विशेष

काठमाडौं । एउटा लेखकलाई लेखेर बाँच्न कति सहज छ ? यो प्रश्नको जवाफ लेखक स्वंयमलाई दिन मुस्किल छ । त्यसैले हुनुपर्छ एउटा गन्तव्यमा हिँडेका उनले अर्कै गन्तव्य रोज्नुपर्यो । अर्थात्, हिँडिरहेको बाटोले अर्कै मोडमा पुर्यायो । मोड थियो घरदेश र परदेश । अन्ततः उनले परदेश नै रोजे, अनि लेखे, ‘बिछोडको करौंतीले काट्नु मनै काट्यो, जाँदाजाँदै मुलबाटोको दुईटा बाटो फाट्यो ।’ हुन त उनी जस्तै धेरै व्यक्तिको जीवनमा यो गीत मेल खान्छ । रहर वा बाध्यताले परदेशिनेहरूको पीडा फरक हुन्छ । यो गीत ठ्याक्कै उनकै जीवनमा मेल खाए पनि उनले परदेशी फिल्मको लागि लेखेका थिए । नेपाली साहित्यको पोको बोकेर हिँडेका उनी अहिले सात समुन्द्र पारी छन् । भन्न त उनी भन्छन्, ‘मैले बिरानो भूमिबाट नेपाली भाषा साहित्यलाई थप मजबुत बनाएको छु ।’ उनले भनेजस्तै परदेशबाट भएपनि उनको कलम नेपाली साहित्यकै लागि चलिरहेको छ । वि.सं २०५४ सालमा नेपाली साहित्यबाट लारी स्वर्णपदक पाएका लालगोपाल सुवेदी नेपाली साहित्यका एउटा खम्बा हुन् । आज हामीले उनलाई खोज्दा उनी त्रिभुवन विश्वविद्यालयको प्रोफसर वा लेक्चरको रुपमा भेटिनुपर्थ्याे वा कुनै कलेजको प्रिन्सिपलको रूपमा भेट्नुपर्थ्याे । तर, बिडम्बना उनलाई सामाजिक सञ्जालमा खोज्नु पर्छ । उनले नेपालमै अवसर नपाएको पनि होइन । व्याकरण, समालोचना, कविता लेखेर पनि भात खान पुगेकै थियो । तर, यतिले परिवार पाल्न प्रयाप्त थिएन । उनले नेपालका विभिन्न विद्यालय कलेजमा पनि पढाए । नेपालमा सामान्य जीवन बिताइरहेका उनी अहिले सबैको सपनाको देश अमेरिका पुगेका छन् । ‘भाग्य भनौं वा मिहिनेत अचानक अमेरिकाको चिठ्ठा पर्यो, उतै हानिएँ,’ उनले भने । साहित्यमा रूची एउटा-एउटा प्रतिभा सबैमा हुन्छ । तर, कसैले आफ्नो प्रतिभालाई चिन्न सक्दैनन् । लालगोपालले आफूमा भएको प्रतिभामात्र चिनेन्, प्रतिभामै जीवन खोजे । पहाडी जिल्ला स्याङ्जाको क्याक्मीमा जन्मेका लालगोपाल सुवेदीलाई गाउँको सम्झना त्यति छैन । उनी कक्षा ४ पढ्दै काभ्रे आइपुगे । काभ्रेमा होस्टेलमै बसेर पढाइ सुरु गरे । बाआमासँग खेतबारी गर्दै विद्यालय जानेबेला उनी एक्लै बसेर पढ्न थाले । पढाइको लागि काभ्रे आएपनि बाल मस्तिष्कमा गाउँ घुम्थ्यो । उनी पढ्ने विद्यालयमा हरेक साता अतिरिक्त क्रियाकलापहरू हुन्थ्यो । कहिले गीत गाउने, नाच्ने, कहिले कवीता लेख्ने, कहिले निबन्ध लेख्ने । यस्ता कार्यक्रममा उनी सधैं भाग लिन्थे । बालापन सम्झदै उनले भने, ‘मलाई निबन्ध, गीत लेख्न खुब मन पर्थ्यो, सधै भाग लिन्थेपनि र मैले भाग लिएको कार्यक्रममा सधै पहिलो नै हुन्थें, जसले गर्दा मलाई झन बढी रूची लाग्थ्यो ।’ लाल गोपालले ११ वर्षको उमेरमा ‘आमा’ शिर्षकको कविता लेखेका थिए । त्यो कविता २०४१ सालमा बालक भन्नेपत्रिकामा छापियो । उनको विद्यालयमा भित्तेपत्रिकामा निस्कन्थ्यो । त्यतिबेला नै उनी निबन्ध, गीत रचनाहरू लेखेर छाप्ने गर्थे । ‘नेपाली साहित्यप्रतिको सानैमा झुकाव थियो । तर, लेखकमाथिको सम्मान भने बुझदै गएपछि थाहा पाएँ,’ उनले भने । एक मोहर पाउँदा लालगोपाल कक्षा ४ मा पढ्दा विद्यालयमा कविता वाचन प्रतियोगिता भयो । प्रतियोगितामा कक्षा ८ सम्मका विद्यार्थीले भाग लिए । उनले कितावमा रहेको एउटा कविता वाचन गरेर सुनाएका थिए । कविता राम्रो वाचन गरेकोमा १ मोहर पुरस्कार पाएका थिए । ‘जानी नजानी सुरु गरेको साहित्य यात्रामा विस्तारै प्रेम बस्यो, यस्तो प्रेम कि सात समुन्द्रले पनि हाम्रो सम्बन्धलाई तोड्न सकेन,’ उनले भने । उनी कक्षा १० पढ्दा राष्ट्रिय स्तरको बालकवी गोष्ठी भयो । त्यसमा उनी द्धितीय भए । उनले सुरुमा रानी ऐश्वर्यको हातबाट पुरस्कार पाए । त्यसपछि उनको लेखनले गति लिँदै गयो, राष्ट्रिय स्तरमा हुने हरेक साहित्य कार्यक्रममा उनी भाग लिन थाले । वि.सं. २०४७ सालमा राष्ट्रिय कविता महोत्सव प्रतियोगिता भयो । त्यो बेला राजाले नै कविताको शीर्षक दिने चलन थियो । उनले छन्द कविता प्रस्तुत गरे । त्यसका लागि निकै मिहिनेत गरे । स्कुलमा हुने कार्यक्रमदेखि नै मैले जित्नुपर्छ भन्ने मान्यता उनमा थियो । उनले भने, ‘त्यसका लागि दुई हरफ थानकोट गएर लेखेँ , दुई हरफ धुलीखेल गएर लेखेँ, ती लेखेका मध्ये उत्कृष्ट हरफ छनोट गरर प्रस्तुत गरेँ पछि द्धितीय भएँ ।’ त्यो बेला देशभित्र बाहिरबाट १४ सय बढी प्रतियोगी थिए । त्यसमा उनी तृतीय भए । उनले राजा विरेन्द्रको हातबाट पुरस्कार थापे । पुरस्कारमा दुई हजार थियो । ‘मेरो विद्यार्थी जीवनको खर्च प्रतियोगिताका पुरस्कारले चलाएको हुँ ’उनले भने । प्लस टु पछिको पढाई रूची साहित्यमा भएपनि उनले काठमाडौं आएर कमर्श पढ्न थाले । साहित्यमा रूची राख्ने मान्छे किन कमर्श लाइनतिर जानुभयो ? भन्ने विकासन्युजको प्रश्नमा उनले भने, ‘त्यो बेला कमर्श, साइन्स लिएर पढ्ने विद्यार्थीहरूको पहिचान छुट्टै हुन्थ्यो, धेरै साथीहरूले पनि यही भने, मैले पनि त्यही पढेँ ।’ एसएलसीपछि उनी शंकरदेव विद्यालयमा भर्ना भए । पढ्दै गर्दा पनि राष्ट्रिय स्तरमा भइरहेका हरेक कार्यक्रममा भाग लिन्थे । उनको पढाइ पनि राम्रो थियो । पढाइ राम्रो भएका कारण उनले वि.सं २०५४ सालमा नेपाली विषयबाट त्रिभुवन विश्व विद्यालयबाट लारी स्वर्ण पदक प्राप्त गरे । अहिले उनी नेपाल संस्कृत विश्वविद्यालयबाट माधवप्रसाद घिमिरेका गीति नाटकमा मानवतावाद विषयमा पीएचडी गर्दै छन् । लाल गोपालले वि.सं २०४८ सालमा दिपेन्द्र प्रहरी स्कुलमा प्रावि तहमा अध्यापन गराएका थिए । त्यसपछि पनि उनले विभिन्न विद्यालयमा पढाए । पहिले उनलाई राम्रो स्कुल खोज्नुपर्थ्यो भने, त्रिविबाट स्वर्ण पाईसकेपछि काम खोज्न परेन । ‘पहिले मैले जागिर खोज्नु पर्थ्याे, गोल्ड मेडलिस्ट हुँदा त मलाई जागिर खोज्दै आयो, त्यसपछि युनाइटेड एकाडेमीमा पढाउन सुरु गरें,’ अध्यापनका दिनहरू स्मरण गर्दै उनले भने । साहित्यका १८ वटा कृति लालगोपालको मुल विधा कविता हो । तर, उनी कथा बाहेक अरु विधामा पनि कलम चलाउँछन् । गिती नाटक, व्याकरण, निबन्ध समालोचनामा बढी कलम चलाउँछन् । उनले गीत पनि लेखेका छन् । उनले लेखेका गीतमध्ये सबैभन्दा चलेको गीत परदेशी फिल्मको ‘बिछोडको करौंतीले काट्नु मनै काट्यो’ हो । उनले लेखेका करिब २० वटा गीत रेकर्ड छन् । ‘आजभोलि गीत लेख्नेहरूले नै पैसा दिएर गीत रेकर्ड गर्न लगाउँछन्, नयाँ नयाँहरूले बढी पैसा दिन्छन्, उनी भन्छन्, ‘जसले गर्दा गीतको गुणस्तर पनि खस्कन थाल्यो, साथीहरूको पनि बाध्यता थियो होला ।’ ‘फूलको देशमा छन्द्ध’ (कविता संग्रह), ‘नेपाली कविताको सिद्धान्त र विकासक्रम’ (समालोचना), ‘पुतलीलाई जामा’ (बालकथा संग्रह), ‘देवता जस्तै नेपाली, मन्दिर जस्तै मान्छे’ लगायतका १८ बढी कृति प्रकाशन भएका छन् । यतिका कृति लेखेर कति पैसा कमाउनुभयो ? भनेर सोध्दा उनले भने, ‘धेरै हैन, नढाटेर भन्दा लाख जति कमाएँ, जसले मलाई भात खान सक्ने बनायो ।’ कामको सम्मान अवार्डमा साहित्यमा जति लालगोपालले योगदान पु¥याए उति नै उनलाई देशले सम्मान पनि दियो । उनले पाएका अवार्डले उनको घरका भित्ता रंगिएका छन् । उनि भन्छन, ‘बच्चादेखि पुरस्कार र सम्मान थाप्ने बानी परेको मलाई राष्ट्रले पनि उत्तिकै सम्मान दिएको छ, यही सम्मानले मलाई अहिलेपनि यो क्षेत्रमा जीवित राखेको छ । ’ लालगोपालले २०६० सालमा नेपाल सरकारबाट युवा वर्ष मोती पुरस्कार, २०५९ सालमा राष्ट्रिय प्रतिभा पुरस्कार, रेडियो नेपाल, प्रज्ञाप्रतिष्ठान लगायत विभिन्न संघसस्थाबाट अवार्ड पाएका छन् । अमेरिकाको बसाइँ वि.सं २०६६ सालमा चिट्ठा परेर उनको परिवार अमेरिका गयो । त्यहाँ अहिले उनी एउटा ठूलो अपार्टमेन्टमा म्यानेजमेन्टको रुपमा काम गर्छन् । काम गरेवापतको पैसा पनि राम्रै आउँछ । अहिले नेपालको जस्तो भात खान मात्र हैन, भोलिलाई बचत गर्न पनि सकिएको छ । त्यो भन्दा बाहेकको अरु काम उनको अहिले पनि लेखनमै बित्छ । ‘देशभित्र भन्दा बाहिर रहँदा देशको माया लाग्दो रहेछ, अहिले म अमेरिका गएर पनि नेपाली साहित्यकै चिन्तन गरिरहेको हुन्छु,’ उनले आफ्नो अनुभव सुनाए । नेपालमा उनले गर्ने काम र अहिले विदेशमा बसेर गर्ने काम धेरै फरक छ । यहाँ लेखर खाने उनी अमेरिका एउटा भवन म्यानेजमेन्टको काम गर्छन् । नेपालको प्रज्ञा प्रतिष्ठानजस्तै त्यहाँ अन्तर्राष्ट्रिय साहित्य समाज नेपाल भन्ने संस्था छ । त्यो संस्थाले अन्तरदृष्टि साहित्य पत्रिका त्रैमासिक रुपमा निकाल्छ भने अनलाई संस्करण पनि छ । लालगोपाल अहिले त्यो पत्रिकाको प्रधान सम्पादकको रूपमा पनि काम गरिरहेका छन् । पठन संस्कृति घट्यो साहित्यको मुल उद्देश्य भनेको आनन्द र शिक्षा सँगसँगै दिनु हो । एकताका थियो, खोजीखोजी पुस्तकहरु पढ्ने । तर, अहिले त्यस्तो छैन । उनी थप्छन्, ‘अहिले इन्टरनेटको जमाना आयो, मान्छेलाई जान्न सुन्न मन लागेको कुरा सहजै मोबाइलबाट हेर्न मिल्छ, त्यसैले पनि पछिल्लो समय पठन संस्कृति घटेको हुनुपर्छ ।’ यो नेपालको मात्र नभई विश्वकै समस्या भएको उनी बताउँछन् । पछिल्लो समय नेपालका अनलाईन संस्करणमा लेखिएका लेखहरु हुन् या कुनै पुस्कार पाएका राम्रा पुस्तक हुन् पहिलेको तुलनामा अहिले बिक्री हुन छोडको उनी बताउँछन् । एकताका हातमा मोबाइल नहुँदा काठमाडौंबाट प्रकाशित हुने विभिन्न पत्रिपत्रिका पढ्नलाई मरिहत्ते गर्थे । तर, अहिले यस्तो छैन । समग्ररुपमा हेर्दा अहिले पठन संस्कृति घटेको सुबेदी बताउँछन् । उनी नेपाली भाषाको मात्र नभएर विश्कै भाषाको पठन संस्कृतिमा यस्तो समस्या देखिएको बताउँछन् । विश्वका लेखकहरूलाई हेर्ने हो भने लेखेरै करोडौँ, अरबौँ कमाउनेहरू पनि छन् । नेपालमा पनि लेखेर कमाएका केही व्यक्तिहरु छन् । त्यो भित्र लालगोपालको नाम पर्दैन । कविताका पाठक सीमित हुन्छन् । साहित्यका विभिन्न विधाका पाठक फरक-फरक हुन्छन् । लालगोपालले लेखेका निबन्ध, व्याकरणहरू विभिन्न विद्यालयमा पढाइ हुन्छन् । उनको विद्यालयका लागि सिर्जना गरिएका किताबबाट आर्थिक हैसियत बढ्छ । स्वदेश फर्किने मन लालगोपालका श्रीमती, दुईजना छोरा गरि चारजनाको परिवार छ । स-परिवार अहिले विदेशमै छ । उनलाई फेरि पनि आफ्नै देश फर्कन मन छ । ५३ वर्षको उमेरमा आइपुग्दा सुवेदीको आधा, नेपाल र आधा बाहिरको बसाइँ रह्यो । ‘देश आफुलाई प्यारो हुन्छ, अहिले सबैजना काम गरिरहेका छौँ, अब पछि फर्कने भनेको नेपालमै हो,’ उनी भन्छन् । लालगोपाल आफू विदेश गएर बस्नुलाई अवसरको सदुपयोग गरेको बताउँछन् । ‘यो अवसर हो, यसको सदुपयोग गरेको हुँ, अब नेपाल फर्केर बस्ने मन छ,’ उनी भन्छन्, ‘स्वदेश-परदेश जता भएपनि नेपाली भाषा र साहित्यको चिन्ता लाग्छ, मेरो शरीर जता भएपनि मन नेपाल र नेपाली भाषा साहित्यमै छ ।’

काठमाडौं । हवाई यात्रालाई संसारमै सबैभन्दा सुरक्षित यात्रा मानिन्छ । स्थल वा जल यातायातभन्दा छिटो गन्तव्य पुग्ने त हवाई यात्राको विशेषता नै हो । नेपालमा हवाई सेवा सुरु भएको सात दशक नाघिसकेको छ । त्यसयता हालसम्म धेरै वायुसेवाले यात्रुलाई गन्तव्य पुर्याइसकेका छन् । नेपालको आन्तरिक हवाई सेवाको कुरा गर्दा सरकारी स्वामित्वको नेपाल वायुसेवा निगमले दशकौंदेखि अहिलेसम्म सेवा दिइरहेको छ । वि.सं २०४६ सालमा बहुदलीय प्रजातन्त्र स्थापनापछि तत्कालीन सरकारले लिएको उदार हवाई नीति पछ्याउँदै निजी क्षेत्रबाट धेरै वायुसेवा कम्पनीले नेपाली आकासमा उडान भरे । लाखौं, करोडौं यात्रुलाई सकुशल गन्तव्य पुर्याए । तर, ती दर्जनौं वायुसेवा कम्पनीमध्ये आजका दिनसम्म औंलामा गन्न सकिने कम्पनीमात्र लामो समयदेखि यात्रु सेवामा निरन्तर खटिइरहेका छन् । तिनको आफ्नै बजार हिस्सा छ, आफ्नै यात्रु छन् र बजारमा आफ्नै साख छ । तीमध्ये कुनै असाध्यै ठूलो आकारका कम्पनी छन्, कुनै मध्यम छन् त कुनै ठिकै खालका छन् । सबै वायुसेवाका कम्पनीका आ–आफ्नै विशेषता छन् । करिब तीन दशकदेखि निरन्तर उडान गरिरहेका ती कुनैलाई अर्को कुनै कम्पनीसँग दाँज्दा त्यति सुहाउँदिलो नदेखिएला, तर हाल नेपाली आकासमा उडान भरिरहेका प्रमुख तीन आन्तरिक वायुसेवा कम्पनीका बारेमा यहाँ विस्तृत विवरण प्रस्तुत गरिएको छ । बुद्ध एयर जहाज संख्या, लगानी, बजार हिस्सालगायत विविध पाटोबाट नेपालकै सर्वाधिक ठूलो आन्तरिक वायुसेवा कम्पनीका रूपमा परिचित छ बुद्ध एयर । बुद्ध एयर २६ वर्ष पूरा गरेर २७ वर्षको यात्रामा छ । बुद्धसँग सुरुवातमा १८ सिट क्षमताका दुईथान ‘बीचक्राफ्ट १९००’ सिरिजका जहाज थिए । उसले ती जहाज साढे दुई दशक उडानमा प्रयोग गरेर केही महिनाअघि क्यानडाको एक कम्पनीलाई बिक्री गर्यो । ‘हामीलाई पुरानो जहाज किन्यौं भनेर आक्षेप लाग्छ । तर, हाम्रो २५ वर्ष पुरानो जहाज क्यानडाको एक कम्पनीले किन्यो,’ बुद्धका सूचना अधिकारी दीपेन्द्र कर्ण भन्छन्, ‘हामी २०१० मा एटीआर जहाजमा गयौं । एटीआर जहाजमा जानुको कारण भनेको हाम्रो जुन अप्रेसन कस्ट (सञ्चालन लागत) छ त्यो बढी लाग्छ । खासमा जति ठूलो जहाज र जति बढी सिट भयो त्यति नै अप्रेसन कस्ट कम हुँदै जान्छ । नेपालको हवाई क्षेत्र भनेको हुनेखानेले मात्रै प्रयोग गर्ने होइन, आमसर्वसाधारणले प्रयोग गर्ने हो भनेर हामीले एटीआर जहाज भित्र्याएका हौं ।’ बुद्धसँग हाल १७ थान जहाज सञ्चालनमा छन्, र ती सबै एटीआर जहाज हुन् । एटीआरमा पनि दुईथरी जहाज छन् । एउटा एटीआर४२ सिरिजको छ, जसमा ४७ सिट हुन्छ । त्यस्तै अर्को एटीआर७२ सिरिजको छ, जसमा ७२ सिट हुन्छ । बुद्धसँग ४२ सिटे जहाज तीनवटा र ७२ सिटे जहाज १४ वटा छन् । नेपालमा दुईथरी विमानस्थलमा उडान हुन्छ । एउटा स्टोल र अर्को ट्रंक । स्टोल विमानस्थल भनेको छोटो धावनमार्ग भएका दुर्गम भेगका विमानस्थल हुन् । जस्तै, हुम्ला, जुम्ला, जोमसोम, लुक्लालगायत गन्तव्यका विमानस्थल । त्यस्तै ट्रंक भनेको ठूलो र लामो धावनमार्ग भएका सहरी र सुगम भेगका विमानस्थल हुन् । बुद्धले स्थापनादेखि नै ट्रंक रुटमा मात्र उडान गर्दै आएको छ । ट्रंक रुटमा तराईका जिल्लाका विभिन्न विमानस्थल पर्छन् । काठमाडाैं पनि ट्रंक रुटमै गनिन्छ किनभने यहाँको विमानस्थल धावनमार्गको लम्बाइ ३ हजार मिटर छ । बुद्धले पहाडमा सुर्खेत र तुम्लिङटारमा भने उडान गर्दै आएको छ किनभने त्यहाँको धावनमार्गको लम्बाइ अन्य पहाडी भेगका विमानस्थलको तुलनामा बढी छ । बुद्धले भद्रपुर, विराटनगर, तुम्लिङटार, राजविराज, जनकपुर, सिमरा, भरतपुर, पोखरा, भैरहवा, नेपालगन्ज, सुर्खेत र धनगढी तथा पर्वतीय उडान गर्दै आएको छ । त्यसबाहेक बुद्धले काठमाडौंबाट भारतको बनारसका लागि हप्तामा दुई उडान गर्दै आएको छ । बुद्धको वर्तमान बजार हिस्सा ६५ प्रतिशत छ । स्थापनायता बुद्धले हालसम्म २ करोडभन्दा बढी यात्रुलाई सकुशल गन्तव्य पुर्याएको छ । तिनमा ९० प्रतिशत नेपाली यात्रु छन् भने १० प्रतिशत विदेशी अथवा भारतीय रहेको कर्णले जानकारी दिए । ‘अहिले हामी दैनिक १ सय ६० वटा उडान गरिरहेका छौं । जसबाट दिनहुँ करिब १० हजार यात्रुले यात्रा गर्ने गर्छन्,’ कर्णले भने । बुद्धसँग हाल १ हजार ५ सयभन्दा बढी कर्मचारी छन् । १७ थान जहाज उडाउन १ सय ३८ जना पाइलट, फ्लाइट एटेन्डेन्स १ सय १९, टेक्निकलमा इन्जिनियर ४२, टेक्निसियन ८२ लगायत छन् । २६ वर्षअघि सुरेन्द्रबहादुर बस्नेत (हाल स्वर्गीय) ले स्थापना गरेको बुद्ध एयर हाल उनका छोरा वीरेन्द्रबहादुर बस्नेतले हाँकिरहेका छन् । कम्पनी सुरु हुँदाको पाँच वर्ष घाटा भए पनि त्यसपछि भने बुद्धले निरन्तर नाफा गरिरहेको छ । तर, एक्कासि कोरोना महामारी आइलाग्दाको आठ महिना शून्य आम्दानीमा बुद्ध चलेको थियो । बुद्धले चालू आर्थिक वर्षभित्र एटीआर–७२ सिरिजका तीनवटा जहाज थप्ने तयारीमा गरिरहेको सूचना अधिकारी कर्णले जानकारी दिए । बुद्ध एयरले २०७९ भदौसम्ममा १ करोड ८० लाख ३२ हजार ४ सय ५८ यात्रु बोकेको थियो । सन् २०१८ मा ६ अर्ब ८० करोड, २०१९ मा ६ अर्ब ८० करोड ८० लाख, २०२० मा ४ अर्ब ९४ करोड २० लाख, २०२१ मा ३ अर्ब ३३ करोड ६० लाख र २०२२ को ९ महिनामा ७ अर्ब ६९ करोड ३० लाख रुपैयाँ आम्दानी गरेको थियो । २०२२ को प्रत्येक महिना औसत ८५ करोड ५० लाख रुपैयाँ आम्दानी गरेको बुद्धले २०१९ को कोरोना महामारीभन्दा अघि मासिक ५६ करोड ७० लाख रुपैयाँबराबर मात्र आम्दानी गरेको थियो । कोरोना महामारी सुरु भएपछि नै बुद्धले ७२ सिट क्षमताका तीनवटा एटीआर७२ जहाज थपेको थियो । कम्पनीको अनुभवी सञ्चालक समिति र व्यवस्थापन समूहको योगदान कारण बुद्धको व्यापार क्षमता उच्च रहेको छ र यही नै यसको बलियो आधार पनि हो । यती एयरलाइन्स नेपालको दोस्रो ठूलो आन्तरिक वायुसेवा कम्पनी हो यती एयरलाइन्स । यतीसँग हाल ७२ सिट क्षमताका पाँचथान एटीआर७२ जहाज सञ्चालनमा छन् । यतीले काठमाडौंबाट पर्वतीय उडानसहित भद्रपुर, विराटनगर, जनकपुर, सिमरा, भैरहवा, पोखरा र नेपालगन्जमा उडान गरिरहेको प्रवक्ता सुदर्शन बर्तौलालो जानकारी दिए । ‘हामीले वार्षिक १० लाख यात्रुलाई उडाएका छौं, यतीमा ५ सय कर्मचारी कार्यरत छन्,’ बर्तौलाले भने, ‘पाइलट र कोपाइलट गरी ५५ देखि ६० जना छन् र एयर होस्टेस ३५ जना छन्, चालू आर्थिक वर्षभित्रै तीनवटा एटीआर७२ जहाज ल्याउने योजनामा छौं ।’ यती एयरलाइन्स २४ वर्षअघि स्थापना भएको हो । यसका कार्यकारी अध्यक्ष ल्हाक्पासोनाम शेर्पा हुन् । विगतमा उनका भाइ आङछिरिङ शेर्पाले यतीको कार्यभार सम्हाल्दै आए पनि २०७५ मा उनको हेलिकोप्टर दुर्घटनामा निधन भएपछि दाइ ल्हाक्पासोनामको काँधमा यतीको जिम्मेवारी छ । यती पनि ट्रंक रुटमा मत्र उडान गर्ने वायुसेवा कम्पनी हो । यतीको वर्तमान बजार हिस्सा २५ देखि २७ प्रतिशतसम्म रहेको छ । यतीले सन् २०१८ मा ३ अर्ब १३ करोड ५० लाख, २०१९ मा ३ अर्ब ४३ करोड, २०२० मा २ अर्ब ६६ करोड, २०२१ मा १ अर्ब ३९ करोड ६० लाख र २०२२ को ९ महिनामा २ अर्ब ७४ करोड ३० लाख रुपैयाँ सञ्चालन आम्दानी गरेको थियो । सन् २०२२ को प्रत्येक महिना औसत ३० करोड ५० लाख रुपैयाँ आम्दानी गरेको यतीले २०१९ को कोरोना महामारीभन्दा अघि मासिक २८ करोड ६० लाख रुपैयाँबराबर आम्दानी गरेको थियो । यतीले कुल आम्दानीको लगभग आधा हिस्सा विराटनगर, भैरहवा र पोखरा गन्तव्यका उडानबाट कमाउने गरेको छ । यतीको भगिनी वायुसेवा तारा एयरले दुर्गम भेगका विमानस्थलमा उडान गरिरहेको छ । नेपालकै ठूलामध्ये पर्ने पर्यटन कम्पनी थामसेर्कु ट्रेकिङ प्रालिका सञ्चालक पनि यतीका कार्यकारी अध्यक्ष ल्हाक्पासोनाम हुन् । त्यस्तै नेपालको निजी क्षेत्रको अन्तर्राष्ट्रिय वायुसेवा कम्पनी हिमालय एयरलाइन्सको सञ्चालक पनि यती एयरलाइन्स हो । श्री एयरलाइन्स २४ वर्षअघि हेलिकोप्टर कम्पनीका रूपमा स्थापना भएको श्री एयरलाइन्स नेपालको तेस्रो ठूलो आन्तरिक वायुसेवा कम्पनी हो । यसका संस्थापक अध्यक्ष वनवारीलाल मित्तल (स्वर्गीय) हुन् । हाल यसका कार्यकारी अध्यक्षमा उनका छोरा सुधीर मित्तल छन् । श्रीसँग हाल ८ वटा जहाज छन् । श्रीका कर्पोरेट म्यानेजर अनिल मानन्धरका अनुसार हाल सीआरजे–२०० दुईथान, सीआरजे–४०० दुईथान र क्यू–४०० चारथान जहाज छन् भने हेलिकोप्टर ८ थान छन् । श्रीले सन् २०१७ मा २१ करोड ९० लाख, २०१८ मा १ अर्ब ६७ करोड ५० लाख, २०१९ मा २ अर्ब ५८ करोड १० लाख र २०१९ को ११ महिनामा २ अर्ब ८ करोड ६० लाख रुपैयाँ सञ्चालन आम्दानी गरेको थियो । श्री एमआई–१७ मोडेलको धेरै हेलिकोप्टर भएको दक्षिण एसियाकै सबैभन्दा ठूलो कम्पनी पनि हो । मानन्धरका अनुसार श्रीले हाल पर्वतीय उडानसहित विराटनगर, पोखरा, भैरहवा, नेपालगन्ज, सुर्खेत र धनगढी उडान गरिरहेको छ । भद्रपुर अहिलेका लागि रोकिएको छ । ‘अहिले दैनिक १८ देखि २२ सम्म उडान गरिरहेका छौं । हामीसँग ६ सयहाराहारी कर्मचारी छन्,’ मानन्धरले भने, ‘हामी चालू आर्थिक वर्षभित्र बम्बार्डियर कम्पनीको क्यू–४०० ‘टर्बोप्रोप’ जहाज तीनवटा खरिद गर्ने योजनामा छौं ।’ सम्बन्धित सामग्री : कसरी सफल बन्यो बुद्ध एयर ? यस्तो छ बिरेन्द्र बस्नेतको संघर्षको कथा

काठमाडौं । जब देशलाई भयानक विपत् आइपर्छ, तब नेपालजस्तो सानो अर्थतन्त्र भएको देशलाई त्यो संकटबाट उठ्न ठूलो सकस पर्छ । त्यो सकस वि.सं २०७२ मा गएको विनाशकारी भूकम्प होस्, पछिल्लो समय महामारीकारूपमा फैलिएको कोरोना भाइरस होस् वा अहिले पश्चिम रूकुम र जाजरकोटमा गएको भूकम्पले नै किन नहोस्, देशले ठूलो क्षति बेहोर्‍यो । त्यो संकटबाट माथि उठ्न राज्य संयन्त्रले आफ्नो तहबाट काम गरिरहे पनि त्यो सकसको सारथी बन्दै पीडितको घाउमा मल्हम लगाउने काम सबैको हुन्छ । देश समस्यामा परेको बेला, हजारौं परिवारका लाखौं मानिसको मन दुःखेको बेला र सयौं घर भत्केको बेला सबैको हातेमालोले पीडितको घाउमा मल्हम लगाउने प्रयत्नहरू हुनु पर्ने हो । केहीले त्यो सहयोग, त्यो सद्भाव र त्यो उदारता नदेखाएका होइनन् । अझ, देशको अर्थतन्त्रको महत्वपूर्ण हिस्सा ओगटेको निजी क्षेत्रका उद्योगी व्यवसायीहरूले त एकजुटका साथ अग्रपंक्तिमा देखिनु पर्ने हो । वि.सं २०७२ को विनाशकारी भूकम्पमा परी ५ हजार बढी मानिसले ज्यान गुमाए । विश्व महामारीका रूपमा फैलिएको कोरोना भाइरसको कारण १२ हजार बढीको मृत्यु भयो । केही साताअघि पश्चिम रूकुम र जाजरकोटमा गएको भूकम्पका कारण २ सय बढीले ज्यान गुमाए । यो दर्दनाक र भवभय अवस्थामा देशको महत्वपूर्ण वर्ग र अग्रणीरूपमा देखिएका र भनिएका ‘धनाड्यहरू’को मन भक्कानिएन । उनीहरूले पीडितका घाउमा मल्हम लगाउने विषय दिल्लगी ठाने । जब देशमा संकट पर्छ, पीडित, समाज र देशले पनि विभिन्न व्यक्ति तथा संस्थाहरूबाट सहयोगको अपेक्षा गर्छ । दानीले दान गर्छन्, धन नभएकाहरू मन फराकिलो पार्छन् । आर्थिक सहयोग गर्न नसके पनि पीडित कहाँ पुगेर सकेसम्मको सहयोग गर्छन् । तर, अथाह धन भएका धनाड्यहरूको मनले राहत दिनुपर्ने महसुस गरेन । जसले पीडितको पीडा, समाजको शोक र देशको दर्दनाक अवस्था टुलुटुलु हेर्दै बसे । विभिन्न देशमा यस्तो किसिमको संकट पर्दा त्यहाँका उद्योगी व्यवसायीहरूले हात फराकिलो पार्छन् । आफूले सकेसम्मको सहयोग सरकारलाई गर्छन् । केही वर्षअघि विश्वमहामारीका रूपमा फैलिएको कोरोना भाइरसको समयमा चिनियाँ अर्बपति ज्याकमाले चीनमा मात्रै नभई नेपालसहित एशियाका विभिन्न देशमा ठूलो आर्थिक तथा मेडिकल सामग्रीको सहयोग गरे । भारतका धनाड्यहरू रतन टाटा र मुकेश अम्बानीले पनि सहयोगका हातहरू फैलाए । पराेपकारी काममा विश्व धनाढ्य विल गेट्स  विश्वका लागि पथ प्रर्दशक नै बनेका छन् । तर, नेपालका धनाड्यहरूले सहयोग नभई संकटमै सम्पत्ति जोड्ने उपाय खोज्न थाले । त्यसको एउटा नमिठो उदाहरण थियो, ‘थर्मल गनमा उद्योगी सुलभ अग्रवालको कालोबजारी ।’ अहिले पश्चिम रूकुम र जाजरकोटमा गएको विनाशकारी भूकम्पले पारेको मानवीय तथा भौतिक क्षतिबाट पीडित बनेका परिवारको उद्वार र राहतका लागि सरकारले विभिन्न व्यक्ति तथा संस्थाहरूसँग सहयोगको अपील गरिरहेको छ । पीडित परिवारहरूले पनि मद्दतको याचना गरिरहेका छन् । तर, त्यो अपील र याचनाको मुकदर्शक बनिरहेको छ, नेपालका ‘धनी समुदाय’ । सरकारले सहयोगको अपील गरेपश्चात् प्रधानमन्त्री दैवी प्रकोप सहायता कोषमा हालसम्म १८ करोड ९१ लाख रुपैयाँ संकलन भएको छ । विभिन्न व्यक्ति तथा संस्था गरेर कुल ७३ सहयोगी मनहरूले कोषमा सहयोग गरेका छन् । तर, त्यो सहयोगको सूचीमा न ती धनाड्यहरूको नाम देखिन्छ न त तिनले नेतृत्व गरेका संघ संस्थाको । सरकार, निजी क्षेत्र र सर्वसाधारणले पनि सायदै नचिन्ने नाम हो विनोद चौधरी । नेपालका एक मात्रै डलर अर्बपति भनेर सञ्चार क्षेत्रले चिनाएको विनोद पुरानो व्यवसायिक घराना चौधरी ग्रुपका अध्यक्ष हुन् । दर्जनौं उद्योग व्यवसायका मालिक रहेका उनी प्रतिनिधिसभा सदस्य समेत हुन् । तर, अर्बपति चौधरीलाई यस्ता किसिमको संकटमा सहयोग गर्नु र देशलाई समस्या परेको बेला राहत उपलब्ध गराउनु एकादेशको कहानी जस्तै हो । संकटमा मात्र अनुदार हाेइनन्, व्यवसाय गरेर कर तिर्ने मामिलामा पनि उनी अलप हुने गरेका छन् । उनी आफूलाई नेपालको सबैभन्दा धनी भनेर समाचार लेखाउन खर्च गर्छन् । राेचक के छ भने नेपाल सरकारले हरेक वर्ष ठूला करदातालाई सम्मान गर्दछ । तर, विनोद चौधरी र उनको कम्पनीहरू नेपालका ठूला करदाताको सूचिमा कहिल्यै पनि पर्दैनन् । यस्तै, नेपालको पुरानो व्यावसायिक घराना ज्योति ग्रुपका लागि पनि संकटमा राहत दिनु तथा आर्थिक सहयोग गर्नु दिवास्वप्न हो । नेपालको ठूलो भनिएको गोल्छा ग्रुपले पनि संकटमा समस्यामा परेकाहरूको घाउमा मल्हम लगाउने प्रयत्न गर्न सकेको छैन । गोल्छा ग्रुपका अध्यक्ष शेखर गोल्छा नेपाल उद्योग वाणिज्य महासंघका निवर्तमान अध्यक्ष समेत हुन् । तर, उनले पनि संकटकाे समयमा समस्यामा परेकाहरूको उद्वारको लागि काम गर्नुपर्छ भन्ने विषय गौण बनिरहेको छ । यस्तै, नेपालको ठूलो व्यावसायिक घराना विशाल ग्रुप, शंकर समूह, खेतान समूह, मुरारका ग्रुप, शारदा ग्रुप, बैद्य अर्गनाइजेसन, पञ्चकन्या समूह, गोल्यान ग्रुप, दुगड ग्रुप, एमएस समूह, एनई समूह,  एमएडब्लू ग्रुप अफ कम्पनिज, गोयन्ता ग्रुप लगायत ठूला व्यावसायिक घरानाहरूको नाम देश संकटमा परेको बेला सहयोग गर्नेको सूचिमा छैन । बैद्य अर्गनाइजेसनका अध्यक्ष सुरज बैद्य हुन् । नेपाल उद्योग वाणिज्य महासंघका पूर्व अध्यक्ष समेत रहेका उनी भिजिट नेपाल २०२० का संयोजक समेत भएर काम गरिसकेका छन् । तर, उनका लागि पनि देश समस्यामा परेको बेला सरकारलाई सहयोग गर्नु पर्छ भन्ने विषय गौण बनिरहेको छ । नेपालको पुरानो र ठूलो व्यावसायिक घराना पञ्चकन्या ग्रुपका प्रबन्ध निर्देशक हुन् प्रदिप कुमार श्रेष्ठ । उनी महासंघको पूर्वअध्यक्ष समेत हुन् । सो ग्रुपको अध्यक्ष छन् उनका पिता प्रेमबहादुर श्रेष्ठ । तर, पञ्चकन्या ग्रुपले पनि संकटमा सहयोग गर्नु पर्छ भन्नेलाई खासै प्राथमिकता दिँदैन । बरू, सरकारबाट पाउने कर छुट तथा आफू अनुकलको नीतिका लागि श्रेष्ठले कतिसम्म लाग्छन् भन्ने विषय बेखाबखत देखिन्छ । नेपाल बैंक तथा वित्तीय संस्था परिसंघको अध्यक्ष भएर काम गरिरहेका गोल्यान ग्रुपका अध्यक्ष पवन गोल्यान,  एमएडब्लू ग्रुप अफ कम्पनिजका प्रबन्ध निर्देशक भएर काम गरिरहेका नेपाल उद्योग परिसंघका निवर्तमान अध्यक्ष विष्णुकुमार अग्रवाल, नेपाल उद्योग वाणिज्य महासंघका पूर्व अध्यक्ष समेत रहेका मुरारका ग्रुपका अध्यक्ष पशुपति मुरारका लगायतहरूले पनि देशका सयौं परिवारहरू ठूलो समस्यामा परेको बेला सहयोगका हात अघि सार्न सकेनन् । ६० को दशकपछि उदाएका नौला व्यावसायिक घरानाहरूले भने यो सकसमा साथ दिएको देखिन्छ । पछिल्लो समय विभिन्न उद्योग व्यवसायमा लगानी गरेर आक्रामक बिजनेस रणनीति बनाएको आइएमई ग्रुपले सरकारलाई सकेसम्मको सहयोग गरेको छ । आइएमई ग्रुपले आफ्नो लगानी रहेको विभिन्न कम्पनीहरूबाट एक करोड ५० लाख सहयोग गरेको छ । यस्तै, भाटभटेनी सुपरमार्केटले पनि सरकारको प्रधानमन्त्री दैवी प्रकोप सहायता कोषमा १ करोड ११ लाख बढी सहयोग गरेको छ भने हवाइ क्षेत्रमा नमूना बनिरहेको बुद्ध एयरले पनि १ करोड सहयोग गरेको छ । विभिन्न बैंक तथा वित्तीय संस्थाले सरकारको यो अभियानमा स्वस्फूर्त रूपमा सहयोग गर्दा देशको अर्थतन्त्रको महत्वपूर्ण हिस्सा ओगटेको भनेर गफ दिने उद्योगी व्यवसायीहरूले सहयोग गर्न सकेनन् । प्रधानमन्त्री तथा मन्त्रिपरिषद् कार्यालयका प्रवक्ता नारायण प्रसाद भट्ट ठूला व्यावसायिक घरानाहरूबाट अपेक्षाअनुसारको सहयोग प्राप्त नभएको धारणा राख्छन् । उनले यो संकटको समयमा उद्योगी व्यवसायीबाट धेरै सहयोग हुने अपेक्षा सरकारको भएपनि त्यो किसिमको सहयोग नमिलेको भनाइ उनको छ । ‘अहिले विभिन्न व्यक्तिले स्वस्फूर्तरूपमा सहयोग गरेका छन्, बैंकहरूले पनि राम्रै सहयोग गरेका छन्, केही व्यावसायिक घरानाबाट राम्रै सहयोग प्राप्त भएको छ, उहाँहरूको सहयोगले पीडितको उद्वारको लागि ठूलो सहयोग पुग्छ, सरकारले यति नै सहयोग गर्छ भनेर अनुमान गरेको छैन, तर व्यावसायिक घरानाबाट भने अपेक्षाकृत ढंगको सहयोग मिलेन,’ उनले विकासन्युजसँग भने । यी हुन् हालसम्म सहयोग गर्ने व्यक्ति तथा संस्थाहरू [pdf id=449044]