वालेटले ओगट्छन् अर्बौ बचत, जोखिममा प्रयोगकर्ता
काठमाडौं । चालु आर्थिक वर्ष २०८१/८२ को साउनमा डिजिटल भुक्तानी सेवा प्रदायक कम्पनी वालेटहरूले ४३ अर्ब ६९ करोड रुपैयाँ बराबरको कारोबार गरेका छन् । नेपाल राष्ट्र बैंकका अनुसार २ करोड ४२ लाख ५७ हजार ६५६ जनाले वालेटबाट ३ करोड ८ लाख ७८ हजार ९४० पटक कारोबार गरेका हुन् । गत असारसम्म २ करोड ३४ लाख ६१ हजार १०७ जनाले ३८ अर्ब १४ करोड रुपैयाँ बराबरको कारोबार गरेका थिए । त्यस समयमा ३ करोड २१ लाख ५ हजार ९१७ पटक कारोबार भएको थियो । राष्ट्र बैंकका अनुसार २०७९ असारमा १ करोड ६२ लाख ६ हजार ३५६ पटक १७ अर्ब ७५ करोड रुपैयाँ बराबरको कारोबार भएको थियो । तीन वर्षअघि वालेट प्रयोगकर्ताको संख्या १ करोड ३६ लाख ७५ हजार ९९३ जना थिए । गत वर्ष (२०८० असार) मा २ करोड ८ लाख २२ हजार ८६१ पटक २० अर्ब ३२ करोड रुपैयाँ बराबरको कारोबार भएको थियो । अघिल्लो वर्षको तुलनामा गत वर्ष वालेट प्रयोगकर्ता संख्या बढेर १ करोड ८९ लाख ४१ हजार ७९१ जना थिए । भुक्तानी वा कारोबारमा काम गरिरहेका डिजिटल वालेटको प्रयोग निरन्तर उकालो लागेको छ भने कारोबार रकम पनि बढेको राष्ट्र बैंकको तथ्याङ्कले देखाउँछ । पाँच वर्षको अवधिमा वालेट प्रयोगकर्तासँगै कारोबार रकम पनि उच्च वृद्धि भएको छ । पाँच वर्षअघि २०७७ साउनसम्म वालेट प्रयोगकर्ता ६२ लाख ७४ हजार १२९ जना थिए । तर, ५ वर्षमा प्रयोगकर्ताको संख्या २८६.६२ प्रतिशत बढेर २ करोड ४२ लाख ५७ हजार ६५६ जना पुगेका छन् । यस्तै, कारोबार रकम पनि ४७६.५६ प्रतिशत बढेको छ । ५ वर्षअघि वालेटबाट ७ अर्ब ५७ करोड रुपैयाँ कारोबार भएको राष्ट्र बैंकले जनाएको छ । कति छ वालेटमा बचत ? कुन वालेट कम्पनीमा कति बचत छ भनेर सार्वजनिक तथ्याङ्क छैन । सर्वसाधारणको अर्बाैं रुपैयाँ रहेको वालेट कम्पनीमा राष्ट्र बैंकले पनि सार्वजनिक गर्न मान्दैन । तर, वालेट कम्पनीका सीईओहरूसँगको अनौपचारिक कुराकानीका आधारमा दैनिक अर्बाैं रुपैयाँ वालेटमा बचत रहन्छ । वालेट कम्पनीहरूमा सबैभन्दा धेरै प्रयोगकर्ता (युजर) ईसेवामा छन् । ईसेवा १ करोड बढीले डाउनलोड गरेको भएपनि वास्तविक प्रयोगकर्ता भने ६० लाख हाराहारीमा मात्रै रहेको कम्पनी स्रोतको भनाइ छ । स्रोतका अनुसार दैनिक कारोबार गर्दा पनि दैनिक २ देखि ३ अर्ब रुपैयाँ ईसेवामा बचत रहन्छ । यस्तै, खल्ती र आइएमई पेका प्रयोगकर्ताको संख्या पनि उच्च छन् । खल्तीका २४ लाख प्रयोगकर्ता छन् भने आइएमई पेको पनि सोही हाराहारीमा प्रयोगकर्ता रहेका छन् । स्रोतका अनुसार यी दुई वालेटमा प्रयोगकर्ताको बचत १ अर्ब बढी नै हुने गरेको छ । यस्तै, प्रभु पे, माइ पे, नमस्ते पे टप फाइभभित्र पर्छन् । जसमध्ये माइ पेका १० लाख, प्रभु पेका ९ लाख र नमस्ते पेका ७ लाख प्रयोगकर्ता छन् । स्रोतका अनुसार यी वालेटको पनि दैनिक बचत ५० करोडभन्दा बढी हुने गरेको छ । अन्य कम्पनीको प्रयोगकर्ता कम भए पनि सर्बसाधारणको बचत रकम करोडौंमा रहेको छ । सजिलो पेका प्रयोगकर्ता २ लाख ८० हजार छन् भने पे वेलका ४ लाख बढी प्रयोगकर्ता छन् । स्रोतका अनुसार पेवेलको बचत १७ करोडभन्दा बढी रहेको थियो । त्यसैले २६ वटै वालेट कम्पनीको तथ्याङ्कलाई जोड्दा अर्बाैं रूपैयाँ हुने देखिन्छ । अप्ठ्याराेमा वालेट कम्पनी राष्ट्र बैंकको तथ्याङ्कअनुसार २६ वटा वालेट कम्पनी सञ्चालनमा छन् । कम्पनीका कर्मचारीहरू र नियामक नेपाल राष्ट्र बैंकका अधिकारीहरूसँग कुरा गर्दा अहिले अधिकांश वालेट कम्पनीहरू घाटामा सञ्चालन भइरहेका छन् । सर्वसाधारणको अर्बौं रूपैयाँ होल्ड गरेर व्यवसाय सञ्चालन गरिरहेका वालेट कम्पनीहरू घाटामा जाँदा सर्वसाधारणको वालेटमा रहेको रकम पनि जोखिममा छ । लामो समयदेखि वालेट सञ्चालनमा रहेपनि उल्लेख्य नाफा भने गर्न सकेका छैनन् । अहिले सञ्चालनमा रहेको ईसेवा मात्रै नाफामा रहेको स्रोतको दाबी छ । स्रोतका अनुसार हालसम्म खल्ती र आइएमई पे वालेटले लागत मात्रै उठाउन सकेका छन् भने अन्य वालेट कम्पनीलाई लागत पनि उठाउन सकस परिरहेको राष्ट्र बैंकको भुक्तानी विभागका एक कर्मचारीले बताए । वालेटमा कमाइ भन्दा धेरै खर्च हुने गरेको ती कर्मचारीको भनाइ छ । खल्ती गत वर्षदेखि नाफा आर्जन गर्ने योजनाका साथ काम गरिरहेको थियो । तर, विभिन्न कारणले कम्पनी नाफामा जान नसकेको बताइएको छ । चालु आर्थिक वर्षदेखि भने नाफा गर्ने लक्ष्यमा रहेको खल्तीका एक कर्मचारीको भनाइ छ । ‘डिजिटल कारोबारको भविष्य राम्राे रहेकाले अहिले लगानीमा जोड दिइरहेका छन्, बैंकहरूले पनि डिजिटलमा लगानी मात्रै गरिरहेका छन्, त्यति धेरै नाफा गर्न सकेका छैनन्,’ एक वालेट कम्पनीका सीईओले भने, ‘वालेटमा दीर्घकालीन लगानी गरेका छौं, अब काम गर्दै जाँदा केही समय लाग्न सक्छ, अहिले नाफाभन्दा पनि एउटा आधार बनाउन लागिरहेका छौं ।’ वालेटले मागे ब्याज वालेट कम्पनीले निक्षेप जम्माको काम गर्न पाउँदैनन् । त्यसैले सेटलमेन्ट बैंकमा रकम राख्नुपर्ने हुन्छ । दैनिक अर्बाैं रुपैयाँ बचत रहने भएकाले सो बापतको ब्याज पाउनुपर्ने वालेट कम्पनीहरूले माग गर्दै आएका छन् । हाल वालेट कम्पनी घाटामा चलिरहेको र आम्दानीको स्रोत हुने भएकाले दैनिक बचतअनुसारको ब्याज सेटलमेन्ट बैंकले दिनुपर्ने माग गरिरहेका छन् । ‘वालेटको रकम सेटलमेन्ट बैंकमा जम्मा हुन्छ । त्यो रकम वालेटमा देखिने मात्रै हो, भर्चुअल पैसा जस्तै हो, राष्ट्र बैंकले दैनिक वालेटको छुट्टै र सेटलमेन्ट बैंकको छुट्टै रिपोर्टिङ गरिरहेको हुन्छ,’ एक वालेट कम्पनीका सीईओले भने, ‘जस्तो कुनै वालेटले १७ करोड रुपैयाँ राखेको छ भने त्यो सेटलमेन्ट बैंकको कम देखिएमा राष्ट्र बैंकले तत्काल एक्सन लिन्छ, वालेटको ब्यालेन्स र सेटलमेन्ट बैंकको खातामा बराबर रकम हुनुपर्छ ।’ वालेट कम्पनीलाई कल डिपोजिटमा भएको रकममा ब्याज दिने गरिएको छ । तर, सो ब्याजदर न्यून भएकाले बचत खातामा सरह ब्याज दिनुपर्ने माग वालेट कम्पनीको छ । समस्यामा प्रयोगकर्ता अर्बाैंको कारोबार हुने गरेको वालेट प्लेटफर्ममा प्रयोगकर्ताको गोपनीयतासँगै रकम पनि जोखिममा रहेको छ । राष्ट्र बैंकले गत जेठदेखि पेवेल नेपाल र सजिलो पेको सबै बैंक खाता रोक्का गरेको छ । यी दुईको बैंक खाता रोक्का भएसँगै प्रयोगकर्ताले कारोबार गर्न पाएका छैनन् । यी दुई कम्पनीको कारोबार नियामकीय अनुपालनासम्बन्धी छानबिनका क्रममा रहेको हुँदा उक्त संस्थाको बैंक तथा वित्तीय संस्थामा रहेका खाता अर्को निर्णय नभएसम्मका लागि रोक्का गरिएको राष्ट्र बैंकले जनाएको छ । तर, ५ महिनासम्म पनि प्रयोगकर्ताको बचत सो वालेटमा रहँदा न ब्याज पाउँछन् न कारोबार नै गर्न पाएका छन् । अहिले अर्को एक अग्रणी वालेट कम्पनी पनि ठूलो समस्यामा रहेको बुझिएको छ । सो वालेट कम्पनीको विषयमा नियामक नेपाल राष्ट्र बैंकमा पनि सेवाग्राहीको गुनासो गएको छ । अहिले सहकारीमा झै वालेट कम्पनीहरुमा समस्या देखिएमा त्यसले बैकहरुलाई पनि नराम्ररी असर गर्न सक्ने जोखिम रहेको जानकारहरु बताउँछन् ।
बैंकिङ क्षेत्रमा यस कारण भएन कर्जाको माग
काठमाडौं । बैंक तथा वित्तीय क्षेत्रमा तरलता पर्याप्त छ । ब्याजदर निरन्तर घट्दो क्रममा छ । विश्व महामारीका रूपमा फैलिएको कोरोना भाइरसको प्रभाव विस्तारै कम हुँदैछ । देशमा दुई ठूला राजनीतिक दल सम्मिलित सरकार बनेको छ । नेपाल राष्ट्र बैंकले मौद्रिक नीतिमार्फत खुकुलो नीति अंगिकार गरेको छ । पछिल्लो दुई/तीन महिनाको अवधिमा देशमा पूर्वाधार सम्मेलन भयो । नाडा अटो शो आयोजना भयो । बैंकहरूले सस्तो ब्याजमा आकर्षक कर्जाका स्कीमहरू सार्वजनिक गरिरहेका छन् । यो वातावरणमा पनि बैंक तथा वित्तीय संस्थाबाट कर्जा प्रवाह किन भइरहेको छैन ? कुनै बेला ऋण पाएनौं भनेर पुर्पुरोमा हात लगाउने व्यवसायीहरू अहिले किन कर्जाको माग गरिरहेका छैनन् ? कर्जामा महँगो ब्याज भयो भनेर गुनासो गर्ने व्यवसायीहरू सस्तो ब्याजदर हुँदा किन ऋण लिइरहेका छैनन् ? आज हामीले बैंकमा कर्जा माग नहुनुका केही कारणहरू खोजेका छौं । ऋण दिनका लागि तयार रहेका बैंकरहरू व्यवसायीसँगको छलफलमा के कस्ता गुनासो सुन्छन् ? व्यवसायीहरूले उनीहरूसँग ऋण नलिनुका के कारण भन्छन् ? यही जिज्ञासा हामीले राष्ट्रिय वाणिज्य बैंकका उपकार्यकारी निर्देशक (डीईओ) पवन रेग्मीसँग राख्यौं । हामीले उनले भनेको कुरालाई जस्ताको त्यस्तै प्रस्तुत गरेका छौं । पवन रेग्मी । अर्थतन्त्र चलायमान बनाउन सरकार, बैंक तथा वित्तीय संस्था र नागरिक (जो ऋण लिन इच्छा व्यक्त गर्छन्न्) को भूमिका हन्छ । सरकारको दायित्व पूर्वाधारमा लगानी गर्ने वातावरण बनाउनु हो । र, काम सम्पन्न भएपछि भुक्तानी दिनु हो । यदि समयमा काम गरेको भुक्तानी प्राप्त गर्याे भने लगानीकर्ताको मनोबल बढ्छ । तर, अहिले सरकारले चाहेर पनि भुक्तानी दिन सकेको छैन । किनभने लक्ष्यअनुसारको राजस्व संकलन भइरहेको छैन । विभिन्न कारणले सरकार आफै अप्ठ्याराे स्थितिमा चलिरहेको छ । बैंकहरूसँग पर्याप्त मात्रामा तरलता छ । बैंकहरू ९० प्रतिशतसम्म सीडी रेसियोमा जान सक्छन् । पुँजीका हिसाबले पनि बैंकहरू लगानी गर्न सक्षम छन् । राष्ट्रिय वाणिज्य बैंकले कर्जा प्रवाह हुने गरी दुई/तीन वटा काम गरिरहेको छ । बैंकले ग्राहकलाई सस्तोमा कर्जा दिन आधार दर घटाउने काम गरिहरको छ । ब्याजदर घटेपछि लागत पनि घट्छ । त्यसैले ब्याजदर कम गर्न आधार दर घटाइरहेको छ । र, प्रिमियम शुल्क पनि घटाइरहेको छ । कर्जाको माग बढाउन सकियो भने अर्थतन्त्र पनि चलायमान गर्न सकिन्छ । सरकारको आम्दानी बढेपछि भुक्तानी गर्ने क्षमता बढ्छ । तर, कर्जाको माग आएन भनेर हामी चुप लागेर बस्दैनौं । ग्राहकलाई शिक्षित गर्नुपर्ने बैंकको दायित्व पनि हो । बैंकले कर्जा दिन्छ तर, ग्राहकलाई यस विषयमा जानकारी नहुन पनि सक्छ । कर्जाका लागि बैंकमा के–के कागजात आवश्यक पर्छन् भनेर ग्राहकलाई जानकारी नहुन सक्छ । यी सबै विषय ग्राहकलाई जानकारी गराउने काम बैंकले गरिरहेको छ । बैंकले साना किसानलाई मध्यनजर गरेर एक प्रदेश एक विशेष प्रडक्ट ल्याएको छ । केन्द्रीय बैंकले कर्जाको माग बढाउन विभिन्न किसिमका प्रयत्न गरिरहेको छ । जस्तो सेयर कर्जामा संस्थागत लगानीकर्तालाई खुला गरिएको छ । केही बैंकलाई पुँजीकोषको दबाब थियो । त्यसलाई पनि केन्द्रीय बैंकले खुकुलो गरेर क्यापिटल चार्जलाई खुला गरेको छ । राष्ट्र बैंकले पनि धेरै हदसम्म नीतिगत सहज वातावरण बनाइदिएको छ । तर, व्यवसायीमा मनोबल बढ्न सकेको छैन । साथै बैंकको एनपीए बढेपछि प्रोभिजन गर्नुपर्ने हुन्छ । जसले गर्दा क्यापिटल चार्जमा हिट भएको हुनसक्छ । एनपीए रिकभर गर्न सकियो भने कर्जा प्रवाह गर्न सहज हुनसक्छ । बैंकर रेग्मीको भनाइलाई संक्षेपमा बुझ्दा अहिले व्यवसायीमा मनोबलमा कमी छ । अर्थात् उनीहरूमा अझै पनि कर्जा लिने वा नलिने विषयमा दुविधा छ । विगतमा सरकार तथा नियामकले देखाएको अस्थिर नीतिले उद्योगी व्यवसायी त्रसित छन् । सरकारले आज खुकुलो नीति अवलम्बन गरेर भोलि कडाइ गर्ने हो कि भन्ने आशंका उनीहरूमा छ । सरकारले उनीहरूको मनोबल बढ्ने किसिमको नीति ल्याउन सकेको छैन । मौखिकरूपमा व्यवसायीमैत्री नीति भएको भन्ने वक्तव्यबाजी तथा भाषण गरेपनि व्यवहारमा भने देखिँदैन । अहिले अर्को समस्या भनेको बैंकमा भएको खराब कर्जाको हो । बैंकरहरू खराब कर्जाको व्यवस्थापन गर्न सकेका छैनन् । उद्योगी व्यवसायी तथा ऋणीको सम्पत्तिलाई धितोमा सकारेका बैंकरहरूले त्यसको उचित व्यवस्थापन गर्न नसक्दा थप कर्जा प्रवाह गर्न पनि आँट गर्न सकिरहेका छैनन् भने आफ्नो सम्पत्ति लिलाम भएका व्यवसायी तथा ऋणीहरूले थप ऋण माग गर्ने हिम्मत गरिरहेका छैनन् । यस्तै, एनएमबी बैंकका नायव प्रमुख कार्यकारी अधिकृत (डीसीईओ) गोविन्द घिमिरेले पनि बैंकर रेग्मीकै जस्तो धारणा राखेका छन् । उनको भनाइलाई पनि हामीले यहाँ जस्ताको त्यस्तै प्रस्तुत गरेका छौं । तरलता पर्याप्त हुँदा पनि किन बैंकबाट कर्जा प्रवाह हुन सकेको छैन ? भन्ने हाम्रो जिज्ञासामा उनले यस्तो धारणा राखे । गोविन्द घिमिरे । कोरोना महामारीपछि तरलता संकटका कारणले घरजग्गा बजार, सेयर बजार, एसएमई क्षेत्रसहित समग्र अर्थतन्मा ठूलो असर गर्याे । एसएमई क्षेत्रमा साना व्यवसायीहरू हुन्छन् । साना व्यवसायीहरूलाई एकचोटि समस्यामा परेपछि रिभाइभ हुन धेरै गाह्रो हुन्छ । कर्पाेरेट क्षेत्रमा जस्तो एसएमईमा रिभाइवलको सम्भावना कम हुन्छ । अर्थतन्त्रमा बेलाबखत खपतको माग साह्रै कमजोर हुन्छ । अहिले पनि बजारमा वस्तु तथा सेवाको माग नै अपेक्षित रूपमा सुधार हुन सकेको छैन । पछिल्लो समय नयाँ व्यवसाय सिर्जना भएर तत्कालै कर्जाको वृृद्धि हुने अवस्था छैन । हाल सञ्चालन भइरहेका व्यवसायलाई वर्किङ क्यापिटलका आधारमा थपथाप गरेर काम भइरहेको छ । केही बैंकहरू टीयर वान क्यापिटलका कारण दबाबमा परेका हुन् । ती बैंकलाई अफ्ठेरो परेको भएर सबै बैंकको कर्जा वृद्धि ठप्प भएको पनि होइन । केही कर्जा वृद्धि भइरहेको पनि छ । अपेक्षित रूपमा कर्जा वृद्धि हुन टीयर वान र टीयर टू क्यापिटलले ठूलो प्रभाव भन्ने हुँदैन । तथापि केही बैंकलाई अप्ठ्याराे परेको हो । त्यसका लागि बण्डको सुविधा दिएर सहजीकरण गर्न सकिन्छ । समग्र अर्थतन्त्रमा तत्कालै ठूलो सुधार हुने अवस्था छैन । त्यसैले बैंकहरू पनि नयाँ प्रडक्ट ल्याउन होडबाजी गरिरहेका छैनन् । किनभने बजारमा भएका प्रडक्टमा कर्जाको माग छ । कर्जाको माग नभएसम्म नयाँ प्रडक्ट ल्याउने अवस्था हुँदैन । विगतमा दशैंतिहारको समयमा नयाँ योजना ल्याउँथे । तर, अहिले त्यस्तो छैन । यसपटक विगतको जस्तो एलसी बढेको पनि छैन । पछिल्लो समय बैंकहरू अनुशासित भएर अगाडि बढ्नपर्छ भन्ने किसिमले महसुस गरिरहेका छन् । विगत तीन/चार वर्षको अवधिलाई हेर्ने हो भने बैंकहरूलाई रियलाइजेशन (महसुस) भएर उत्पादनशील क्षेत्र, वास्तविक अर्थतन्त्र, अर्थतन्त्रमा सघाउ पुग्ने क्षेत्र, रोजगारी सिर्जना हुने क्षेत्रमा लगानी गरिरहेका छन् । अब यी क्षेत्रमा बैंकको लगानी डाइभर्ट भइरहेको छ । त्यसैले गर्दा दीर्घकालमा सघाउ पुग्ने देखिन्छ । बैंकर घिमिरले अहिले बैंकलाई पुँजी कोषको कारणले कर्जा लगानी सक्ने अवस्था नभएको परिदृश्य देखाए । उनले विगतका केही अस्वस्थ प्रतिस्पर्धालाई मनन गर्दै बैंकरहरू सही ट्र्याकमा जाने खोजेको धारणा राखे । वर्तमान सकसको समयमा सरकारले बैंक तथा उद्योगी व्यवसायीलाई दिनुपर्ने रिल्याक्सेसन तथा पर्याप्त बण्डहरू नल्याउँदा पनि कर्जाको माग नभएको हुन सक्ने बुझाइ उनको छ । अनुप मास्के । हिमालयन बैंकका नायव प्रमुख कार्यकारी अधिकृत (डीसीईओ) अनुप मास्के पनि धारणा पनि त्यस्तै छ । उनले पनि कर्जाको माग हुन नसक्नुका केही कारण तथा तर्कहरू राखेका छन् । उनले भनेका छन्- चलायमान भइरहेको अर्थतन्त्रमा दुई वर्षसम्म मन्दी आयो । त्यो मन्दीमा फसेका मान्छेहरू फेरि लगानी गर्न आँट गरिरहेका छैनन् । जसको असर निर्माण क्षेत्रमा परेको छ । त्यसको प्रभाव सिमेन्ट, डण्डी उद्योगमा परेको देखिन्छ । २० प्रतिशत सिलिङमा काम गरिरहेका छन् । बजारबाट अधिकांशको पैसा उठ्न बाँकी छ । सुधार हुन समय लाग्छ । जबसम्म निर्माण क्षेत्र माथि उठ्दैन तबसम्म त्यसले ठूलो प्रभाव पारिरहनेछ । निजी निर्माणका काम ठप्प छ । । रिटेल गइरहेको छैन । पुँजी कोषको दबाबले पनि बैंकको कर्जा नगएको हुनसक्छ । किनभने बैंकले प्रोभिजन राख्नुपर्ने हुँदा त्यहाँ पुँजी धेरै खान्छ । जबकसम्म रिकभरी हुँदैन तबसम्म सहज हुन अझै समय लाग्छ । वर्किङ क्यापिटल गाइडलाइन आउनुअघि सहज थियो । जग्गा, सेयर बजारमा लगानी गइरहेको थियो । जसकारण अर्थतन्त्र चलायमान भइरहेको थियो । जब वर्किङ क्यापिटल गाइडलाइन आयाे तब कर्जा लगानी गर्न असहज भइरहेको छ । देशमा उद्योगहरूको अवस्था राम्रो छैन । निरन्तर हुनुपर्ने निर्माण कार्य रोकिएको छ । सरकारले भुक्तानी दिन सकेको छैन । युवा विद्यार्थीहरू सबै विदेश पलयान भइरहेका छन् । अधिकांशको व्यापार व्यवसाय अप्ठ्याराे स्थितिमा चलिरहेको छ । जसकारण आर्थिक गतिविधि चलायमान हुन सकिरहेको छैन । अप्ठ्याराे स्थितिमा सञ्चालन भइरहेका व्यवसायीहरूलाई कर्जा दिन पनि बैंकहरू हच्किरहेका छन् । बैंकर मास्केले पनि नेपाल राष्ट्र बैंकले जारी गरेको चालु पुँजी कर्जा गाइडलाइन, निर्माण क्षेत्रमा देखिएको सुस्सता र विदेश पलायन कर्जा प्रवाह नहुनुको मुख्य कारण रहेको सुनाएका छन् । उनले वर्तमान अर्थतन्त्रमा देखिएको सुस्सताले व्यवसायीमा मनोबल नबढ्नु पनि अर्को महत्त्वपूर्ण कारण रहेको धारणा राखे । उनका अनुसार बजारमा वस्तु तथा सेवामा देखिएको सुस्तताले पनि कर्जाको माग हुन सकिरहेको छैन । विभिन्न बैंकर तथा विज्ञहरूसँग कर्जा प्रवाह नहुनका कारणहरू खोज्दा समान कारणहरू सुनिए । विश्व महामारीका रूपमा फैलिएको कोरोना भाइरसले पारेको नकारात्मक प्रभावले अहिलेसम्म उद्योग व्यवसायले लय समात्न सकेका छैनन् । उपभोक्ताले खुलेर खर्च गर्न सक्ने अवस्था छैन । सरकारले पनि वर्तमान समस्या समाधानका लागि पर्याप्त नीतिगत व्यवस्था गर्न सकेको छैन भने गरेका नीतिगत व्यवस्था पनि कार्यान्वयन हुन सकेका छैनन् । यस कारण पनि बैंक तथा वित्तीय क्षेत्रबाट कर्जाको माग हुन सकेको छैन । आर्थिक क्षेत्रका विज्ञ तथा बैंकरहरूसँग कुरा गर्दा हामीले कर्जा प्रवाह हुन नसक्नुका केही कारणहरू संक्षेपमा प्रस्तुत गरेका छौं । विश्वास तथा मनोबलको कमी अहिले सबैभन्दा ठूलो समस्या भनेको मनोबलको हो । धेरै बैंकर तथा विज्ञहरूले उद्योगी व्यवसायी, उपभोक्ता तथा बैंकरमा पनि विश्वास र मनोबलको अभाव रहेको सुनाए । अर्थतन्त्रको चक्र विश्वासले चल्ने गर्छ । तर, अहिले वित्तीय बजारमा एकले अर्कालाई विश्वास नगर्ने अवस्थाको सिर्जना भएको छ । बैंकहरूले ब्याजदर घटाए पनि फेरि अर्को महिना बढाउने हो कि भन्ने शंका ऋणीमा छ । यो अवस्थाको सिर्जना बैंकरले नै गरेका हुन् । किनकि ब्याजदरको अस्थिर नीतिले ऋणीहरू आजित छन् । ७ प्रतिशत ब्याजमा लिएको ऋण १४ प्रतिशतसम्म पुगेका अनुभवहरू व्यवसायीमा पर्याप्त छन् । त्यसैले पनि अहिले व्यवसायीले जोखिम लिन चाहिरहेका छैनन् । नियामकको अस्थिर नीति पनि यसको एउटा महत्त्वपूर्ण कारण हो । ऋणको भारी व्यवसायीहरूलाई अहिले समस्या भनेको ऋणको छ । विगतमा लिएको ऋणको साँवा ब्याज भुक्तानी गर्न ऋणीहरूलाई समस्या भइरहेको छ । नियमित किस्ता भुक्तानी गर्न समस्या भइरहेको बेला ऋणीले थप ऋण लिन चाहिरहेका छैनन् । अर्को समस्या भनेको ऋणीले लिएको ऋण तिर्न नसक्दा धितो लिलाम भएको छ । आफूसँग पर्याप्त सम्पत्ति तथा धितो नभएकोले पनि व्यवसायीहरूले व्यवसाय विस्तार तथा नयाँ व्यवसायका लागि ऋण लिन सकिरहेका छैनन् । यो अवस्थामा घट्दो वा बढ्दो ब्याजदरले ऋणीलाई कुनै महत्त्व राख्दैन । व्यापार व्यवसायमा कमी अहिले बजारमा नयाँ व्यवसाय थालनी भएको तथा उद्योगीले नयाँ उद्योग खोलेको समाचार तथा सूचना बिरलै सुनिन्छन् । जब बजारमा नयाँ लगानीकर्ता भित्रिन्छन्, उनीहरूले लिने भनेको बैंकबाट ऋण नै हो । बैंकबाट ऋण लिएर नै व्यवसाय सुरु गर्छन् । तर, अहिले बजारमा नयाँ व्यवसाय आउन सकेका छैनन् । लगानीका लागि अवसरहरू पनि सीमित छन् । सरकारले लगानी सम्मेलन र पूर्वाधार सम्मेलन गरेपनि त्यसले एउटा निचोड निकाल्न सकेको छैन । विदेशी लगानीकर्ताहरू भित्रिन सकेका छैनन् । देशमा भएका विदेशी लगानीकर्तालाई पनि अनेक किसिमबाट दुःख दिने काम भइरहेको व्यवसायीहरूले गुनासो गरेका छन् । त्यसकारण पनि नयाँ व्यवसायी बजारमा छिर्ने हिम्मत गर्न सकिरहेका छैनन् । सरकारले लगानीका लागि नयाँ क्षेत्रहरू पनि पहिचान गर्न सकेको छैन । जब देशमा नयाँ लगानीका क्षेत्रहरू पहिचान हुँदैनन्, व्यवसायीले पनि कुन क्षेत्रमा लगानी गर्ने भनेर भेउ पाउँदैनन् र बैंकबाट कर्जा पनि प्रवाह हुन सक्दैन । लगानीको जोखिम वर्तमान अर्थतन्त्रको सकस समाधान हुन सकेको छैन । यो समयमा नयाँ व्यापार व्यवसाय सुरु गर्ने आँट व्यवसायीमा देखिँदैन । व्यवसाय सञ्चालन गरिरहेका उद्योगी व्यवसायीले पनि सोचेअनुरूप प्रतिफल पाउन सकेका छैनन् । बैंक तथा वित्तीय संस्थाले पनि सेयरधनीलाई लाभांश दिन सकेका छैनन् । प्रतिफल नपाउने डरले पनि व्यवसायीले नयाँ व्यवसाय गर्ने तथा व्यवसाय विस्तार गर्न सकिरहेका छैनन् । अधिकांश ठूला व्यवसायीको लगानी सेयर बजारमा पनि छ । अहिले सेयर बजार पनि घटिरहेको छ । सेयर बजार घट्दा लगानीकर्ताले लगानी गुमाइरहेका छन् । त्यसले पुँजी निर्माणमा असर गरिरहेको छ । त्यसको प्रत्यक्ष प्रभाव देशको अर्थतन्त्रमा पर्दा आर्थिक गतिविधि चलायमान हुन नसकेका हुन् । नीतिगत अस्थिरता नेपाली वित्तीय बजारको महत्त्वपूर्ण समस्या भनेको नीतिगत अस्थिरता हो । राजनीतिक अस्थिरताले नेपालमा नीतिगत अस्थिरताको समस्या सिर्जना गरिरहेको छ । विभिन्न समय व्यक्तिपिच्छे तथा राजनीतिक दलपिच्छे बन्ने नीतिगत व्यवस्थाले उद्योगी व्यवसायीलाई मारमा पारिरहेको छ । एक महिना अगाडि बन्ने नीति एक महिनापछि परिवर्तन हुन्छ । यसले व्यापार व्यवसायमा ठूलो असर गर्छ । नीतिगत अस्थिरताको डरले अहिले व्यवसायीहरूले कर्जाको माग गर्न छोडेको व्यवसायीहरू बताउँछन् । विदेशी लगानीकर्तालाई नीतिगत अस्थिरताले थप नकरात्मक असर पर्ने गर्छ । बैंकिङ क्षेत्रको नियामक नेपाल राष्ट्र बैंक पनि पछिल्लो समय नीतिगत अस्थिरतामा रुमल्लिरहेकाे छ । तीन महिनाअघि मौद्रिक नीतिमा गरेको व्यवस्था पहिलो त्रैमासिक समीक्षामार्फत परिवर्तन गर्छ । यसले बैंकर मात्रै होइन, व्यवसायीलाई पनि ठूलो असर गर्ने गरेको छ । यिनै कारणले पछिल्लो समय कर्जाको माग हुन छोडेको व्यवसायीहरू बताउँछन् । नेपाल चेम्बर अफ कमर्सको निवर्तमान अध्यक्ष राजेन्द्र मल्लले पनि अहिले अहिले व्यवसायीमा मनोबलको कमी, युवाको विदेश पलायन, पुरानै कर्जाको व्यवस्थापन र अस्थिर नीति लगायतका कारणले बैंकबाट व्यवसायीले कर्जाको माग नगरेको धारणा राखे । राजेन्द्र मल्ल । ‘अहिले आन्तरिक अर्थतन्त्र संकुचित बनेको छ, बजारमा वस्तु तथा सेवाको माग घटेको छ, ब्याजदर सिंगल डिजिटमा भएपनि कहिले यसको दोब्बर पुग्छ ठेगान नै हुँदैन, दैनिक २१ सय युवा विदेश गइरहेका छन्, यसले गर्दा व्यवसायीमा मबोबल उच्च राखेर काम गर्ने वातावरण छैन,’ उनले भने, ‘त्यसकारण पनि कर्जाको माग घटेको हुन सक्छ ।’ निवर्तमान अध्यक्ष मल्लका अनुसार सरकारले यस्तो अवस्था स्थिर नीति ल्याउन आवश्यक छ । ‘सरकारले अस्थिर नीति ल्याउँछ, समयमै सुनुवाइमै पनि हुँदैन, विकास बजेट खर्च हुन सकेको छैन । विकास बजेटको अधिकांश रकम चालु खर्चमै सकिरहेको छ, अब सरकारले व्यवसायीको मनोबल बढाउन आवश्यक छ,’ उनले भने, अब दुई ठूला राजनीतिक दल सम्मिलित सरकारले श्वेतपत्र जारी गर्नुपर्छ ।’ नेपाल राष्ट्र बैंकका अनुसार पछिल्लो अवधिसम्म बैंक तथा वित्तीय संस्थाले कुल ५२ खर्ब ३३ अर्ब रुपैयाँ कर्जा प्रवाह भएको छ । गत असारदेखि हालसम्म वाणिज्य बैंकको कुल ६५ अर्ब रुपैयाँ कर्जा बढेको देखिन्छ । गत असारमा बैंक तथा वित्तीय संस्थाबाट ५१ खर्ब ६८ अर्ब रुपैयाँ कर्जा प्रवाह भएको थियो । वाणिज्य बैंकको ऋण प्रवाह मात्रै ४६ खर्ब ३१ रुपैयाँ रुपैयाँ रहेको छ । नेपाल राष्ट्र बैंकका सहप्रवक्ता डा. डिल्लीराम पोखरेल पनि सबै सहज हुँदा पनि कर्जा प्रवाह किन हुन सकेको छैन भन्ने विषयमा आफू पनि अनभिज्ञ नै भएको धारणा राख्छन् । ‘अहिले सबै विषय सहज छ, अर्थतन्त्र सुधारको दिशामा छ, ब्याजदर घटेको घट्यै छ, बैंकमा पर्याप्त तरलता छ । राष्ट्र बैंकले पनि खुकुलो नीति अंगिकार गरेको छ । तर, बैंक तथा वित्तीय संस्थाबाट कर्जा प्रवाह हुन सकेको छैन,’ अब सबैले समस्या के हो पहिचान गर्नुपर्छ, ’ उनले भने । उनले अब चाडपर्व पनि लागेको र निर्माण क्षेत्रको ठेक्कापट्टाको समय पनि आएकोले अर्थतन्त्र चलायमान हुन सक्ने विश्वास व्यक्त गरे ।
जसले आफूलाई घर बनाएनन्, अरूलाई उद्यमी बनाए
काठमाडौं । दुई दशकअघि गुल्मीबाट व्यापार–व्यवसाय गर्न उनी काठमाडौं आएका थिए । सामान्य काममा हात हालेका उनले दिनरात नभनी अथक मिहिनेत र इमान्दारिताका साथ कर्म गर्दै गए । बिस्तारै सफलता पनि हात लाग्दै गयो । काममा उनले कहिल्यै सम्झौता गरेनन् । कामलाई सानो वा ठूलो पनि भनेनन् । मिहिनेत र परिश्रम नै कर्म हो भन्ने मन्त्र सधैं आत्मसाथ गरेर अगाडि बढे । यही मन्त्रले उनलाई सफलताको उचाइतिर अगाडि बढाउँदै लग्यो । र, एकदिन त्यो उनको पोल्टामा परिछाड्यो । जुन, सायद उनले सोचेका पनि थिएनन् होला । अथक मिहिनेत र कडा परिश्रमबाट उनले ‘नाम र दाम’ दुवै कमाए । पैसा कमाएपछि आरामदायी जिन्दगी बिताउने रहर मानवीय स्वभाव हो । पैसा कमाएपछि घरजग्गा जोडौं, देशविदेश शयर गरौं, अब धेरै दुःख किन गर्ने भन्ने भावना आममानिसमा उत्पन्न हुनु अस्वाभाविक पनि होइन । तर, गुल्मीका शंकर भण्डारी भने यो मामलामा ‘अपवाद’ देखिन्छन् । व्यापार–व्यवसाय नै गर्न भनेर काठमाडौं झरेका शंकरले आफन्तसँगै काम सिके । लगनसाथ आतिथ्य सत्कार (हस्पिटालिटी) क्षेत्रमा प्रवेश गर्न ज्ञान सिके, सिप पनि सिके । विडम्बना, आफन्तसँगको उनको सहयात्रा त्यति लामो समय अगाडि जान सकेन । तर, हस्पिटालिटी क्षेत्रमा अहिले पाएको सफलतामा तिनै आफन्तको देन भनेर शंकर भुल्न सक्दैनन् । ‘अहिले पनि म भाडाको घरमा बस्छु, बस्ने घरभन्दा एउटा थप होटल वा रेस्टुरेन्ट खोल्ने नै मेरो इच्छा हुन्छ, मेरो चाहना नै धेरैलाई व्यवसायी बनाउने, युवालाई रोजगारी दिलाउने र देशमा नै रोजगारी सिर्जना गर्न प्रेरित गर्ने हो,’ शंकरको अठोट छ । ‘मलाई धेरै पैसा कमाउँ, लक्जरियस लाइफ बिताउँ भन्ने नै लाग्दैन,’ शंकर सादगी सुनिन्छन्, ‘म एक सामान्य मान्छे हुँ, मैले कमाएको पैसा म सकेसम्म बिजनेसमै लगानी गरेर यसलाई अझ विस्तार गरौं भन्ने नै रहन्छ ।’ होटल–रेस्टुरेन्टबाट कमाएको पैसा घरजग्गा किन्ने, उपभोगमा खर्च गर्ने सोच उनमा कहिल्यै आएन । ‘अहिले पनि म भाडाको घरमा बस्छु, बस्ने घरभन्दा एउटा थप होटल वा रेस्टुरेन्ट खोल्ने नै मेरो इच्छा हुन्छ, मेरो चाहना नै धेरैलाई व्यवसायी बनाउने, युवालाई रोजगारी दिलाउने र देशमा नै रोजगारी सिर्जना गर्न प्रेरित गर्ने हो,’ शंकरको अठोट छ । २२ वर्षअघि २०५९ साल । काठमाडौं सुन्धारामा शंकरले आफन्तसँगको साझेदारीमा होटल सुरु गरे । काम गर्दै जाने क्रममा लामो समय सहकार्य नहुने देखिएपछि उनले होटलको साझेदारी छाडे । होटल छाड्दा उनीसँग ८० हजार रुपैयाँ थियो । त्यही पैसाले सुन्धारामै किराना पसल खोल्ने निर्णय गरे । ‘पसल सुरु गर्दा ८० हजार मात्रै थियो, त्यसमा पनि ३५ हजारको त समान राख्न र्याक नै बनाएँ,’ शंकर सम्झिन्छन्, ‘बाँकी ४५ हजार रुपैयाँको सामान हालेँ ।’ पसल उनले सोचेभन्दा राम्रो हुन थाल्यो । त्यो किराना पसल पाँच वर्ष चलाए । त्यो बेला उनको पसल सुन्धारा क्षेत्रकै ‘उत्कृष्ट’ पसल भएको उनी सम्झिन्छन् । ‘मैले यस क्षेत्रका सबैजसो होटललाई किराना सामान सप्लाई गर्थें,’ उनी भन्छन्, ‘त्यसबेला दैनिक डेढ लाखसम्मको व्यापार पनि भयो ।’ किराना पसलबाटै राम्रो व्यापार भए पनि उनको मन भने होटल व्यवसाय कसरी गर्ने भन्नेमै डुलिरहेको थियो । ‘किराना पसल मेरो लक्ष्य होइन, मैलै त योभन्दा राम्रो गर्न सक्छु भन्ने हिम्मत थियो,’ शंकर तत्कालीन योजना सुनाउँछन्, ‘त्यसपछि मैले फेरि होटल व्यवसायमा हात हाल्ने निर्णय गरेँ ।’ शंकरले २०६३ सालमा सुन्धारामै एउटा घर भाडामा लिएर होटल स्थापना गरे । उनको मनमा व्यवसाय गरेपछि ‘ब्रान्ड’ स्थापित गर्नुपर्छ भन्ने सधैं हुन्थ्यो । उनले ‘भोलि म नरहे पनि मैले सुरु गरेको ब्रान्ड रहोस्’ भनेर होटलको नाम राखे ‘प्रेसिडेन्ट होटल’ । उनले होटल सुरु गर्ने समय देशमा पनि विभिन्न आन्दोलन भइरहेका थिए । देशको राज्य सत्ता परिवर्तनसँगै शंकर पनि व्यवसाय गरेर जीवन परिवर्तन गर्ने सुरुमा थिए । ‘होटल सुरु गर्ने बेला पनि मसँग धेरै पैसा थिएन,’ उनी सम्झिन्छन्, ‘६ तलाको घरको दुई तलालाई मैले होटलमा रूपान्तरण गरेँ, बाँकी रहेका चार तलामा चिनेका साथीभाइसँग सरसापट गरेर त्यसलाई बढाउँदै लगेर एक वर्षमा पूर्ण क्षमतामा होटल सञ्चालनमा ल्याएँ ।’ निरन्तरको संघर्ष र मिहिनेतमा उनले सुरु गरेको होटलले राम्रो गति लिन थाल्यो । त्यसपछि यो गतिलाई थप उचाइ दिनुपर्छ भन्ने लाग्यो । २०६५ सालमा उनले फेरि सुनधारामै अर्को घर लिएर थप होटल सुरु गरे । दुवै होटलबाट सफलता मिल्दै गएपछि शंकरले २०६९ सालमा रुपन्देही (लुम्बिनी) मा १५ कोठाको होटल सुरु गरे । त्यसपछि २०७२ सालमा बालाजुमा २० कोठाको अर्को होटल पनि सञ्चालनमा ल्याए । गुल्मीको एक मध्यम वर्गीय परिवारमा जन्मेहुर्केका शंकरको परिवारको व्यापार–व्यवसायमा टाढासम्म कुनै साइनो थिएन । पुस्तादेखि कृषि पेसा अँगाल्दै आएको परिवारमा होटल व्यवसायमा एकपछि अर्को सफलता हासिल गर्दै आएका शंकर मात्रै थिए । यो सफलता होटलमा मात्रै सीमित राख्न चाहेनन् शंकरले । त्यसपछि शंकरको मन रेस्टुरेन्ट व्यवसायतिर मोडियो । २०७३ सालमा सुन्धारामा ‘पे्रसिडेन्ट सेकुवा’ रेस्टुरेन्ट सञ्चालन गरे । ‘स्वच्छ वातावरण, सरल ठेगाना, स्तरीय सेवा, स्वादिष्ट खाना’ को नारा राखेर सञ्चालनमा ल्याइएको प्रेसिडेन्ट सेकुवाले छोटो समयमै ग्राहकको मन जित्न सफल भएपछि यसका आउटलेट पनि खुल्दै गए । करिब दुई दशकको यात्रामा प्रेसिडेन्टका १४ आउटलेटमा सञ्चालनमा छन् । सेकुवाको स्वादले धेरैको मन जितेपछि शंकरलाई थप रेस्टुरेन्ट खोल्ने हौसला मिल्दै गयो । उनले क्रमशः कलंकीको रविभवन, पुरानो बानेश्वरको बत्तीसपुतली, महाराजगञ्ज, माछापोखरी र चितवनको भरतपुरमा प्रेसिडेन्ट सेकुवा सुरु गरे । काठमाडौंमा मात्रै २० वटा आउटलेट खोल्ने शंकरको योजना छ । प्रेसिडेन्ट सेकुवा काठमाडौंमा ‘स्थापित ब्रान्ड’ भएको उनको दाबी छ । प्रेसिडेन्टकै नामबाट बेकरी पनि सञ्चालनमा ल्याएका छन् । आज (असोज ५ गते) शनिबारदेखि सिनामंगल एयरपोर्टमा प्रेसिडेन्ट होटल सञ्चालनमा आएको छ । यसलगत्तै लुम्बिनीमा मायादेवी मन्दिरबाट ५ मिनेट दुरीमा प्रेसिडेन्ट होटल सञ्चालनमा ल्याउँदैछन् । साझेदारी बढाउँदै व्यावसायिक यात्राले सफलता पाउँदै गएपछि ‘अब एक्लै धान्न सकिँदैन, साझेदार पनि चाहिन्छ’ भन्ने शंकरलाई लाग्यो । त्यसपछि उनको प्रेसिडेन्ट बिजनेस ग्रुपमा विभिन्न साझेदार जोडिए । साझेदार संख्या अहिले २५ पुगेको छ । प्रेसिडेन्ट बिजनेस ग्रुप र गैरआवासीय नेपालीहरूको सहकार्यमा नेपालभरि १ अर्ब रुपैयाँ लगानीमा एयरपोर्टमा खुलेको होटलसहित १० होटल खोल्न लागिएको शंकर खुसीसाथ सुनाउँछन् । ‘कुल १ अर्बको लगानीमा आगामी दुई वर्षभित्र नेपालभरि १० नयाँ होटल र रेस्टुरेन्ट खोल्ने घोषणा गर्न पाउँदा हामी अत्यन्तै खुसी छौं, यी होटल काठमाडौं, पोखरा, चितवन, बुटवल, धनगढी, सुर्खेत, विराटनगर, जनकपुर लगायत प्रमुख सहरमा बन्नेछन्,’ शंकर योजना सुनाउँछन्, ‘गैरआवासीय नेपाली र प्रेसिडेन्ट बिजनेस ग्रुपबीचको यस सहकार्यले नेपालको होटल उद्योगलाई थप उचाइमा पुर्याउन सहयोग पुग्ने विश्वास छ ।’ प्रेसिडेन्ट ग्रुपमा हाल करिब ३ सय युवाले रोजगारी पाएका छन् । त्यसमा २५ देखि ३० जना फरक क्षमता भएका व्यक्ति छन् । शंकरसँग सुरुवातदेखि जोडिएका धेरै कर्मचारी साथीहरू नै उनको बिजनेसमा साझेदार छन् । ‘हामीले धेरै ठूला होटलभन्दा साना होटल र रेस्टुरेन्टलाई फोकस गरेर काम गरिरहेका छौं,’ उनी भन्छन्, ‘यसमा नै सफलता हासिल गर्ने हाम्रो लक्ष्य हो ।’ प्रेसिडेन्ट सेकुवामा टिपिकल नेपाली स्वादका विभिन्न आइटम पस्किने जमर्को गरेको शंकर बताउँछन् । नेपाली खाना र त्यसको स्वादलाई इन्डियन, कन्टिनेन्टल, चाइनिज, इटालियन, थाई खानाहरूले पनि ग्राहकलाई सन्तुष्ट पार्ने कोसिस रहेको उनी बताउँछन् । ‘नेपाली खाना स्वाद मात्रै नभएर पहिचान समेत भएकाले यसैलाई हामीले सिग्नेचर डिसका रूपमा विस्तार गर्दै लगेका छौं,’ उनी भन्छन्, ‘प्रेसिडेन्ट सेकुवामा आउने ग्राहकलाई हामी सकेसम्म नेपाली खाना खान प्रेरित गर्छौं, पिज्जा, बर्गर हाम्रो पहिचान होइन, त्यसैले हामीले प्रेसिडेन्ट सेकुवामार्फत नेपाली मौलिक खाना पस्केका हौं । प्रेसिडेन्टले खानाको क्वालिटी, हाइजिन र क्वान्टिटीलाई मेन्टेन गरेको छ ।’ पर्यटनमा शंकरले देखेको सम्भवाना विगत कोट्याएर हेर्ने हो भने नेपालको पर्यटन क्षेत्रमा धेरै ठूला दुर्घटना भए । यसले पनि यस क्षेत्रमा धेरै असर पारेको शंकर बताउँछन् । तर, नेपालमा पर्यटन क्षेत्रमा धेरै सम्भावना भएकाले आत्तहिाल्नुपर्ने अवस्था नरहेको उनी बताउँछन् । ‘हरेक कुराका नकारात्मक र सकारात्मक पक्ष हुन्छन्, कोभिडपछि पर्यटन क्षेत्र चलायमान बन्दैछ, कमीकमजोरी त अझै पनि छन्,’ उनी भन्छन्, ‘नेपालीहरूमा पनि रेस्टुरेन्टमा खाने, घुम्ने, रमाउने कल्चरमा वृद्धि हुँदै गएको छ, जुन हिसाबले अन्य देशमा छ त्यो चाहिँ अहिले नभए पनि भोलिका दिनमा हुन्छ भन्नेमा हामी आशावादी छौं ।’ पाँच–सात वर्षदेखि नेपालको हस्पिटालीटी क्षेत्रमा काम गर्ने व्यवसायीहरूले एकाध बाहेक खासै मुनाफा आर्जन गर्न नसकेको शंकर बताउँछन् । तर, बिस्तारै यस क्षेत्रले फड्को मार्ने र धेरै मुनाफा आर्जन गर्नेमा उनी विश्वस्त छन् । ‘यो क्षेत्र आज लगानी गरेर भोलि नै प्रतिफल आइहाल्ने क्षेत्र होइन,’ उनी भन्छन्, ‘यसमा जसले धैर्य गर्न सक्यो, प्यासनमा अडिग रहन सक्यो, त्यसले नै प्रगति गर्न सकेको देख्दै आइरहेका छौं ।’ पछिल्लो समय नेपालको हस्पिटालिटी क्षेत्रमा ठुल्ठूला ब्रान्ड र लगानी भित्रिने क्रम जारी छ । भएका नाम चलेका चारतारे–पाँतारे होटल बन्द भएका पनि छन् । यो प्रस्पिर्धात्मक क्षेत्र हो । यहाँ आउने जाने क्रम चलिरहने शंकर बताउँछन् । ‘नेपाल आउने पर्यटक सबै पाँचतारे, चारतारेमा बस्ने मात्रै हुन्छन् भन्ने छैन, साना तथा मझौलामा बस्ने पर्यटक पनि आउँछन्,’ उनी भन्छन्, ‘यसै कारणले पनि यस क्षेत्रका सानादेखि ठूला व्यवसायीलाई व्यवसायमा थप हौसला मिलेको छ, दुर्घटनाले केही असर पारेको छ तर यसको असर लामो समय रहँदैन ।’ भर्खरै नेपाल पर्यटन बोर्डले नयाँ सीईओ पाएको छ । नेपालको पर्यटन प्रचार प्रसारमा बोर्डले महत्त्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गर्नेमा शंकर आशावादी छन् । एयरपोर्टमा प्रेसिडेन्ट होटल काठमाडौंको एयरपोर्ट गेट नजिकै शनिबारदेखि सञ्चालनमा आउन लागेको प्रेसिडेन्ट होटलमा करिब ५ करोड लगानी रहेको छ । २५ कोठा रहेको उक्त होटलले ग्राहकलाई सस्तोमा सेवा उपलब्ध गराउने शंकर बताउँछन् । नयाँ होटलले यात्रुका लागि विकल्पहरूको रोजाइ सुनिश्चित गर्ने उनले विश्वास व्यक्त गरे । उक्त होटलमा पर्यटकहरूले तीनतारे र चारतारे आवास सेवा प्राप्त गर्नेछन् । कोठाको शुल्क पनि बजारको प्रतिस्पर्धात्मकताका आधारमा चारदेखि पाँच हजार रुपैयाँको बीचमा राखिएको उनी बताउँछन् ।
