात्विक भोजनका साथमा भगवानको जप तप र योग ध्यानको अत्यावश्यक छ । हामी नेपालीको लागि यी सबै कुनै नयाँ कुरा होईन, यसको महत्व बुझेर आजको दिनमा पश्चिमा देशहरुले पनि यी कुराहरुको अनुसरण गरिरहेका छन् । कोरोना संक्रमणले मानव जातिमा ठूलो संकट ल्याए पनि धर्तीमा भने सकारात्मक परिवर्तन आएको छ। संक्रमणका कारण विश्वभर लागेको लकडाउनले कल कारखाना, उद्याेग, बजार सबै बन्द भएको कारण प्रदुषण कम भएको छ ।हावा स्वच्छ भएको छ, जसका कारण यहाँका अनेकौ जीवजन्तु वनस्पति चराचुरुङ्गि स्वच्छ वातावरणमा रम्दै स्वच्छ हावाको स्वास फेरिरहेका छन । कोरोना संक्रमणले मानव जातिमा ठूलो संकट ल्याए पनि धर्तीमा भने सकारात्मक परिवर्तन आएको छ। संक्रमणका कारण विश्वभर लागेको लकडाउनले कल कारखाना, उद्याेग, बजार सबै बन्द भएको कारण प्रदुषण कम भएको छ ।हावा स्वच्छ भएको छ, जसका कारण यहाँका अनेकौ जीवजन्तु वनस्पति चराचुरुङ्गि स्वच्छ वातावरणमा रम्दै स्वच्छ हावाको स्वास फेरिरहेका छन । तर मानिस भने कोरोना संक्रमणका कारण स्वास फेर्न गाह्रो भएर छटपटाई रहेका छन् । साथै, लकडाउनका कारण घर भित्रै निसास्सिएर बस्न बाध्य छन । अन्तराष्ट्रिय सञ्चार माध्यमले उल्लेख गरे अनुसार करिब ७५ वर्ष पछि पृथ्वीमा यति सफाहावा देखिएको हो । कार्वन उत्सर्जनमा आएको गिरावटका कारण पर्यावरणमा राम्रो प्रभाव देखिएको छ । उद्योग यातायात, बजार बन्दका कारण हावामा प्रदुषणको स्तर घटेको छ, ओजन लेयरमा हिल भएको र सकारात्मक सुधार देखिएको नासाले पनि पुष्टि गरिसकेको छ । फलस्वरुप ग्लोवल वार्मिङ घटेको छ । यी सबै संकेतलाई हेर्दा यस्ता महामारीबाट मान्छेले प्रकृति संरक्षणमा जोड दिनु पर्ने देखिन्छ । वातावरणमा देखिएको यो सकारात्मक सुधारलाई निरन्तर कायम गर्न सके मानव लगायत हरेक प्राणीले स्वच्छ र स्वस्थ जीवनयापन गर्न सक्ने छन्। कोरोना संक्रमण कहिलेसम्ममा अन्त्य हुन्छ भन्ने निश्चित छैन औषधि पत्ता नलागे सम्मवर्षौ लम्बिने संकेत देखिन्छ । एक पटक पूर्ण रुपमा नियन्त्रण भईसकेको चीनमा फेरि संक्रमण देखिनुले अवस्था अझ भयावह हुन सक्छ । यस्तो अवस्थामा आफूलाई सुरक्षित राख्नु, संयम र धैर्यताका साथ परिस्थितिको सामना गर्न तयार हुनुको विकल्प छैन । साथै व्यक्ति, समाज, राष्ट्र र अन्तराष्ट्रिय रुपमा सबैले सबैलाई सहयोग गर्नु अत्यावश्यक छ । हरेक राष्ट्रका सरोकारवाला पक्षले आफ्ना जनताको लागि गाँस, बास र स्वास्थ्य उपचारको उचित व्यवस्थापन गर्नु पर्दछ । मानविय भावनाका साथ एकबद्ध भई समभाव र सम्मान भावका साथ एक आपसमा सहयोग गर्दै सुरक्षित जीवन जीउनुमा नै आज मानव जातिको सुन्दर भविष्य तय हुनेछ । तब मात्र मानव सभ्यताको जर्गेना गर्न सकिन्छ । देउमाई नगरपालिका, ईलाम [email protected]

समयको कालखण्ड अनुसार विश्वमा विभिन्न खाले महामारीको प्रकोप फैलिएको इतिहास भेटिन्छ । हामीले मानव जातिको विकास तथा सुविधालाई मध्यनजर गर्दै प्रविधिको प्रयोग र त्यसलाई परिस्कृत पार्ने दायरालाई फराकिलो पार्दै गएका छौँ । यसरी यही ब्रह्माण्डमा रहेर यसै ब्रहमाण्डमा रहेका प्राकृतिक साधन तथा स्रोतको माध्यमबाट आफू अनुकुल उपकरण तथा आफू अनुकुलको कृतिम संसारको निर्माण गर्न मानव जाति तल्लिन छ । उसले एउटा कुरा भुतुक्कै बिर्सिएको छ कि आफू अनुकुलको वातावरणको सृजना गर्दा हुने रसायनिक तथा अनेक खालका परिमार्जनबाट नयाँ खालको आफू प्रतिकुल वातावरणको पनि सृजना भइरहेको हुनसक्छ । हो, यस कुराको अनुसन्धानमा मानिसहरुको ध्यान केन्द्रित नहुँदा नसोचेको महामारी तथा प्रकृतिक बिपत्तिको सामना गर्नु परिरहेको छ । धेरै रोग बिरुद्धको औषधि बनाउने प्रयोगशालामा कहिले कहीँ रोगको जीवाणु अर्थात भाइरस पनि त बन्न सक्छ । सधैं एन्टिभाइरस बनाउने सफ्टवयर कम्पनीमा जानी–नजानी कहिले कहीँ भाइरस पनि बिकास हुन सक्छ । यसको मतलव सबै सकारात्मक कुराको मात्र संकलन वा ग्रहण गर्दै जाने हो भने त्यसक्रममा फालिएका नकारात्मक कुराले पनि आफ्नो शक्ति सञ्चय गर्दै जाँदा तिनीहरु हाम्रो चुनौतिको रुपमा खाडा हुन सक्छन । हामीले आफूलाई सुरक्षित र खुसी राख्न हाम्रो वरिपरि रहेका सबै चिजको प्रयोग अनेक तरिकाबाट गरिरहेका छौँ । मानौ एक किसिमले भन्ने हो भने प्रकृतिको दोहोन गर्ने होडबाजी नै चलेको छ । यसरी उल्टो सुल्टो तरिकाबाट प्राकृतिक स्रोत र साधनको प्रयोग बढाउँदा यसका अल्पकालिन तथा दीर्घकालिन असरहरु देखा पर्न थालिसकेका छन् । लेखक हामी आफूलाई जहिले सर्वश्रेष्ठ प्राणिको बिल्ला भिराएर बसिरहेका छौँ । हामी मानव जातिलाई सर्वश्रेष्ठ तथा सर्वशक्तिमान भनेर उपाधि कसले दियो ? आफूले आफैलाई मपाई भन्नुको पराकाष्ट हामीले एक दिन भोग्न तयार हुनु नै पर्छ । त्यो यही कारोनाको महामारी पनि त हुन सक्छ । आफूले आफैलाई महाराजा सावित गर्नु वा घोषित गर्नु कतिको नैतिक तथा जायज हुन सक्छ ? के संसारमा रहेका लाखौँ प्राणी तथा प्रकृतिले हामीसँग हारेको हो त ? के उनीहरुले हाम्रो चमत्कार र शक्तिलाई देखेर सर्वश्रेष्ठ घोषणा गरेका हुन ? यो संंसारमा रहेका सबै प्राणी तथा अभयवहरुले यो घोषणा गरेका हुन भने हामीले सन् १६५ देखि सन् १८९ मा देखा परेको एन्टोनाइन प्लेगबाट ५० लाख, सन् १३१४ देखि १३५१ मा फैलिएको ब्ल्याक डेथबाट २० करोड, सन् १९१८ देखि सन् १९१९ सम्म फैलिएको स्पेनिस फ्लुबाट ४ करोड १० लाख तथा एचआईभिबाट सन् १९८१ देखि हाल सम्म ३ करोड ५० लाख हाम्रा पुर्खा तथा आफन्तलाई कसरी गुमायौँ ? सबै भन्दा ठूलो नरसंहारको रुपमा लिएको प्रथम विश्व युद्धमा २ करोड र दास्रो विश्व युद्धमा ६ करोड गरी जम्मा ८ करोड मानिसको मृत्यु भएको देखिन्छ । जुन अहिले सम्म फैलिएका ठूला खालका महामारीबाट मृत्यु हुने ४५ करोड देखि ५० करोडको तुलनामा छ गुणा कम छ । साना तिना रोग र साना तिना युद्धबाट हुने मृत्यु हिसाब नगरौँ । अत्यन्तै विकसित प्रविधि हामीसँग छ भन्दै गर्व गर्ने हामीले सानो भाइरससँग कसरी हार्याैं ? सबै रोगको उपचार सम्भव छ भनेर विज्ञानले चमत्कार गर्यो भन्ने हामी आज पनि पुरानो क्वारेन्टीन पद्धतिकै साहारा लिन किन बाध्य भएका छौँ । बाघ, गैँडा, भालु संसारबाटै लोप गर्न सक्षम हामी सानो कोरोना भाइरसबाट डराएर घर भित्रै लुक्ने अवस्था किन आयो ? स्पेनिस फ्लुबाट १ घण्टा भित्र नर्सको मृत्यु भएको इतिहास छ । तर हामीले विकास गरेको औषधि तथा प्रविधिबाट १ घण्टामा मरेको मान्छे जिउँदो भएर घर गएको भन्दा अलि बढी नै हुन्छ होला, रुघाखोकी लागेको विरामी पनि निको पार्न सकेका छैनौँ । यी सबै दृष्टान्तको निचोड के हो भने विश्वमा मानव जाति सबै खाले विपद तथा महामारीको सामना गर्ने गरी सर्वश्रेष्ठ भइसकेको छैन्। महाविपदको अगाडि हामीले आविष्कार गरेका प्रविधि हवाई जहाजमा रहेका यात्रुहरुले जहाज दुर्घटना हुने निश्चित भइसकेपछि सिटमा जोडले समात्नु अर्थात आफूसँगै रहेको व्यक्तिको साहारा लिन खोज्नु जस्तै हो । जहाज नै दुर्घटना हुने भएपछि त्यो साहाराको के काम ? कारोना भाइरसको विश्वव्यापी अवस्था सन् २०१९ को अन्त्य तिर चीनको वुहानमा रहेका मासु पसलबाट कोरोना फैलिएको अनुमान गरिन्छ । तर अहिलेसम्म यसको आधिकारीक स्रोत भने पत्ता लागेको छैन । जे होस् यसले विश्वलाई तिब्र गतिमा आफ्नो सिकार बनाएको छ । एक किसिमले हेर्दा विश्वका सम्पन्न राष्ट्र जसले कुनै पनि रोगको उपचार आफूसँग भएको मेडिकल स्रोत र साधनको माध्यमबाट गर्न सक्छौँ भन्ने घमण्ड गरेका थिए, त्यस्ता देशलाई नराम्रसँग थला पारेको छ । तर जसले अरु देशमा पारेको असरलाई आँकलन गर्दै हामी यसको सामना गर्न सक्षम छैनाैं भन्दै आत्मस्वीकार गरेर परम्परागत लकडाउन पद्दति तथा परम्परागत क्वारेन्टीन पद्दतिको अवलम्बन गरे जसको कारण ती देशमा कोरोनाको जोखिम कम देखिएको छ । इटाली, फ्रान्स, रुस, जापान तथा अमेरिका जस्ता देशमा पनि मर्नेको सङ्ख्या बढ्दै जानु यसले कति र के सम्म गर्न सक्छ भन्ने सजिलो र गतिलो प्रमाण हुनजान्छ । तर पनि मानिस र सरकारले यसलाई चुनौती दिँदै मूर्खता प्रदर्शन गरेको खण्डमा यसले ठूलो नरसंहार निम्त्याउने कुरा निश्चित छ । विश्वको आधा जनसङ्ख्या अहिले घर भित्र छ । आधुनिक इताहासमा यो अवस्था पहिलो पटक आएको हो । चीनले यो भाइरससँगको युद्ध लगभग ७५ प्रतिशत जितिसकेको छ । तर २५ प्रतिशत बाँकी नै छ । अझै पनि उ ढुक्क हुने अवस्थामा छैन । नयाँ संक्रमितहरु देखिन सक्ने सम्भावना कायमै छ । उसका छिमेकी देशमा कोरोना भर्खर फैलिँदै छ । तर एउटा कुरा के सत्य हो भने उसले यसको नियन्त्रण गर्ने तरिका मजाले सिकेको छ जसको कारण फेरी पनि महामारी फैलिएको खण्डमा उसले सामना गर्न सक्छ भन्ने कुरामा विश्वास गर्न सकिन्छ । विश्व अर्थतन्त्र  विश्वले यति बेला काम गर्न सक्ने वा कामाएर पाल्ने सक्रिय जनसङ्ख्या घर भित्र थुनेर राखेको छ । तर अर्को सक्रिय जनसङ्ख्या स्वास्थ्यकर्मी तथा सुरक्षाकर्मीलाई परिचालने गरे पनि ती सबै त्यही सक्रिय जनसङ्खयाको सुरक्षा तथ स्यहारमा खटिएका छन् । यसले विश्वको अर्बाै जनसङ्ख्यालाई कति दिनसम्म घर भित्र राखेर पाल्न सक्ला ? यो ठूलो चुनौतीको रुपमा खडा भएको छ । विश्वले यति बेला काम गर्न सक्ने वा कामाएर पाल्ने सक्रिय जनसङ्ख्या घर भित्र थुनेर राखेको छ । तर अर्को सक्रिय जनसङ्ख्या स्वास्थ्यकर्मी तथा सुरक्षाकर्मीलाई परिचालने गरे पनि ती सबै त्यही सक्रिय जनसङ्खयाको सुरक्षा तथ स्यहारमा खटिएका छन् । यसले विश्वको अर्बाै जनसङ्ख्यालाई कति दिनसम्म घर भित्र राखेर पाल्न सक्ला ? यो ठूलो चुनौतीको रुपमा खडा भएको छ । यो अवस्थामा हिजो सहयोग गर्ने वा सम्पन्न देशको हालत झन बिग्रिने भएपछि गरिब देशले सहयोग पाउने आशा झन गर्न मिल्ने ठाउँ छैन । यसको मतलव सबै देशले आफ्नो व्यवस्था आफै गर्नु पर्ने दिन आउन सक्छ । यो महामारीको प्रकोप छिटो समाप्त नभएको खण्डमा विश्वमा स्वार्थी अर्थतन्त्र देखा पर्न थाल्नेछ । जसको कारण सबैले आफ्नो पेट पाल्ने कोसिश मात्रै गर्ने छन् । अरुको दुःख देख्ने क्षमतामा कमि आउने छ । हिजो निर्धारण गरिएको योजना तथा उद्देश्यहरु विश्वका सबै देशले परिवर्तन गर्नेछन् । जसको कारण विश्व अर्थतन्त्रमा क्रमभंगताको अवस्था आउनेछ । दाताहरुले सहयोगबाट हात झिक्नेछन् । यो अवस्थापछि विश्वमा स्थिर वा आफ्नो क्षमता अनुसारको विकास हुनेछ । अविकसित देशमा भोकमरी तथा अभावको अवस्था सिर्जना भएपनि परनिर्भरताको अवस्थाको अन्त्य हुने अवस्था आउने छ । यो अवस्थालाई सबै देशहरुले अवसरको रुपमा सदुपयोग गर्न सक्छन् । विश्वमा देखा परेको चुनौती र नयाँ आयम यो महामारीले २१ औं शताब्दीलाई चुनौती दिदैछ । यसले विश्वलाई फरक तरिकाले सोच्न बाध्य बनाएको छ । विश्वमा निर्माण भएको अमेरिकी सर्वशक्तिवाद माथि गम्भिर धक्का पुगेको छ । उसले आफ्नो हैकम गुम्ने देखेपछि देश लकडाउन नगर्ने नीति लियो तर यसै कारण सबै भन्दा बढी मृत्यु हुने देश बन्न पुग्यो । यो महामारीले २१ औं शताब्दीलाई चुनौती दिदैछ । यसले विश्वलाई फरक तरिकाले सोच्न बाध्य बनाएको छ । विश्वमा निर्माण भएको अमेरिकी सर्वशक्तिवाद माथि गम्भिर धक्का पुगेको छ । उसले आफ्नो हैकम गुम्ने देखेपछि देश लकडाउन नगर्ने नीति लियो तर यसै कारण सबै भन्दा बढी मृत्यु हुने देश बन्न पुग्यो । मानाैं अहिले पनि अमेरिका कोरोनाको कारण आफ्नौ हैसियत गिर्न नदिन विभिन्न खाले चाल र जाल गरिरहेको छ । तर यसले उसलाई बलियो भन्दा कमजोर बनाउने निश्चित जस्तै छ । त्यस्तै अन्य देशले पनि यो भाइरस माथि राजनीति गरेको खण्डमा नराम्रो असर भोग्नु पर्ने हुनसक्छ । अनि मेडिकल साधन र स्रोत समेतमा घमण्ड गरेको खण्डमा यो बिना तुकको गफ साबित हुनसक्छ । किनभने मेडिकल साइन्सले भनिसक्यो, हारिसक्यो, यसको कुनै पनि औषधि छैन । यही मौकामा चीनले आफ्नो हैकम विश्वभर फैलाउन खोजेको पनि देखिन्छ । तर उसको यो सपनामा आफ्नै देशमा उत्पादन भएको मेडिकल समाग्रीको गुणस्तरले अगाडि बढ्न दिएन । चीनले जहिले पनि आफ्नो हैसियत गुमाउनुको कारण सामानको गुणस्तरमा हुने कमजोरीले हो । युद्ध मैदानमा लड्न तयार भएको सिपाहीको बन्दुक पड्केन भने अर्थात बिग्रयो भने के हुन्छ ? हो त्यस्तै अबस्था आयो चीनलाई पनि । तर उ फेरी अर्को बाटोबाट अगाडि बढ्ने मौका हेरिरहेको हुन सक्छ । तर अमेरिका त्यसको प्रतिकार गर्न वा रोक्न हरेक तरिकाले कदम चाल्न पछि नपर्ने मनस्थितिमा छ । रुस मौन छ । सायद उसले पनि आफ्नो देशको सुरक्षा र अरु देशको रणनीतिको प्रतिकार गर्न हेर र पर्खको नीति लिएको हुनसक्छ । तर भारत यति बेला त्यस्तो खेलमा लाग्ने अवस्थामा छैन । उ कोरोना नियन्त्रणलाई मात्र प्रमुख रुपमा लिइरहेको जस्तो देखिन्छ । तर उ क्षेत्रिय स्वार्थ बाहेक अन्य स्वार्थमा अमेरिकाको कुरा काट्न सक्ने अवस्थामा छैन । नेपालको अवस्था हाम्रो देशले पनि परिस्थितिको मूल्याङ्कन गर्दै बन्दाबन्दीलाई अंगिकार गरेको अवस्थामा पनि धेरै नेपाली शहरबाट गाउँ फर्किए । भारतबाट नेपाल फर्किए । जसको कारण कोरोनाको महामारी गाउँमा फैलिने डर बढेर गयो । यो फैलिने बेग अत्यन्त तेज भएको कारण कुनै पनि क्षेत्रमा फैलिन त्यति बेर लाग्दैन । तर यसको असर वा मृत्यु दर भने कम छ । जसको कारण धेरै मानिस सजिलै निको हुन सक्छन् । नेपालले रोग फैलिन नदिन नै बिशेष ध्यान दिन जरुरी छ । महामारी फैलिसके पछि यसको नियन्त्रको लागि हामीसँग साधन र स्रोतको अभाव छ । बन्दाबन्दीलाई अझ कडा रुपमा लागू गर्ने तथा सरकारले अघि सारेका टि सिक्स रणनीतिलाई कडाईका साथ पालना गर्नुपर्छ । भारतसँगको सीमानामा अझ कडा निगरानी राख्नुपर्छ । परिक्षणको मात्रा बढाउनु पर्छ । अनि मात्र संक्रमणको यथार्थ अवस्था थाहा हुनुसक्छ । जनचेतना फैलाउन पर्छ । ताकी जनता आफै सजग होउन । यसको प्रभाव नेपालमा कसरी अगाडि बढ्छ भन्ने बारे नेपाली बैज्ञानिकहरुबाट नै अनुसन्धन गर्न लगाउन जरुरी छ । नेपाली अर्थतन्त्र कोरोना भाइरसको महामारीको बेला करौँडा राजस्व छुट पाएको अस्पतालको गेटबाटै बिरामी फर्किए । अहिले हस्पतालले जस्तै भोलिका दिनमा निजी क्षेत्रका बैङ्क, स्कूल तथा कलेज, यातायात व्यवसायीहरुले यसै गरी सरकारलाई धोका नदेलान भन्न सकिदैन । फाइदा हुने भए मात्र काम गर्ने, नत्र काम नगर्ने । आपत पर्दा सरकारलाई सेवा नगर्नेहरुको भरमा नेपाली अर्थतन्त्र दीर्घकालिन रुपमा अगाडि बढ्छ भन्ने कुरामा ढुक्क हुन सकिदैन । नेपाली अर्थतन्त्र सरकारी तथा नीजि क्षेत्रको साझेदारीमा अगाडि बढ्ने गरी सरकारले नीजि क्षेत्रलाई धेरै सहयोग गरेको छ । तर यो कोरोना भाइरसको महामारीको बेला करौँडा राजस्व छुट पाएको अस्पतालको गेटबाटै बिरामी फर्किए । निजी अस्पतालले भर्ना गर्न नमान्दा कति मानिसको अकालमौ ज्यान गयो । करोडौँको मेडिकल सामाग्री ल्याउन सक्ने नेसनल मात्रै नभएर इन्टरनेसनल अस्पतालले के एक थान पाँच हजार मूल्यको पि. पि. ई. र तीन हजार मूल्यको इन्फरेड थर्मोमिटर ल्याउन सकेनन् होला र ? सरकार तथा देशलाई आवश्यक परेको बेला सहयोग गर्नु सबैको कर्तव्य हुनेछ भनेर नेपालको संविधान प्रष्टसँग उल्लेख छ । के यतिबेला ती निजी अस्पतालको कर्तव्य हुँदैन र ? हिजो सरकारी अस्पतालमा राम्रो उपचार नहुने भन्दै आफ्नो निजी अस्पतालमा आउन आग्रह गर्ने माफियाहरुको झुण्ड आज के गर्दै होला ? र, भोलि महामारी अन्त्य भएपछि फेरी निजी अस्पतालमा राम्रो उपचार हुन्छ भन्दै नेपाली जनताको अगाडि कसरी मुख देखाउलान बिचारहरु ? भोलिका दिनमा निजी क्षेत्रका बैङ्क, स्कूल तथा कलेज, यातायात व्यवसायीहरुले यसै गरी सरकारलाई धोका नदेलान भन्न सकिदैन । फाइदा हुने भए मात्र काम गर्ने, नत्र काम नगर्ने । आपत पर्दा सरकारलाई सेवा नगर्नेहरुको भरमा नेपाली अर्थतन्त्र दीर्घकालिन रुपमा अगाडि बढ्छ भन्ने कुरामा ढुक्क हुन सकिदैन । सरकारले अघि सारेको निजी -सरकारी-साझेदारीको अवधारणाको बारेमा पनि सोच्ने बेला भएको छ । सरकारले गरेको सहयोगको बदलाको गुा नतिर्नेहरुलाई सहयोग गर्नुको अर्थ छैन । हरियो नम्बर प्लेटको गाडीमा बसरे दिउँसो रोडमा पाँच करोडको सामान पन्ध्र करोडमा बेच्ने अनि बेलुका बालुवाटार पुगेर एक करोड प्रधानमन्त्री राहत कोषमा सहयोग गर्नेहरुको जमात पनि कम छैन । यो देशका प्रतिष्ठित व्यापारीहरुको कमाईको सानो दृष्टान्त हुनसक्छ । तालमेल मिलाउन सक्नेहरुको नाम यसरी बाहिर आउनै सक्दैन । लगाम बिनाको घोडा जस्तै दौडिएको हाम्रो अर्थतन्त्रलाई अब लगाम लगाउने बेला आएको छ । हाम्रो भविष्य हामीले आज भन्दा मात्र १५ वर्ष अगाडि हाम्रो देशलाई गाउँ नै गाउँले बनेको देश भन्थ्यौं। तर आज यो अवस्था छैन । नेपाल एउटा शहरै शहरको देश बनिसकेको छ । हामीले हाम्रा सुन्दर गाउँ बस्तिलाई दुर्त गतिमा शहर बनायौँ । विकास निर्माण कार्यलाई पनि निश्चत ठाउँ केन्द्रीत बनायौँ जसका कारण विकट ठाउँका मानिसहरु बसाइ सरेर धेरै छिटो शहर बनाइ दिए । यसलाई अन्जान विकास पद्दति भन्न मिल्छ । विनायोजना भएको विकास वा अन्जानले भएको विकास जसले भोलिका दिनमा विनासको रुप लिनसक्छ । ठिक छ, कति ठाउँमा त सबै आधुनिक सुबिधा पुराउन सम्भव छैन । तर ती ठाउँभित्र पनि कति सुरक्षित ठाउँ छन् जहाँ हामी एकिकृत बस्ती विकास गर्न सकिन्छ । यो कुरालाई हामीले भुलेर हामी अव्यस्थित बस्ती विकास गरिरहेका छौँ । यसले बाढी पहिरो तथा अनेक खालको महामारीको सृजना हुने खतरा ९० प्रतिशत बढेको छ । नेपाली जनता कुनै पनि प्रकारको दुःख तथा बिपदको सामना गर्न सबैभन्दा उपयुक्त ठाउँ आफ्नो गाउँलाई ठान्दछन् । हुनत काठमाण्डौमा एउटा घरको जगमाथि ५० परिवार बस्ने गर्छन । तर गाउँमा पचास वटा घर बन्ने ठाउँमा एउटा परिवार बस्छन् । उसले आफ्नो त्यो खेतबारी तथा घरको आँगनमा युद्धलड्न बंकर बनाउन सक्छ । लास गाड्न मसान घाट बनाउन सक्छ । भूकम्पबाट जोगिन पाल टाँगेर बस्न सक्छ । भोकमरीबाट जोगिन खेतबारी लटरम्म धान झुलाउन सक्छ, तोरी फुलाउन सक्छ । एकान्तबास बस्न परिवारका प्रत्येक सदस्यलाई छुट्टै क्वारेन्टीन बनाउन सक्छ । नेपाली जनताको गाउँ प्रतिको विश्वास हामीले वा शासन गर्ने शासकले बुझ्न सकेका छैनन् । यही आकांक्षालाई सम्बोधन गर्न गाउँफर्क अभियान पनि नचलेको भने होइन । तर प्रभावकारी रुपले अगाडि बढ्न भने सकेन । नेपाली जनता कुनै पनि प्रकारको दुःख तथा बिपदको सामना गर्न सबैभन्दा उपयुक्त ठाउँ आफ्नो गाउँलाई ठान्दछन् । हुनत काठमाण्डौमा एउटा घरको जगमाथि ५० परिवार बस्ने गर्छन । तर गाउँमा पचास वटा घर बन्ने ठाउँमा एउटा परिवार बस्छन् । उसले आफ्नो त्यो खेतबारी तथा घरको आँगनमा युद्धलड्न बंकर बनाउन सक्छ । लास गाड्न मसान घाट बनाउन सक्छ । भूकम्पबाट जोगिन पाल टाँगेर बस्न सक्छ । भोकमरीबाट जोगिन खेतबारी लटरम्म धान झुलाउन सक्छ, तोरी फुलाउन सक्छ । एकान्तबास बस्न परिवारका प्रत्येक सदस्यलाई छुट्टै क्वारेन्टीन बनाउन सक्छ । उसलाई आफ्नो भूगोल प्रति विश्वास छ । आफूले टेकेको माटो प्रति गर्व छ । त्यो माटोमा उभिएर जुनसकै परिस्थितिको सामना गर्न सक्छ । उसलाई सरकारले दिन्छु भनेको राहत तथा सेवा प्रति बिस्वास छैन । सरकारले होमडेलिभरी गरेको चामल प्रति विस्वास छैन । लाग्छ उसलाई कुहिएको चामल पो पर्ने हो कि ? सरकारले दिने अन्य सेवा सुविधा आफूले पाउने आशा अब उसले मारी सकेको छ, किनकी उसलाई लाग्छ त्यो राहत ठूलाबडा तथा आसेपासेले मात्रै पाउने छन् । त्यही भएर त उ सयौँ किलोमिटरको दूरी फाटेको चप्पलमा नयाँ तुना हाली भए पनि तय गर्दछ । चिउराको भरमा सैयौँ माइलको यात्रा तय गर्छ । घरको आँगनमा पुगेर हिँड्दा हिँड्दा सुनिएको खुट्टा देखाउँदै घर आइपुगेकोमा ठूलै हर्स महसुस गर्नेको जमात कम छैन । आफ्नो घरको आँगन प्रति कति विश्वास ? उ गाउँ पुग्यो भने बाँचिन्छ भन्नेमा ढुक्क छ । गाउँका साथी सँगी तथा दौतरीहरुलाई भेट्दा लाग्छ संसारका सबैभन्दा ठूला डाक्टरहरुसँग भेट भइरहेको छ । गाउँघरका ढुङ्गे पँधेरो तथा कुवाको पानी घटघटी पिउँदा लाग्छ उसको आधा रोग उसै निको हुन्छ । आफ्नो घरको आँगन प्रति कति विश्वास ? उ गाउँ पुग्यो भने बाँचिन्छ भन्नेमा ढुक्क छ । गाउँका साथी सँगी तथा दौतरीहरुलाई भेट्दा लाग्छ संसारका सबैभन्दा ठूला डाक्टरहरुसँग भेट भइरहेको छ । गाउँघरका ढुङ्गे पँधेरो तथा कुवाको पानी घटघटी पिउँदा लाग्छ उसको आधा रोग उसै निको हुन्छ । नेपालको मात्र नभई एसियाकै चर्चित डाक्टर उपेन्द्र देवकोटा समेत अस्पतालको सैयाबाटै हेलिकप्टर चढेर गोरखामा रहेको गाउँको आफ्नो घरमा पुगेर आँगनमा बोल्न नसक्ने अवस्थामा पनि एक घुट्को पनि खाएर फर्किए । उनीमा पनि त्यो विश्वास थियो होला सबै भन्दा अमूल्य त्यो पानी छ जसले उहाँलाई उपेन्द्र देवकोटा बनायो । यी सबै यथार्थको आधारमा हामीले नयाँ तरिकाले सोच्न जरुरी छ । जनताको गाउँ र गाउँ प्रतिको विश्वास संंरक्षण गर्न सकेको खण्डमा देशमा सृृजित आधा-आधि समस्य त त्यसै हल भएर जानेछन् । यसले राष्ट्र र राष्ट्रियतालाई मजबुत बनाउन मद्दत गर्नेछ । विषम परिस्थितिको सामना गर्न पनि सजिलो हुनेछ । यसको लागि जब हाम्रा गाउँघरका चुुहिने छाना टालटुल पारिने छन् । एक्लै बेसाहार बस्नुभएको बुढा बा-आमाको लक्का जवान छोराछोरी गाउँमा आइपुग्ने छन् । आँगनमा उम्रिएका झारपात सफा पारेर छेउमै रहेको ढुङ्गाको पेटीमा बस्दै तल–तल सुसाइरहने खोला र नदी अनि माथी-माथी टल्किने सेता हिमाल, बिचमा शिरिरि बहने चिसो हावा, आँखाले देख्न सकिने जति ठाउँ ओगटेको आफ्नै लटरम्म फलेको कोदोको बारी, मगमग बास्ना हुत्ताइरहेको बासमती धानको खेत, आँगनमै घाँस खाइरहेको लैनौ भैँसी, छेउमै बाँधिएका एक हल गोरु, खोरमा रहर लाग्दा बाख्राका पाडापाडी यो भन्दा सुन्दर संसार कहाँ हुन सक्छ ? न यूरोप, न खाडी । हाम्रो मिठो प्राकृतिक संसार भुलेर विदेशीएका नौजवानलाई देशको माटोले फिर्ता बोलाइरहेको छ । मरुभूमिमा गगन चुम्बी महल र झुल्ने बगैँचा बनाउने पाखुरा अब झापामा धान फलाउन र मुस्ताङमा स्याउ फलाउन लगाउनु पर्ने बेला आएको छ । कोरोना भाइसको महामारीले पनि यही भनिरहेको छ । बाँच्ने र बचाउने सबै भन्दा उत्तम बिकल्प घर हो । हामीले इट्टा र बालुवा बोकेर बनाएका मलेसिया र कतारका सुविधा सम्पन्न अस्पताल साउदी र बहराइनका औषधि कारखानाहरुको ढोका हामी बिरामी परेको थाहा पाएको दिन खुल्ने छैनन् । तर पुरान विर अस्पतालको भाँच्चिन थालेको बेड र ढोका हाम्रो सेवामा हरमपल खुला र खाली रहनेछ । हाम्रो भविष्य यसैमा रहेको छ । आफ्नै आँगनको मर्मत सम्भार गर्नु । विदेश वा शहरको अरुको गगन चुम्बी महल बनाउनु भन्दा आफ्नै आँगनमा सपनाको महल बनाउनु उत्तम हुनेछ । भ्रष्टाचारको जरा नउखेलेसम्म बिदेशिएका चालिस लाख युवाको पसिनाको कमाइबाट लुटिएको रेमिटान्स हुने खाने र देश चलाइरहेका छाैं भन्दै भाषण ठोक्नेहरुको पेटमा मात्र गइरहने छ । यसलाई निर्मूल पार्ने सुनौलो मौका यही बन्न सक्छ । ठूला माफिया ठूला दलाल र कसले कहाँ निर भ्रष्टाचार गर्दछ भन्ने कुरा ऐना जस्तै छर्लङग छ, मात्रै हामीले भन्न नसकेको अवस्था हो । आजैबाट प्रदाफास गर्न सुरु गराैं, कसले कुन कुन ठाउँमा कति–कति भ्रष्टाचार गरेको छ ? अनि भोलि बिहानै सुकिला मुकिला भएर समाजमा बसेकाहरुलाई जुत्तको माला पैरिदै जेल पठाउँ । ७२ घण्टामा देशमा ९९ प्रशितश भ्रष्टचार समाप्त भएर जान्छ । ७३ घण्टा पछि देश विकासको गति बुलेट ट्रेनको भन्दा तिब्र हुनेछ । स्वामी कार्तिक खापर गाँउ पालिका, बाजुरा