काठमाडौं । कोखको सोख सबै आमाबुबामा हुन्छ । जब कोख खाली हुन्छ नि त्यसपछि मात्रै थाहा हुन्छ ‘पीडा’ । परिपक्व उमेर भइसक्दा पनि जब छोराछोरी जन्मिदैनन् नि तब समाजले प्रहार गर्ने असह्य वाणहरूको दुखाइ भोग्नेहरूलाई मात्रै थाहा हुन्छ । त्यो प्रहारको पीडा डा. स्वस्ति शर्माले पनि नराम्रोसँग भोगेकी छन् ।

भनिन्छ नि, ‘हरेक कहाली लाग्दो रातपछि एउटा सुन्दर बिहानीको उदय हुन्छ ।’ हो, त्यो कहाली लाग्दो रातको भोगाइ डा. स्वतिले पनि भोगेकी छन् । तर, अहिले उनी रातपछिको सुन्दर बिहानीको स्वाद लिँदैछिन् ।

मान्छेको स्वास्थ्य न हो, हरेक उतार-चढाव र आरोह-अवरोहहरू भोग्नुपर्छ । हुन त हामी सोच्छौं, हाम्रो उपचार गर्ने चिकित्सक कहिल्यै बिरामी हुन्नन् होला भनेर । तर, उनीहरूको पनि स्वास्थ्य न हो । समस्या सबैलाई हुन्छ । तर, त्यो समस्याको समाधान कसरी खोज्ने ? समस्याको समाधान कसरी गर्ने ? भन्ने विषयमा व्यक्ति सजग बन्न सक्यो भने अवश्य पनि समस्याबाट छुटकारा पाउन सकिन्छ ।

डा. स्वस्ति शर्मा निःसन्तानपन स्वास्थ्य क्षेत्रमा प्रचलित नाम हो । उनी प्रसूति तथा स्त्रीरोग एंव निःसन्तानपन विशेषज्ञ हुन् । उनले हजारौं महिलालाई स्वस्थ बनाइ आमा बनाइसकेकी छन् । यो अवस्थामा आइपुग्न भने उनी आफैंले ठूलो संघर्ष र चुनौतीका पहाडहरू चढ्नुपर्यो ।

सयौं महिलालाई महिनावारी गडबडीदेखि प्रजनन् क्षमताबारे जानकारी दिने स्वस्तिले नै सुरुमा सोही समस्या भोगिन् । उनले हरेक चिकित्सकसँग आफ्नो समस्या सुनाइन् । तर, समस्याको समाधान पाइनन् । तर, आफू अध्ययन गर्दा गर्दै आफ्नो समस्या पहिचान गरिन् । ठूला अस्पतालका चिकित्सकले पहिचान गर्न नसकेको उनको समस्या उनले अध्ययन गर्दा गर्दै पत्ता लगाउन सकिन् ।

डा. स्वस्तिलाई पनि सन्तान जन्माउन धेरै समस्या भयो । उनको जुम्ल्याहा बच्चा नै खेर गए । आइसीयूमा बस्नुपर्ने अवस्था आयो । अर्को पटक नलिमा बच्चा बस्योे । ३० वर्षदेखि बच्चा जन्माउन कोसिस गरिन् तर सकिनन् ।

‘भनेजस्तो नहुने रहेछ, कहिलेकाँही आफै डाक्टर भएर पनि आफ्नै लागि केही गर्न नसकिँदो रहेछ, आफैंले स्वास्थ्य समस्या भोगनुप¥यो,’ उनले आफ्नो अनुभव सुनाउँदै भनिन् ।

डा. स्वस्तिको अहिले एउटा छाेरी छिन् । एउटा आमालाई सन्तानको वियोगमा छटपटाउनुको पीडा हामी अनुमानमात्र गर्न सक्छौं । उनलाई पनि खेर गएका जुक्ल्याहा बच्चाको अझै पनि सम्झना आउँछ । उनले आफ्नो हातको नाडीमा जुम्ल्याहा बच्चाका ट्याटु समेत राखेकी छन् ।

उनी ३५ वर्षभित्र बच्चा पाउनु उत्तम समय भएको बताउँछिन् । तर, उनले भने ३६ वर्षको उमेरमा बच्चा पाइन् । कारण थियो उनको स्वास्थ्य समस्या । अरूलाई सल्लाह दिँदै हिँड्ने तपाईंले किन सन्तान पाउन ढिला भन्ने जिज्ञासामा उनले भनिन, ‘डाक्टर भएर सबै स्वास्थ्य समस्या समाधान गर्न नसकिँदो रहेछ ।’

के थियो समस्या ?

स्वस्ति महिनावारी हुँदा असाध्यै पेट दुख्थ्यो । महिनावारी पनि समयमा नहुने समस्या थियो । एनिमिया भएर रगत नै चढाउनु पर्ने अवस्था हुन्थ्यो ।

उनलाई हर्मोनको औषधीले महिनावारी गराउने त्यही औषधीले रोक्ने गर्नुपथ्र्यो । उनी चीनमा पढ्न जाँदा पनि एक झोला औषधी बोकेर गएको अहिले पनि सम्झन्छिन् । महिनावारी गडबड हुँदा औषधी के खाउँ भनेर नेपालमा फोन गर्थिन् ।

उनले पढ्दापढ्दै आफूलाई ‘पोलिसिस्टिक ओभिज’ भएको थाहा पाइन् । ‘हर्मोनकै गडबडले मलाई यस्तो समस्या भइरहेको रहेछ भन्ने पछि थाह पाएँ,’ उनी भन्छिन, ‘असाध्यै पेट दुख्थ्यो, केहीले बिहे गरेपछि ठिक हुन्छ भन्थे, केहीले २०÷२२ को उमेरमा ठिक भइहाल्छ भन्थे । तर, कारण म आफैंले पढेर थाहा पाएँ ।’

त्यसपछि बनिन् विज्ञ

उनी आफूले भोगेको पीडा र समस्याले नै यो विषयमा अध्ययन गरेको बताउँछिन् । ‘म एउटा डाक्टर त बिरामी पर्दा कहाँ जाउँ, कसलाई जचाँउ भन्ने भयो,’ उनी भन्छिन्, ‘मेरो जस्तै समस्या भोग्ने धेरै दिदीबहिनी पनि होलान्, अब मैले यो विषयको अध्ययन गर्नुपर्छ भन्ने लाग्यो र यो क्षेत्रमा लागें ।’

ओम अस्पतालमा डाक्टर भोला रिजाललाई भनेर यो विषयमा अध्ययन गरेको उनी सुनाउँछिन् । ‘जब म यो विषयमा अध्ययन गर्न थालें, त्यसपछि बल्ल थाहा पाएँ यो त यस्तो पो रहेछ,’ उनी भन्छिन्, ‘आफूले भोगेर पनि होला, म महिलाको हर्मोन गडबडीको कुरा सहज बुझ्छु, उनीहरूलाई देख्दा माया लाग्छ र आफ्नो पीडाको याद आउँछ ।’

डा. स्वस्ति चिकित्सक पेशामा आवद्ध भएको १७ वर्ष भयो । निःसन्तानपन क्षेत्रमा काम गर्न थालेको १२ वर्ष भयो । यो बिचमा उनलाई धेरै अनुभव भयो । उनले टेस्टट्यूव बेबीबाट मात्रै दुई हजार बढी दम्पतिलाई आमाबुवा बन्ने अवसर दिइन् भने झण्डै ६ हजार बढीलाई यो विषयमा सुझाव सल्लाह दिइन् ।

काम गदै जाँदा सुख र दुःखहरू अनुभव गरेकी छन् । जब उनले गरेको काम सफल हुन्थ्यो, सेवाग्राहीले वाहवाही दिन्थे । तर, जब मिहिनेतका साथ काम गरे पनि त्यो सफल हुँदैन त्यसपछि गाली खानुपथ्र्यो । टेस्टट्युव बेबी सतप्रतिशत नै ग्यारेन्टी हुन्छ भन्न नसकिने तर्क उनको छ ।

काठमाडौंमा जन्म, विदेशमा पढाइ

डा. स्वस्ति काठमाडौंमै जन्मिन् । स्कुले जीवन काठमाडौंमै पढिन् । उनको आमा जनकपुरको र बुवाको घर नेपालगञ्ज । बुबा न्यायाधीस र आमा शिक्षक ।

उनले वि.सं २०५३ मा मा एसएलसी (हालको एसईई) पास गरिन् । काठमाडौंको मोर्डेन स्कुलबाट प्लसटु गरिन् । त्यसपछि वि.स २०५८ मा उनी चीनमा एमबीबीएस पढ्न गइन् । साढे चार वर्षमा एमबीबीएस पास गरिन् ।

चीनको पढाइपछि नेपाल आएर एक वर्ष इन्र्टनसिप गरिन् । त्यसपछि प्रसूति गृहमा काम सुरु गरिन् । केही समयपछि उनले नेपालगञ्ज मेडिकल कलेजबाट एमडी गरिन् । तीन वर्ष एमडी गरेर काठमाडौँ फर्किन् । उनले किष्ट मेडिकल कलेजमा लेक्चररको रूपमा समेत काम गरिन् ।

उनीसँग काठमाडौंका विभिन्न अस्पतालमा काम गरेको अनुभव छ । निःसन्तानपन भनेर भिनस हस्पिटलमा आईभीएफ सेन्टर खोलेपछि उनले त्यहाँ पनि काम गरिन् । सोही विषयमा अध्ययन गर्न कोरिया गइन् । त्यसपछि ग्रिनसिटीमा आफ्नै आईभीएफ सेन्टर खोलिन् ।

विभिन्न अस्पतालमा काम गर्दा उनलाई प्रजनन् क्षमताका कुरा गर्दा वा अफ्नो समस्या भन्दा खुल्ला रूपमा राख्न महिलालाई अफ्ठ्यारो परेको महसुस भयो । स्वस्तिलाई लाग्यो यो विषयमा गोप्यरूपमा उनीहरूको कुरा सुन्ने केही विकल्प खोज्नुपर्छ ।

त्यसपछि उनले साथिहरूसँग मिलेर बबरमहलमा निजी आईभीएफ सेन्टर सञ्चालन गरिन् । अहिले उनी आफ्नै होप फर्टिलिटी सञ्चालन गरेर सेवा दिइरहेकी छन् । उनी कहाँ यस्ता विभिन्न समस्या लिएर दैनिक ३५ जना पुग्ने गर्छन् ।

महिला र पुरुषको समान समस्या

पछिल्लो सयम पुरुषमा पनि प्रजनन् क्षमताको समस्या देखिने गरेको उनी बताउँछिन् । पुरुषमा शुक्रकिटको उत्पादनमा कमी र स्वस्थ नहुने लगायतका समस्या देखिने गरेका छन् । जसले गर्दा पुरुषमा पनि बाँझोपनको समस्या हुन्छ ।

हामी कहाँ बच्चा नहुनुमा महिलालाई बढी दोष दिने अभ्यास छ । तर, बाँझोपनको समस्या पुरुषमा पनि हुने गरेको उनी बताउँछिन् । यस्तो बेला दुवैजना स्वास्थ्य संस्था गएर जँचाउनु पर्ने उनको सुझाव छ ।

होप फर्टिलिटीमा निःसन्तान सम्बन्धी जाँच गरी कारण पत्ता लगाएर उपचार गरिन्छ । महिला रोग सम्बन्धी अन्य उपचार पनि हुन्छ । त्यस्तै गर्भवती भएको बेलामा गरिने सबै चेकजाँच पनि गरिन्छ । नेपालमा निःसन्तानपन अथवा बाँझोपनको समस्या बढ्दैछ । भारतमा कुल जनसंख्याको २० प्रतिशत बिबाहित जोडीमा निःसन्तापनको समस्या छ । तर, नेपालमा भने यकिन तथ्यांक छैन ।

विदेसिएका कतिपय युवाहरू विवाह गर्न नेपाल आउने र विवाहलगत्तै विदेश जाने अभ्यास पनि छ । जसका कारण श्रीमान श्रीमती सँगै बस्न पाउँदैनन् । बाँझोपनको यो पनि एउटा कारण हो । तनाव र खानपान नमिल्दा पनि यस्तो समस्या देखिने उनी बताउँछिन् ।

चिकित्सक नै जीवनसाथी

डा. स्वस्तिका श्रीमान पनि चिकित्सक हुन् । उनी हाडजोर्नी विशेषज्ञका रूपमा सिभिल अस्पतालमा कार्यरत छन् । धेरैजसो श्रीमान श्रीमती एउटै पेशामा हुँदा सहज पनि हुन्छ, असहज पनि । तर, डा. स्वस्ति आफूले चाहेर नै डाक्टरसँग बिहे गरेको बताउँछिन् ।

‘डाक्टरले नै डाक्टरको पीडा बुझ्छ,’ उनी भन्छिन्, ‘डाक्टरले कहिल्यै रातदिन भन्न पाउँदैनन्, उसको लागि काम ठूलो हो, मलाई मेरो जीवनसाथी मेरो पेशा बुझ्ने होस् भन्ने थियो, त्यसैले डाक्टर नै रोजें,’ उनले भनिन् ।

उनी आफू यहाँसम्म पुग्न श्रीमानको भूमिका पनि महत्वपूर्ण रहेको बताउँछिन् । नेपाली समाजमा अपवाद बाहेक महिलालाई बिहेपछि घरको जिम्मेवारी दिइन्छ । ‘मेरो श्रीमानले मेरो कामको लागि कहिल्यै अवरोध गर्नु भएन,’ उनी भन्छिन्, ‘एकअर्काको समस्या बुझेपछि सहजै अगाडि बढ्न सकिन्छ ।’

श्रिमानबिनै आमा बन्न सकिन्छ

नेपालमा सबैभन्दा देखिएको समस्या वेरोजगारीको हो । रोजगारी नपाउँदा धन कमाउन विदेश जाने नेपाली युवाको संख्या बढ्दो छ । त्यसमा पनि खाडी मुलुक जाने नेपालीको संख्या बढी छ । खाडी धरै गर्मी हुने ठाउँ हो । यसरी गर्मी ठाउँमा बस्ने पुरुषहरूमा निःसन्तानपन बढी हुने उनी बताउँछिन् ।

यस्तो समस्याबाट बच्न कतिपय युवा आफ्नो शुक्रकिट भण्डारण गरेर जान्छन् । शुक्रकिट भण्डारण गरेर गएका बिबाहित पुरुष आउन ढिला भयो भने पनि यता श्रीमतीले बच्चा जन्माउन सक्छिन् । डा.स्वस्ति अहिले श्रीमान विदेश हुँदा पनि श्रीमतीले बच्चा जन्माउन मिल्ने बताउँछिन् ।

उनका अनुसार यसरी धेरै महिला आमा बनिसकेका छन् । पुरुषले भण्डारण गरेर राखेको शुक्रकिटलाई उसैको श्रीमतीको अण्डासँग मिसाएर बच्चा जन्माउन मिल्ने उनको भनाइ छ । कोरोनाको समयमा सुर्खेतका एक दम्पतीले जन्माएको बच्चा अहिले ठूलो भइसकेको उनले सुनाइन् ।

पाठेघरको समस्या, मुटुको समस्या तथा प्रेसरका बिरामी र क्यान्सर लागेर पाठेघर फालेका महिलामा पनि निःसन्तानपनको समस्या हुने गरेको उनी बताउँछिन् ।

सम्बन्धित शिषर्कहरु

लगानी सम्मेलनमा स्वास्थ्य क्षेत्रका दुई परियोजना प्रस्तुत गरिने

व्यवसायी ज्योती र मल्होत्राले पनि विदेशी साझेदार खोज्दै, लगानी सम्मेलनमा यी १९ जलविद्युत आयोजना सोकेस

लगानीका लागि यी २० परियोजनामा आशयपत्र आह्वान गरिँदै

तेस्रो लगानी सम्मेलन आजदेखि, ९ खर्बका परियोजना प्रस्तुत गरिँदै

सुनकोसी मरिण डाइभर्सन : सुरुङ निर्माण सम्पन्न, बैशाख अन्तिम साता ‘ब्रेक थ्रू’

जनस्तरबाट नेपाल अमेरिका सम्बन्ध बढाउँदै डा पौडेल