काठमाडौं । २००० सालतिर काठमाडौंको असनबजारमा दौडिरहेको फुच्चे एउटा दार्शनिक बन्छ । उ कोरा दार्शनिक मात्रै बन्दैन दर्शनलाई व्यवहारमा उतार्ने एउटा सफल व्यवसायी समेत बन्छ, त्योपनि आफ्नो एक्लो प्रयासले । आफ्नै ज्ञान, सीप कर्ममा गरिएको अथक साधनाबाट जीवन र जगतको यथार्थ र दर्शनलाई ‘ब्लेन्ड’ गर्नसक्ने त्यही एउटा नाम हो कर्ण शाक्य ।

जिन्दगीमा हुने अभावको महशुसले मान्छेमा पीडाको अनुभव गराउँछ, त्यही पीडाबाट उन्मुक्ति पाउने बाटो खोज्दाखोज्दै मान्छेभित्र सपना जन्मन्छ, प्रयासहरूले ती सपना हुर्किन्छन् र अन्त्यमा फुल्छन् र फल्छन् पनि ।

वास्तवमा जिन्दगी मात्रै होइन श्रृष्टिको नियम पनि त्यही हो । तर, शाक्यको जीवनका शैसवकालहरूले सपना जन्माउने खालको त्यस्तो अभावको महशुस कहिलै गरेन । सुनको थालमा सुनकै चम्चाले खानसक्ने क्षमता नभए पनि उनकी आमाले उनलाई अभावको चिसो सिरेटोबाट काश्मिरी पश्मिनाले ढाकिरहिन्, उनले न्यानो महशुस गरिरहे ।

तर, राष्ट्र कवि माधव घिमिरेले भनेजस्तै ढुंगाको काप फोरेरै भए पनि पिपल उम्रियो । उनको व्यावसायिक जीवन, जगत र प्रकृतिलाई नियाल्ने अनुभव गर्ने चाहना र तीव्र व्यवसायिक आकांक्षालाई असन बजारको सीमित घेराले छेक्न सकेन ।

उनलाई हिमालका चुचुराहरूले ‘सोच’ दियो, पहाडका कन्दराहरूले ‘खोज’ दियो । ‘हाम्रो नेता कस्तो हुनुपर्छ’ भनेर काठमाडौंले सिकायो । आज ७७ वर्षको उमेरमा पाइला चालिरहेका शाक्यलाई यी कृतिहरूले एउटा उचाइमा पुर्याउँदा उनी आफैं भने पर्यटन व्यवसायमार्फत् देशलाई विश्वमै उचाइमा पुर्याउने सार्थक प्रयास गरिरहेका छन् ।

असनको उनको व्यवसायिक मन अहिले ठमेल, नक्साल, बुढानीलकण्ठ हुँदै पोखरा, चितवनदेखि लुम्बिनीसम्म पुग्यो ।  व्यक्तिगत रुपमा व्यवसायिक क्षेत्रबाट सन्यास लिएपनि उनको स्वामित्वमा ठमेलमा काठमाडौं गेष्ट हाउस, बुढानीलकण्ठमा पार्क भिलेज रिसोर्ट, नक्सालमा माया म्यानोर बुटिक होटल, पोखरामा हिमालयन फ्रन्ट होटेल र वाटरफ्रन्ट रिसोर्ट, लुम्बिनीमा बुद्धमाया ग्राण्ड होटेल र चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जमा मारुनी सेञ्चुरी होटेल गरी ७ ओटा होटल तथा रिसोर्टहरु सञ्चालनमा छन् ।

जुन उनका उत्तराधिकारीहरूमार्फत् अझै फैलने प्रयास भइरहेको छ । यी होटल र रिसोर्टहरुको व्यवस्थापन अहिले उनका छोराछोरीले हेर्दै आएका छन् । ती संस्थाहरूबाट अहिले करिब ८०० जनाले प्रत्यक्ष रोजगारी समेत पाएका छन् ।

कर्णको बाल्यकाल कहिल्यै पनि रोमाञ्चक भने भएन । राष्ट्रका सर्वोत्कृष्ठमस्तिष्कहरू कक्षाकोठाका अन्तिम बेञ्चमा पनि हुन सक्छन् भन्ने एपीजे अब्दुल कलामको भनाइ उनको जीवनमा ठ्याक्कै मेल खान्छ । २०१३ सालमा एसएलसी पास गरे पनि उनी जीवनभर कहिल्यै उत्कृष्ठ विद्यार्थी कहलिएनन् ।

उनी भन्छन्- ‘जीन्दगीमा कहिल्यै फष्र्ट डिभिजन आएन, एसएलसीमा ३९६ नम्बरमात्रै ल्याएर पास भएँ, जबकी पास हुनकै लागि मात्र ३९० नम्बर ल्याउनुपथ्र्यो ।’ तर, त्यति हुँदा पनि उनका बाबुआमा कहिलै दुःखी भएनन् बरु खुसी नै भए ।

उनी भन्छन्- ‘एसएलसी पास गरेबापत मलाई उहाँहरूले छालाको जुत्ता किनिदिनुभयो, मैले पहिलोपटक छालाको जुत्ता लाउन पाँए । मेरा बुबाआमाले कहिलै पनि मेरो नम्बर कम आएको भनेर दुःखी हुनुभएन, उहाँहरूको त्यही सकारात्मक सोचले नै मलाई अझै पढ्ने प्रेरणा मिल्यो ।’ एसएलसी पास गरेपछि विज्ञान विषय छानेर पढेका उनले आईएसी पनि थर्ड डिभिजनमा नै पास गरे भने बीएससीमा सेकेन्ड डिभिजन ल्याए ।

काठमाडौंमै स्नातक तह उत्तीर्ण गरेपछि वन विज्ञानमा थप अध्ययन गर्न सन् १९६२ तिर उनी भारत गए । काठमाडौं उपत्यका बाहिर संसारै छैन भन्ने जस्तो धारणा बोकेका उनलाई त्यतिबेलाको पशुपति वनकालीको वनबाहेक अरु केही छैन भन्ने लाग्थ्यो, चिडियाखानामा भएका चराचुरुंगी र वन्यजन्तु मात्रै वन्यजन्तु हुन् जस्तो लाग्थ्यो उनलाई ।

कहिलेकाही स्वयम्भुको डाँडामा चढ्दा पहाड के हो भन्ने अनुभव हुन्थ्यो उनलाई, चन्द्रागिरि र फुल्चोकीहरू त आँखा मात्रै सीमित थिए, ती डाँडाहरूले नै संसार छेकेजस्तो हुन्थ्यो उनलाई जसरी हामी आकाशले संसार छोपेको अनुभव गर्छौं ।

भारतमा अध्ययनकै क्रममा उनले त्यहाँ रहेका विभिन्न जंगलहरु र त्यहाँका वनस्पतिहरुबारे थाहा पाए । खास्टो बेचेर आमाले खाममा पठाएका रुपैयाँहरूलाई सदुपयोग गर्दै भारत बसाइँबाट उनलाई देशको प्राकृतिक सम्पदाहरुसँग परिचित हुने रहर जाग्यो ।

भारतबाट फर्किएपछि उनले वन विभागमा जागिर सुरु गरे । त्यसै क्रममा अष्ट्रेलिया र अमेरिका भ्रमण गरेर वन सम्पदाको बारेमा अध्ययन गरेपछि उनको भ्रम हट्यो । रुख भनेको काट्नकै लागि पालिएको हो र वन भनेको फाँड्नकै लागि छाडिएको हो भन्ने सोचबाट वन सम्पदालाई राष्ट्रको आर्थिक उपार्जन र पर्यटन प्रवद्र्धनमा कसरी प्रयोग गर्न सकिन्छ भनेर सिकेका उनी त्यही क्षणलाई पर्यटन व्यवसायको यात्राको पहिलो पाइला मान्छन् ।

अमेरिकाबाट फर्किएपछि उनले नेपालका वन सम्पदाहरुको कसरी संरक्षण गर्न सकिन्छ भन्नेतिर लागे । त्यतिबेला नेपालमा वनसम्पदा संरक्षण गर्ने अमेरिकी संस्थामार्फत् एउटा परियोजना आएको रहेछ ।

त्यही परियोजनाअन्तर्गत उनी बन्यजन्तु संरक्षण अधिकृत (एफपीओ) भएर करिब ४ वर्ष काम गरे । त्यही परियोजनाअन्तर्गत चितवनको जंगललाई चितवन राष्ट्रिय निकुञ्ज बनाउने काममा उनी प्रत्यक्ष रुपमा संलग्न थिए । वनलाई राष्ट्रिय निकुञ्ज घोषणा गरेर संरक्षण गर्दै जाने अमेरिकी मोडेललाई राजा महेन्द्रले स्वीकार गरेपछि त्यतिबेला चितवन राष्ट्रिय निकुञ्ज घोषणाका लागि सीमांकन र नक्सांकनको काम सुरु भयो ।

‘त्यतिबेला चितवनमा राप्तीपारी जंगलै जंगल थियो, भने राप्तीवारी खेतैखेत थियो हेलिकोप्टरबाट हेर्दा पनि जंगलमात्रै देखिन्थ्यो, कतै खुला ठाउँमा अर्ना भैंसीहरु देखिन्थ्यो, त्यसैले त्यतिबेला राप्तीलाई नै राष्ट्रिय निकुञ्जको सीमा मानियो । त्योबेला त्रियुगाको केही क्षेत्रफल खेत पनि राष्ट्रिय निकुञ्जमा परेछ ।’

त्योबेलाको समयलाई सम्झिँदै उनी भन्छन्-‘भोलिपल्ट एउटा पत्रिकामा काठमाडौंको नेवारले चितवन आएर जनतालाई सुकुम्बासी र बाघ भालुलाई हुकुम्बासी बनायो भनेर छापेछ ।’ उनी सम्झन्छन्-‘त्यतिबेला मलाई पिट्न भनेर मान्छेहरू पनि आए, मैले लुकेर ज्यान जोगाउनु पर्यो । पछि मान्छेहरूले यथार्थ बुझे हामीले सम्झायौं ।’ राष्ट्रिय निकुञ्जका लागि इँटा राखेको त्यो क्षणले आज पनि उनलाई सुखानुभूत गर्छ ।

‘एक वर्षजति पसलमा बसे, सुनचाँदी बेचेर । ३ करोडको पसलले मेरो मनमा चयन ल्याएन, संसारभरि घुमेको एउटा केटा सानो घेराभित्र रमाउन नसकेर म नयाँ मार्गको खोजीमा लागे,’ उनले भने । त्यति बेला बसन्तपुरमा हिप्पीहरू आउथे । गर्लफ्रेण्ड बनाए । त्यहिबाट मैले सेतो छाला भनेका सबै जान्नेमात्रै हुँदैन रहेछन् भन्ने थाहा पाए । त्यहिबाट मेरो आत्मबल बढ्यो । आफूले आफूलाई चिन्ने मौका पाए ।’

व्यवसायिक जीवन

एफपीओ भएर ४ वर्ष काम गरेपछि शाक्यलाई आफ्नै व्यवसाय थाल्ने हुटहुटी चल्यो । त्यो बेला ठमेलमा उनको एउटा घर थियो । आफू ६/७ वर्षको हुँदा नै बुबाले किनेको । पहिले राणाहरुले सेवा गरेवापत जग्गा जमीन बक्सिस दिनेमात्रै गर्थे, जग्गा बेच्दैनथे, तर उनका बुबाले पहिलोपटक राणा खानदानबाट किनेको ऐतिहासिक भव्य भवन थियो त्यो ।

त्यही ठाउँलाई उनले आफ्नो पहिलो व्यवसायिक थलो बनाए । काठमाडौंमा आउने विदेशी पर्यटकलाई लक्षित गर्दै सन् १९६८ मा काठमाडौं गेष्ट हाउस खोलेका थिए । होटल खोल्दा आमाले सन्दुकबाट सय-सय रुपैंयाको नोट झिकेर दिएको उनको आँखामा अझै झल्झली आउँछ । उनलाई यतिसम्म याद रहेछ कि त्यो बेला आमाले दिएको सय रुपैंयाको नोट अहिले भन्दा ठूला थिए ।

चेतना बढ्दै जाँदा उपलब्धी विस्तार हुँदै जान्छ । तर, चेतना एक कदम अगाडि हुन्छ । उपलब्धी एक कदम पछाडि । यसले मानिसलाई कमजोर भएको महशुस गराउँछ । उपलब्धीलाई महत्वका साथ बुझ्न सकेमात्र मानिसले जीवनमा सुखानुभूती गर्न सक्छ । पैसाले सबै थोक किन्न खोज्दा दिमागमा खिया लगाउँछ । बोल्दा बोल्दै भावुक बनेर उनले भने ‘आमाको पछ्र्यौरी बेचेर खर्च पठाएको थाहा पाएपछि मेरो जीवनले सार्थकता पायो ।

उनी सम्झिन्छन्,–‘आमाले नोट गनेर दिँदा मनमा चलेको हुटहुटी अहिले पनि महशुस गर्नसक्छु । त्यति बेलामलाई होटेल नचले पनि अरु त केही थिएन, तर आमाको विश्वासकै लागि मात्रै भने पनि मैले होटल राम्रोसँग चलाउनुपथ्र्यो । त्यसैले मैले जोश र जाँगरका साथ काम गरेँ, मलाई कहिल्यै थकाइ लागेन । त्यतिबेला त्यो घर भूत बंगला जस्तो थियो, ट्वाइलेट जान पनि साथी चाहिने, त्यस्तो ठाउँमा होटेल खोलेर पनि आमाको विश्वास जित्न सफल भएँ ।’

त्यतिबेला १३ ओटा कोठाबाट सुरु गरिएको उक्त होटलमा अहिले सुविधा सम्पन्न १०२ ओटा कोठाहरु छन्, सो होटेल अघिल्लो वर्ष गरिएको सर्वेक्षणमा विश्वमै जानलायक होटेलमध्ये छैटौं स्थानमा पर्न सफल समेत भएको थियो ।

सहरको केन्द्रीय भागमै भए पनि यो होटेलले पर्यापर्यटनको अवधारणा अनुसार सेवा दिँदै आएको छ । अचम्म त के छ भने सेभेनस्टार होटल बराबरको सेवा दिने काठमाडौं गेष्ट हाउसको एउटा रुमको शुल्क २ डलर मात्रै राखियो । १९६८ मा उक्त गेष्ट हाउस सुरुवात हुँदा लिइएको २ डलर शुल्कको सम्झनाका लागि यस्तो गरिएको हो । शाक्य भन्छन्-‘हामी जतिसुकै अघि बढे पनि हामीले विगतलाई बिर्सिनु हुँदैन, त्यसैले १९६८ लाई सम्झिइराख्न यस्तो गरिएको हो ।’

पर्यटन दुतदेखि सामाजिक कार्यकर्ता

काठमाडौं गेष्ट हाउसमा १४ वर्षसम्म अथक मेहनत गरेपछि उनलाई लाग्यो- ‘पैसा त कमाइयो, तर पैसा मात्रै त केही होइन, नाम पनि त कमाउनुपर्यो ।’ त्यतिबेला उनलाई सामाजिक कार्य गर्ने मन जाग्यो र  ७५ प्रतिशत काम र २५ प्रतिशत समाजसेवा गर्ने रुटिङ बनाए । ‘गर्न त गर्ने तर के गर्ने ? ’ उनले त्यतिबेलासम्म जानेको भनेको पर्यावरण र पर्यटन मात्रै थियो । त्यसैले उनले यही क्षेत्रलाई रोजे ।

आफ्नी श्रीमती र छोरीलाई क्यान्सरकै कारण गुमाउनु परेपछि उनलाई क्यान्सर हस्पिटल खोल्ने इच्छा पलायो । तर, होटेलबाट भएको कमाइले हस्पिटल खोल्न सम्भव नै थिएन । सरकारसँग त्यो प्रस्ताव गर्दा सरकारी ढुकुटीबाट त्यस्तो अस्पताल बनाउन कोही तयार भएन, पैसा छैन भनेर सरकार पन्छियो । त्यतिबेलासम्म नेपालमा चुरोट खैनीहरुमा अन्तःशुल्क लाग्दैनथ्यो ।

उनले उपाय सुझाए चुरोटखैनीमा अन्तःशुल्क लगाएर त्यो पैसाले हस्पिटल बनाउने । १९९२ मा सरकारले उनको सल्लाह र प्रयासलाई स्वीकार गर्यो र पहिलोपटक चितवनमा विपि कोइराला क्यान्सर अस्पताल खुल्यो । अहिले भरतपुर क्यान्सर अस्पताल नेपालकै नमुना अस्पतालहरूमध्ये एउटा अस्पताल बन्न सफल भएको छ ।

कर्ण शाक्य भिजिट नेपाल १९९८ का संयोजक समेत हुन् । पर्यावरणीय क्षेत्रमा अनुभव सँगालेका र होटल व्यवसायमा सफल भएको व्यक्तिका हिसाबले तात्कालिन प्रधानमन्त्री गिरिजाप्रसाद कोइरालाले त्यो अभियानलाई जिम्मेवारी उनलाई दिएका थिए । त्यो कार्यक्रम नेपालको पर्यटन प्रवद्र्धनको इतिहासमा एउटा कोशेढुंगा नै बन्न सफल समेत भयो ।

त्यतिबेला विदेशी म्यागाजिनमा काठमाडौंकोे फोहोरको डंगुरको फोटो छाप्दै ‘गुडबाई साँग्रिला’ लेखिएको दृष्यले अझै पनि उनको मुटु बिझाउँछ । ‘त्यही भ्रम चिर्न पनि मैले संयोजक बनेर काम गर्नु थियो, त्यसैअनुरुप विश्वमा नेपालको सुन्दरता र प्राकृतिक सम्पदाबारे हामीले प्रचारप्रसार गर्यौं’ उनले भने । जीवनमा दुःख भनेको सबैभन्दा ठूलो धन हो । जब समस्या आउँछ समाधानको बाटो खोज्छ । विकल्प खोजिन्छ, उपाय निष्कन्छ । उपाय भनेको जीवनको ढोका खोल्ने साँचो हो, उनले सुनाए ।

साहित्य र दर्शन

कर्ण शाक्यलाई चिनाउने अर्को परिचय भनेको साहित्यकार वा दार्शनिक हो । उनका कृतिहरूमा पाइने दार्शनिकता बुझ्ने क्षमता जोकोहीको हुँदैन, यद्यपि उनी आफ्ना कृतिहरू ९८ प्रतिशत सर्वसाधारणका लागि भएको बताउँछन् । अहिले उनको यो परिचयले पुरानो परिचयलाई नै छायाँमा पारेको छ ।

उनको दर्शनहरू नकारात्मक विचारलाई हटाएर सकारात्मक सोचको विकास कसरी गर्ने भन्नेमा बढी केन्द्रित देखिन्छ । त्यसो त ४ वर्ष अघि मात्रै उनले ‘न’ लाई नकार्ने ‘स’ लाई सकार्ने अभियान सहित सकारात्मक कोषको सुरुवात समेत गरेका छन् । यो संस्थाले २० वर्ष नाघेका युवालाई गाउँ गाउँमा गएर समूह गठन गर्दै सकारात्मक सोच विकास गर्ने अभियान चलाउँदै आएको छ ।

युवाहरूले सकारात्मक सोचका साथ तेस्रो आँखा खोलेर काम गर्नुपर्छ । वितृष्णालाई त्याग्न सक्नुपर्छ । उद्योग व्यवसाय गर्न लगानीको भन्दा पनि लगनशीलताको आवश्यकता छ । काम ठूलो सानो हुँदैन । श्रमको सम्मान गर्नुपर्ने उनले सुनाए । कर्ममा वर्ग हुँदैन । कर्मलाई गर्वमा परिणत गर्न सके उद्यमशीलतामा नयाँ आयाम थप्न सकिन्छ । नकारात्मक सोचले समाज बन्दैन । नागरिक बन्न अर्काको मनबाट सुन्न, हेर्न र देख्न जान्नु पर्ने उनको सिद्धान्त छ । भगवान बुद्धको जीवनदर्शन अनुसार ८० वर्षसम्म मावन जीवन बाच्न सकिन्छ ।

हामी मान्छे बढो गजवको जनावर हुँदा रहेछौं । आफूले आफूलाई कहिल्यै मूल्यांकन गर्न सक्दैन । घट्नाले जन्माएको आयाम थप्दै गएको हो । सायद दुःख नगरेको भए यी कितावहरू उनले लेख्न सक्ने थिएनन् । जीवनमा भोगेका दुःखले सोच लेखिएको हो ।

सम्बन्धित शिषर्कहरु

एक गाग्री पानीका लागि घण्टौँ हिँड्नुपर्ने, धारा र कुवा सुक्दै

टेलिकम उद्योगलाई आर्थिक स्वतन्त्रता दिनुपर्छ

नेपालमा स्वास्थ्य जनशक्ति : उत्पादनभन्दा गुणस्तरमा चुनौती

हिन्दू धर्मावलम्बीले आज राम नवमी मनाउँदै

अर्थतन्त्रका समस्या समाधान गर्न ठूलो शल्यक्रियाको खाँचो छ, मलमपट्टीले हुँदैन

२५० जना बढी सीए खाडीमा काम गर्दै, पलायन हुनेक्रम रोकिएन