काठमाडौं । प्लस टु पास भएका विद्यार्थी अहिले स्नातक तह अध्ययनका लागि कलेज छनोट गरिरहेका छन् । कतिपय विद्यार्थी भने विदेशका विश्वविद्यालयमा अध्ययनका लागि जाने तयारी गरिरहेका छन् । नेपाली विद्यार्थीको रोजाइ अहिले नेपालभन्दा बढी बाहिरका विश्वविद्यालयमा छ । के नेपालमा भएका शैक्षिक संस्थाले राम्रो शिक्षा दिन सकिरहेका छैनन् ? किन विद्यार्थीको रोजाइ विदेश बन्दै गएको छ ? यिनै विषयवस्तुसँग सम्बन्धित रहेर विकासन्युजका लागि इन्द्रसरा खड्काले लिबर्टी कलेजका प्राचार्य देवराज पनेरुसँग गरेको कुराकानीको सम्पादित अंश :
लिबर्टी कलेजमा विद्यार्थीको चाप कत्तिको छ ?
अहिले हाम्रो कलेजमा विद्यार्थी भर्ना अभियान चलिरहेको छ । विद्यार्थी भर्नादर पनि राम्रै छ । बाहिर चलेको हल्लाजस्तो विद्यार्थी नपाएको अवस्था भने छैन ।
नेपाली विद्यार्थीको रोजाइमा विदेशका विश्वविद्यालय पर्न थालेका छन्, यसका कारण के-के हुन् ?
तपाईंले भनेको कुरा केही हदसम्म ठीकै हो । विद्यार्थीहरूले स्वदेशभन्दा बढी विदेशका विश्वविद्यायलय रोजिरहेका छन् । तर त्यसको असर हाम्रो कलेजलाई त्यति धेरै परेको छैन । पहिले विदेशका लागि तयारी गर्ने तर पछि नेपाली कलेजमै भर्ना हुने चलन पनि छ । जस्तो गत वर्ष धेरै विद्यार्थी बाहिर जान खोजेपनि सफल भएनन् । पछि यहाँकै कलेजमा भर्ना भए । हाम्रै लिबर्टी कलेजमा पनि धेरै विद्यार्थी भर्ना भइरहेका हुन्छन् ।
उसो भए विदेशको प्रक्रिया सफल हुँदा छोडेर जाने क्रम बढ्दो छ हो ?
त्यस्तो पनि हुन्छ । तर यो केही प्रतिशतमात्रै हो । यहाँ वास्तविकता यौटा हुन्छ भने बजारमा अर्कै हल्ला फैलिन्छ । तपाईंले भनेको कुरा पनि एक हदसम्म ठीकै हो । किनभने अमेरिका, अस्ट्रेलिया, जापान लगायतका धेरै ठाउँमा विद्यार्थी गएकै हुन्छन् । हामीले बाहिर गएका विद्यार्थीलाई हेर्नुभन्दा यहाँ भएका विद्यार्थीलाई बढी हेर्छौं । त्यसैले पनि होला हामीकहाँ आवश्यक सिट संख्यामा विद्यार्थी अपुग हुँदैनन् ।
ब्याचलर लेभलमा लिबर्टी कलेजमा के-के विषयहरू पढाइ हुन्छन् ?
लिबर्टी प्रोफेस्नल होल्डिङ लिमिटेडको कलेज हो । यहाँ पोखरा विश्वविद्यालयबाट मान्यताप्राप्त कार्यक्रमहरू सञ्चालन हुन्छन् । अहिले हामीकहाँ बीसीएस आइटी, बीएचएम, बीबीए र बीबीए फाइनान्सका कार्यक्रमहरू छन् । १२ कक्षा पास गरिसकेको विद्यार्थी भाइबहिनीहरू अर्थात् जो क्वालिफाइड छन्, उनीहरूलाई हामी स्वागत गर्न तयार छौं ।
कुन कार्यक्रममा कति विद्यार्थी भर्ना गर्नुहुन्छ ?
यो कार्यक्रम हेरेर तलमाथि हुन्छ । बीसीएस आइटीमा हामीले ४३ जनासम्म लिन्छौं । जहाँ विद्यार्थीको संख्या लगभग पुग्नै आँटेको छ । बीबीए र बीबीए फाइनान्समा भने भर्ना जारी नै छ । अब एक/डेढ महिनासम्म भर्ना जारी रहन्छ । बीएचएममा पनि ४३ र बीबीएमा ८६ जना विद्यार्थीको कोटा छ । जहाँ दुईवटा सेक्सनमा पढाइ हुन्छ र बीबीए फाइनान्समा पनि ४३ जना विद्यार्थीलाई हामीले पढाउन पाउँछौं ।
विद्यार्थीहरूको आकर्षण बढी कुन कार्यक्रममा छ ?
विद्यार्थीको रुचि अहिले आइटीतिर बढी छ । बीसीएसआइटीमा लगभग विद्यार्थीको संख्या पुरा हुँदैछ । यसले पनि विद्यार्थीको रुचि आइटीमा बढी छ भन्न सकिन्छ । होटल म्यानेजमेन्टमा पनि आकर्षण राम्रो छ । अन्तिममा बीबीए र बीबीए फाइनान्समा देखिन्छ ।
तपाईंको कलेजले छात्रवृत्तिको व्यवस्था कसरी गरिरहेको छ ?
एउटा त विश्वविद्यालयकै छात्रवृत्ति हुन्छ । यसमा १० प्रतिशत अनिवार्य दिनैपर्ने हुन्छ । अर्को मेरिट बेस्ड छात्रवृत्ति पनि हुन्छ । कुनै विद्यार्थीले थ्री पोइन्ट नाइन प्लस ल्याएको छ भने यस्ता विद्यार्थीलाई कलेजले रोज्छ । किनकि यस्ता विद्यार्थीले कलेजमा भ्यालु एड गर्छन् ।
दुर्गम क्षेत्र, विपन्न वर्गका विद्यार्थीलाई पनि हामीले छात्रवृत्ति दिएका हुन्छौं । जसलाई इन्क्लुजन क्याटेगोरीको छात्रवृत्ति भनिन्छ । अर्को इक्विटी क्याटेगोरीको छात्रवृत्ति पनि हामीले दिएका हुन्छौं । त्यस्तै, चेयरम्यानको अन्डरको छात्रवृत्ति भन्ने हुन्छ । कोही बोर्ड चेयरम्यानको रिफरल छात्रवृत्ति हुन्छ । यस्ता धेरै विद्यार्थी छात्रवृत्ति पाएर अध्ययन गरिरहेका हुन्छन् ।
विद्यार्थीले छात्रवृत्ति नपाएको गुनासो बेलाबखत सुन्ने गरिन्छ, यो कुरामा कत्तिको सत्यता छ ?
स्कुलको केसमा यस्तो हुनसक्छ । तर, कलेजमा भने छैन । विश्वविद्यालयले लिने भनेको दश प्रतिशत हो, उसलाई हामीले दिनैपर्छ । उसले आफै परीक्षा पास गरेका विद्यार्थीहरू पठाउँछ, उनीहरूबाट हामीले फी लिन मिल्दैन । अर्को कुरा धेरै कार्यक्रम ओरिएन्टेसन प्रोग्रामहरू हुन्छन्, त्यसमा सैद्धान्तिक भन्दा धेरै व्यवहारिक कुरा सिकाउनुपर्ने हुन्छ । त्यसको लागि ल्याब आवश्यक पर्छ । अलिक बढी खर्च लाग्छ । यसमा हामीले छात्रवृत्तिमा अध्ययन गरिरहेका विद्यार्थीबाट रकम लिएका छैनौं । हामीले छात्रवृत्ति दिँदै आएका छौं ।
तपाईंको कलेजमा सञ्चालित विभिन्न कोर्स पढ्न विद्यार्थीले वार्षिक रूपमा कति शुल्क तिर्नुपर्छ ?
अन्य कार्यक्रमभन्दा आइटीको कार्यक्रममा शुल्क अलि बढी लाग्छ । आइटीमा वार्षिक दुई लाखभन्दा केही बढी लाग्छ । बीएचएममा त्योभन्दा केही कमै लाग्छ । त्यस्तै, बीबीए र बीबीए फाइनान्समा पनि वार्षिक एक/डेढ लाखको हाराहारीमा खर्च हुन सक्छ । यसरी हेर्ने हो भने चार वर्षमा ७/८ लाख खर्च गर्न सक्यो भने सबै कार्यक्रमहरू पुरा हुन्छन् । बीएचएम कोर्समा सात लाखको हाराहारीमा खर्च हुन्छ । अन्य कोर्ष पुरा हुन पनि त्यही हाराहारीमा खर्च गर्नुपर्ने हुन्छ ।
यो खर्चमा विद्यार्थीले पढाइसँगै थप के पाउँछन् ?
कुनै कोर्स पुरा गर्न ७/८ लाख लाग्छ भन्दैमा आत्तिनु हुँदैन । यो देखिने खर्चमात्र हो । हामीले विद्यार्थीलाई कोर्षको पढाइसँगै इन्टर्नसीपलाई बढी जोड दिएका छौं । धेरैजसो विद्यार्थीले कोर्स पुरा नगर्दै त्यो पैसा आफैले काम गरेर रिटर्न ल्याइसकेको हुन्छ । हामीले जापानिज भाषा पनि विद्यार्थीलाई सिकाएका हुन्छौं । जापानकै मान्छे आएर जापानिज भाषा सिकाउने र विद्यार्थीलाई जिरो कस्टमा जापान पठाएर इन्टर्नको व्यवस्था गरिरहेका छौं । उनीहरूलाई नेपालका फाइभ स्टार होटलमा इन्टर्नसीप गर्ने व्यवस्था गरेका छौं । अहिले तेस्रो वर्षमा अध्ययनरत ८ जना विद्यार्थीलाई जापानका होटलमा इन्टर्नसीपको लागि पठाएका छौं । विद्यार्थीले वार्षिक दुई लाख रुपैयाँ कमाइ रहनुभएको छ ।
यो दुई लाखले हामीलाई तिरेको पैसा दुई/तीन वर्षमै तिर्नसक्छ । जस्तो बीसीएस आइटीका लागि हामीले तीनवटा ल्याब बनाएका छौं । त्यो ल्याब फेरि हाम्रो मात्र होइन । हामीले इन्डस्ट्रीजसँग कोल्याब्रेसन गरेर बनाएको ल्याब हो । इन्डस्ट्रीको एक्सपर्ट नै आएर ल्याबमा मेन्टर गर्ने हो । विद्यार्थी भाइबहिनीले सुरुदेखि पनि कुनै प्रोटोटाइप, एप्सहरू डेभलप गर्ने केही छ भने गर्न सक्छन् । त्यहाँ मेन्टरसिप पाउँछ । इन्डस्ट्रीको मेन्टरसिप पाउँछ।
बीसीएस आइटीमा दुई लाखभन्दा अलिकति बढी लाग्ला । ट्रेनिङको पैसा हामी लिँदैनौं । हामीले ट्रेनिङ दिइरहेका छौं । सेकेन्ड सेमेस्टरबाट नन–क्रेडिट ट्रेनिङ भनेर फुल प्याकेज दिएका छौं । त्यो ६ महिनाको हुन्छ । फेरि हप्तामा एक दिन दुई–दुई घण्टा लगाएर उनीहरूले ६ महिनाको ट्रेनिङ लिन्छन् ।
भनेपछि कलेजले पढ्दै कमाउँदैको प्रयास गरिरहनुभएको छ ?
हो, हाम्रो मुख्य उद्देश्य भनेकै पढ्दै कमाउँदै हो । बीबीए, बीबीए फाइनान्समा पनि हाम्रो एनालाइसिससँग कोल्याब्रेसन छ । हाम्रो बैंकहरूदेखि लिएर धेरैसँग कोल्याब्रेसन छ । त्यहाँ हामीले पेड इन्टर्नसीप गराउँदै आएका छौं । हामी यसलाई लर्निङ एन्ड अर्निङ टुगेदर भन्ने गरेका छौं । लिबर्टी कलेजमा लर्निङ एन्ड अर्निङ टुगेदरको अपरच्युनिटी छ ।
तर नेपाली विद्यार्थीहरूले नेपालमा राम्रो र गुणस्तरीय शिक्षा नपाएको भन्दै विदेशका विश्वविद्यालय गइरहेका छन्, किन यस्तो भइरहेको छ ? खासमा हाम्रा शैक्षिक संस्थाहरूले दिएको शिक्षा विद्यार्थीहरूले बुझ्न नसकेको हो ?
हाम्रो देशमा शिक्षा नराम्रो होइन । तर यहाँ विभिन्न विदेशी विश्वविद्यालयले हाम्रा विद्यार्थी भाइबहिनीहरूलाई मिठा–मिठा सपनाहरू देखाइरहेका छन् । त्यसको पछाडि नेपाली विद्यार्थी लागिरहेका छन् । अहिले नेपालका विश्वविद्यालयहरूले आफूलाई रिभाइज गरिरहेका छन् । हाम्रो पढाइ चाहिँ कमजोर होइन । यो बुझ्नु जरुरी छ । जस्तो लिबर्टी कलेज पोखरा युनिभर्सिटीको हो । उसले आफूलाई रिभाइज गरेको छ । बीसीएस आइटी जस्तो विषय पढाउन सुरु गरेको छ ।
त्यस्तै, अहिले बीबीए, बीबीए फाइनान्सको पनि करिकुलम परिवर्तन भएर आएको छ । बीएचएम पनि अपडेट भएको छ । सँगसँगै परीक्षा लिने र नतिजा निकाल्ने समय पनि मिलाएको छ । एकेडेमिक प्रोसेसमा पनि कमी आएन । त्यो पार्टमा हामीले अब दोष लगाउनुपर्ने कहीँ देख्दिनँ । बरु वदेशी संस्थाहरूबाट विद्यार्थीलाहरूलाई विभिन्न प्रलोभनमा पारिँदैछ । चार वर्षको अध्ययनले तपाईंको चालीस वर्षको करिअरलाई डिसाइड गर्छ । अहिले इजी या डिग्री मात्रै ओरिएन्टेसन भएर तपाईं यदि जानुभयो भने आफ्नो चालीस वर्ष ड्यामेज गर्दै हुनुहुन्छ । यो म दाबीका साथ भन्छु ।
तपाईं विदेशमा अध्ययन गरेर/गराएर नेपाल फर्किनुभएको व्यक्ति पनि हो । विदेशमा गएका नेपाली विद्यार्थीका अवस्था कस्तो देख्नुभएको छ ?
एकदम दयनीय छ । नेपाली विद्यार्थी आफै काम गर्दै पढ्नुपर्छ । काम नगर्दा कलेजको शुल्क तिर्नदेखि बस्न खान समस्या पर्छ भने काम गर्दा पढाइ बिग्रन्छ । विदेशको प्याटर्न नै फरक छ । यदि कुनै विद्यार्थीले सय प्रतिशत स्कलरशिप पाएको छ भने जानुहोस् यो राम्रो अवसर हो । यदि कुनै विद्यार्थीले त्यस्तो पाएको छैन, हजार, वा पाँच सय पाउन्ड डलर दिन्छु भनेको छ भने नपत्याउनूहोस् ।
यो भनेको धोका हो । जानेबित्तिकै सबैभन्दा पहिले सर्भाइभलको प्रश्न आउँछ । सर्भाइभ कसरी गर्ने ? अनि पढ्नु मात्र छैन, सर्भाइभ पनि गर्नु छ । काम चाहियो। त्यसैमा भौंतारिन्छ । गर्दागर्दा छ महिना, एक वर्ष, डेढ वर्षमा उसले पढाइ चाहिँ छाड्नुपर्ने अवस्था आइरहेको छ ।
कि त अभिभावकले फुल पेमेन्ट गर्न सक्नुप¥यो । म बाहिर हुँदा पनि कतिपय विद्यार्थीलाई उद्दार नै गर्नुपर्ने आवस्था आएको थियो । ब्याचलर्सको विद्यार्थी अझ काँचो उमेरको हुन्छ । नेपालमा अहिले दुईवटा कुरा छ । एउटा आर्थिक अवस्था राम्रो नभएका विद्यार्थीहरू उता गएर काममा बढी ध्यान दिँदा पढाइ बिग्रिएको छ । अर्को नेपालमा आर्थिक अवस्था राम्रो भएका विद्यार्थीहरू उता गएर झन् पढाइलाई छोडेर बिग्रेको अवस्था छ ।
यस्तो अवस्थामा हाम्रो अभिभावकहरू स्वयं विद्यार्थी र हाम्रो सरकारले के गर्नुपर्छ ?
शत प्रतिशत छात्रवृत्तिमा कुनै विद्यार्थी जान्छ भने रोक्नु हुँदैन । यसमा जाने विद्यार्थी केही न केही तरिकाले त्यहाँ पनि राम्रै पढ्न सक्छन् । र आफ्नो राम्रो भविष्य पनि बनाउन सक्छ । त्यो करिअर नेपालको लागि पनि महत्वपूर्ण हुन्छ । त्यस्तो विद्यार्थी पछि गएर नेपाल फर्किने धेरै सम्भावना छ ।
अर्को नेपाली विश्वविद्यालयले विद्यार्थीलाई पढ्दै खेरि पनि केही न केही सपोर्ट हुने कामहरू गर्नुपर्यो । तर नेपालमा यस्तो भएन । नेपाल सरकारले पनि थोरै त्यसमा रेगुलेसन गर्नुपर्छ । नेपालमा अहिले हरेक कुरामा राजनीतिमात्र भएको पाइन्छ ।
नेपालको पछिल्लो समयको शैक्षिक अवस्था कस्तो देख्नुभएको छ ?
शैक्षिक अवस्था नेपालको राम्रै छ । नेपालमा शिक्षा राम्रो छैन भन्ने भाष्य सिर्जना गर्नु गलत हो । एक वर्षमा यति लाख मान्छेले एनओसी लियो, नेपालमा विद्यार्थी पाउन गाह्रो भन्ने कुरा वास्तवमा जस्तो सुनिन्छ त्यो सत्य हुँदैन । एनओसी लिएका सबै विद्यार्थी विदेश जान्छन् भन्ने हुँदैन ।
मैले अघि पनि भनिसकेको छु– पछिल्ला केही वर्षयता नेपालका विश्वविद्यालय पनि सुध्रिएका छन् । अब विद्यार्थीहरूले माइन्डसेट सुधार्नुपर्ने अवस्था छ ।
यसमा शैक्षिक संस्था शिक्षक र तपाईंहरू जस्ता व्यक्तिले गर्नुपर्ने काम चाहिँ के हो?
शैक्षिक संस्थाले विद्यार्थी भाइबहिनीहरूलाई खाली नलेज मात्रै दिएर करिकुलम मात्रै पढाएर हुँदैन । त्यो अनुसारको इन्फ्रास्ट्रक्चर, एकेडेमिक इकोसिस्टम जस्तो इन्डस्ट्रीसँग कोल्याबरेसन, नेटवर्किङ गराउने र त्यही अनुसारको स्किल इन्ह्यान्समेन्ट गर्ने एक्टिभिटिजमा इन्गेज गराउने काम गरिदिनुपर्यो । अनि शिक्षक साथीहरूले पनि आफूलाई हरेक कुरामा अपडेट राख्नुपर्यो । करिकुलमतिर अपडेट त गर्नैप¥यो, अर्कोतिर रिसर्चमा लाग्नुपर्छ ।
दोस्रो कुरा सबै शिक्षक साथीहरूले के बुझ्नुपर्छ भने हामीहरूले विद्यार्थीलाई नलेज डेलिभरी गर्ने होइन । विद्यार्थीलाई फ्यासिलिटेट गर्ने हो, मेन्टर गर्ने हो, इन्करेज गर्ने हो । मोडेल एन्ड मेथड अफ लर्निङ सिकाउने हो । त्यसको लागि आफू पनि अपडेटेड हुनुपर्यो। अब किताबमा भएको कुरा आएर फरर पढाएरमात्र काम हुँदैन । रिसर्च गरेर विद्यार्थिलाई पढाउने र पढाइएका कुरालाई व्यवहारमा लागु गर्न सिकाउनुपर्छ ।
