मेट्स एजुकेशनका प्रबन्ध निर्देशक प्रकाश पाण्डे नेपाल शैक्षिक परामर्श संघको निवर्तमान अध्यक्ष पनि हुन् । ३४ वर्षिय पाण्डे विगत १२ वर्षदेखि शैक्षिक परामर्श सेवामा सक्रिय छन् । उनको दाई सन्तोष पाण्डे र भाई विकास पाण्डे अष्ट्रेलियामा नै छुट्टाछुट्टै कलेज चलाईरहेका छन् । सांसद् तथा पूर्व मन्त्री राजेन्द्र पाण्डेका तीन मध्ये माइलो छोरा प्रकाश नेपालमा नै एजुकेशन कन्सल्टेन्सि चलाउँछन् । ‘मेरो विजनेशले मेरो बुबाको छवि र राजनीतिमा असर नपरोस् भनेर मैले व्यवसायिक र पारदर्शि रुपमा आफ्नो पेशा व्यवसाय गरिरहेको छु’ प्रकाश पाण्डेले भने । सीमापारीको शिक्षा नेपालहरुको रहर हो कि वाध्यता ? यसले नेपाललाई कति फाइदा पुगेको छ ? कति बेफाइदा ? प्रस्तुत छ यिनै विषयमा पाण्डेसँग गरिएको विकास वहस ।

प्रकाश पाण्डे, प्रबन्ध निर्देशक, मेट्स एजुकेशन

नेपाल र सीमापारको शिक्षामा के फरक छ ? नेपालको कलेज छोडेर किन विद्यार्थीहरु विदेशिन्छन् ?

नेपालमा पनि राम्रा कलेज छन्, राम्रो पढाई हुन्छ । तर त्यस्ता कलेज थोरै छन्, नगन्य छन् । आम नेपालीलाई राम्रो शिक्षा दिन सक्ने शिक्षण संस्था नेपालमा छैनन् । राम्रो शिक्षा दिने निजी क्षेत्रका शैक्षिक संस्थाहरु कति पीडामा छन्, सरकारले, राजनीतिक नेतृत्वले उनीहरुलाई कति दुःख दिन्छन्, यो समाजले उनीहरुलाई कति गाली गरिरहेका छन्, त्यो पनि हेर्नुपर्छ । यस्तो परिवेशमा क्वालिटी एजुकेशन दिने शिक्षण संस्थाको विकास हुन पनि गाह्रो छ ।

एसएलसीमा ८०/८५ प्रतिशत ल्याउने विद्यार्थीहरुले प्लस्टुमा ५७/५८ प्रतिशत मात्रै ल्याएका छन् । सेमेस्टर प्रणालीमा विद्यार्थीले राम्रो अंक ल्याएको देखिन्छ भने वार्षिक प्रणालीमा पढ्ने विद्यार्थीले ल्याउने अंक राम्रो छैन । यसले के देखाउँछ भने हाम्रो शिक्षा प्रणालीमा गम्भिर समस्याहरु छन् ।

नेपालमा एउटा विद्यार्थीलाई रकेट विज्ञान पढ्न मन लाग्यो भने उसले नेपालमा पढ्न पाउँदैन । यस्ता धेरै विषय हुन्छन् जुन नेपालमा पढ्न पाइदैन । अमेरिकामा प्लसटु लेबलमा जुनसुकै विषय पढेको विद्यार्थीले प्रिमेडिसिन पढ्न पाउछन् । प्रिमेडिसिन सकिएपछि मेडिसिन पढेर डाक्टर बन्न पाँउछ । नेपालमा प्लसटुमा म्यानेजमेन्ट पढेकाहरुले अमेरिकामा गएर डाक्टर पढ्न पाउँछन् । तर नेपालमा डाक्टर बन्न प्लसटु देखि नै विज्ञान पढेकै हुनुपर्छ । नेपालमा प्लसटुमा जे पढे पनि अष्ट्रेलियामा नर्स पढ्न पाउछन् तर नेपालमा किन नपाउने साइन्स नै पढेको हुनुपर्छ ।

अन्तरवार्तामा कसरी प्रस्तुत हुने ? मिटिङमा कसरी प्रस्तुत हुने ? अजेण्डा कसरी लैजाने, निर्णय कसरी गराउने ? नेपालमा एमबीए गरेकालाई थाहा छैन । मैले प्लस्टुमा क्यालकुलस पढे तर त्यो मेरो जीवनमा कहिले लागू भएन । नेपालमा जब मार्केटमा आफ्नो क्षमता देखाउने शिक्षाको कमी छ, जुन विदेशमा पाइन्छ ।

विदेश पढ्न जाने फेसन हो कि वाध्यता ?

एउटा लेबलमा फेसन जस्तै हो । कोहीकोही आफ्ना साथी, छिमेकी, आफन्त विदेश गयो भनेर विदेश जाने गरेका पाइन्छ । घर नजिकका म भन्दा कामजोर त विदेश गए, म नगै कहाँ हुन्छ भनेर विदेश जाने लहर पनि चलेको छ ।

तर धरै जसो नेपाली विद्यार्थीहरु प्लसटु सकिएपछि विदेश जाने इच्छा राख्छन् । व्याचलर्स, मास्र्टस गरेपछि थप शिक्षा र अवसरको महत्व बुझेर नै विदेशमा अध्ययन गर्न गएका हुन्छन् । बाहिर अध्ययनको लागि ठूलो लगानी हुन्छ । छोराछोरीलाई विदेश पढाउन लागि कति अभिभावकले घरखेत बेचेका हुन्छन्, कतिले बैंकबाट ऋण लिएका हुन्छन् । यस अर्थमा विदेशको शिक्षालाई फेसन भन्न सकिदैन ।
नेपालबाट कति विद्यार्थी बाहिर जन्छन र कति फर्कन्छन ।

शिक्षा मन्त्रालयको तथ्याङक अनुसार वार्षिक ३५ हजारले नो अब्जेक्सन लेटर लिएको देखिन्छ । तर नो अब्जेक्स्न लेटर लिएका सबै बाहिर जन्छन भन्ने छैन् । एउटै व्यतिmले फरक दुई वटा कोर्ष पढ्नका लागि, दुई वटा कलेजमा पढ्नको लागि वा दुई वटा देशमा जानको लागि नो अब्जेक्स्न लेटर लिएका हुन्छन् । मन्त्रालयले एउटै व्यक्तिलाई पनि दुई पटक गनिरहेको छ । त्यस्तै, नो अब्जेक्सन लेटर पाउने सबैले भिषा पाएका पनि हुँदैनन् । भिषा पाएर पनि कतिपय विद्यार्थीले कलेजमा भनेअनुसार पैसा बुझाउन सक्दैनन् र विदेश जान सक्दैनन् । हाम्रो विश्लेषणमा भिषा चाहिने र नचाहिने दुबै प्रकारका देशहरुमा गरी वार्षिक ३० हजार नेपाली विद्यार्थीहरु पढ्नका लागि बाहिर जान्छन् ।
भारत, चीन, थाइल्यान्ड, श्रीलंङका, वंगलादेश, पाकिस्तान, मलेसिया, फिलिपिन्स जस्ता देशमा पढ्न गएका नेपालीहरु मध्ये ९९ प्रतिशत नेपाल फर्कन्छन् । विकसित मुलुक जस्तै अमेरिका, अष्ट्रेलिया, जापान, आयरल्याण्ड, बेलायत लागायतका देशहरु गएका विद्यार्थीहरु १०÷२० प्रतिशत मात्रै नेपाल फर्कन्छन् । ८०/९० प्रतिशत नेपाल फर्कदैनन् किनकी उनीहरु सिस्टममा चलेको देशमा अभ्यस्त भईसकेका हुन्छन्, नेपालमा त्यस्तो वातावरण नै हुँदैन । समग्रमा ५० प्रतिशत विद्यार्थी उच्च शिक्षा पछि नेपाल फर्कन्छन् ।

जो शिक्षाको लागि विदेश गए, पैसा पनि लागे र उतै बसे, नेपाल फर्किन्नन्, उनीहरुबाट त देशलाई केही लाभ भएन नि ?

मैले नेपालमै भविष्य देखिरहेको छु र नेपालमा नै काम गरिरहेको छु । जब सबै नेपालीले नेपालमा राम्रो भविष्य देख्छन् तब सबै नेपाली नेपाल नै फर्कन्छन् । भारत, पाकिस्तान, वंगलदेश, फिलिपिन्स पढ्न गएका नेपाली किन नेपाल फर्कन्छन्, अष्ट्रेलिया, अमेरिका, बेलायत, जापानमा उच्च शिक्षा लिन गएका नेपालीहरु किन नेपाल फर्कदैनन् ? यो देशका नीति निर्माता, निर्णयकर्ता, राजनीति नेतृत्व, कर्मचारीतन्त्रले सोचेका छन् ? आज हरेक क्षेत्रमा राम्रो काम गर्ने दक्ष जनशक्तिको खाँचो छ । जनशक्तिको अभावमा हामी नै समस्या भोगिरहेका छौं । राम्रो मान्छे विदेश पठाउँछौं । जो व्याच्लर पास गरेको छ, मास्टर पास गरेको छ, आफ्नै वायोडाटा बनाउन आँदैन, एउटा जब अप्लिकेशन लेख्न आउँदैन उसैबाट हामीले काम लिनु परेको छ ? अनि यस्तो शिक्षा लिन नेपाल मै बस्नुपर्ने ।

विदेशमा ६ महिना मात्रै लगानी गर्न सक्ने वा ६ महिना मात्र समय दिन सक्ने व्यक्तिले ६ महिनाको व्याचलर कोर्ष लिन पाउँछ । नेपालमा किन सबैले व्याचलर गर्न ४८ महिना विताउने ? कस्टुमर सर्भिसमा काम गर्नेको लागि ६ महिने व्याचलर कोर्ष काफी हुन्छ तर हामीकहाँ २ वर्षको प्लस टु, ४ वर्षको व्याचलर र २ वर्षको मास्टर गरि ८ वर्ष पढेको विद्यार्थीलाई कस्टुमर सर्भिसमा कसरी काम गर्नुपर्छ थाहा छैन । शिक्षालाई कसरी व्यवहारिक बनाउने भनेर खोइ यहाँका शिक्षाविद्, कर्मचारीतन्त्र र राजनीतिज्ञहरुले सोचेको ? नेपालका कलेजहरुमा व्याचलर कोर्ष ३ वर्षियबाट ४ वर्षिय बनाइएको छ । केका लागि ३ वर्षियबाट ४ बनाइयो ? ३ वर्षिय भन्दा ४ राम्रो भनेर अहिलेसम्म कुनै शिक्षाविद्ले भनेको सुनिएको छैन ।

विद्यार्थी भिषामा गएका कति प्रतिशत नेपालीले पढाईलाई प्राथमिकता दिन्छन् ? कतिले कामलाई ?

विद्यार्थी भिसाको बाटो प्रयोग गरेर १/२ प्रतिशत विदेश गएका हुन्छन्, जसको उदेश्य नै पढ्ने होइन, काम गर्ने हुन्छ । उनीहरु जाने बेलामा पढ्न नै जाने भन्छन् तर उनीहरुको इन्टेन्सन काम गर्ने हुन्छ ।

जो पढ्ने उदेश्य लिएर विदेश गएका छन्, उनीहरु पढाई सकेका हुन्छन् । अष्ट्रेलिया गएकाले कोर्ष पूरा गरेनन् भने पीआरको लागि एप्लाई गर्न पाउँदैनन् । अमेरिका गएकाले पढाई पुरा गरेनन् भने वर्किङ भिषा पाउँदैनन् । शिक्षापछिको अवसर लिनको लागि पनि पढाई पुरा गर्नैपर्छ ।

खासगरि विकसित देशमा विद्यार्थी भिषामा जानेहरुले पढाईपछि वर्किङ भिषा पाउँछन् । वर्किङ भिषा पाएपछि पढाईमा भएको लगानी सजिलै उठाउन सकिन्छ । त्यसैले पढाईपछिको अवसर हेरेर नेपालीहरुले पढ्छन् ।

स्कलरसिप पाएर पढ्न जानेहरुले, घरबाट प्रयाप्त आर्थिक सहयोग पाउनेहरुले पढाईलाई पुरा समय दिन्छन्, उनीहरुले कोर्ष पनि समयमा नै सक्छन् । जसले विदेश गएपछि नेपालबाट परिवारको सहयोग पाउन सक्दैनन्, उतै काम गरेर खर्च पनि जुटाउनुपर्छ उनीहरु अलि बढी समय लगाएर कोर्ष पूरा गरेका हुन्छन् ।

विकशित देशमा अध्ययन गर्न जाने विद्यार्थी को हुन ? व्यापारी, राजनीतिज्ञ, कर्मचारीका छोरा छोरी मात्र हुन् वा सामान्य किसानको छोराछोरी पनि हुन्छन् ?

सामान्य हिसाबले भन्ने हो भने त आम नेपालीहरुनै विदेश जाने इच्छा राख्छन् । व्यापारी, राजनीतिज्ञ, कर्मचारीका छोराछोरी पनि हुन्छन् । मध्यम वर्गिय नेपालीहरुका छोराछोरीहरु नै धेरै छन् । पछिल्लो १० वर्षलाई हेर्ने हो भने नेपालमा जग्गाको मूल्य आकासियको छ । केही वर्षअघि १० लाख पर्ने जग्गा अहिले करोड नाघेको छ । जग्गा बेचेर भएपनि विदेश गएर पढ्न अभ्यास बढेको छ ।

एजुकेशन कल्सल्टेन्सीले ट्यालेन्ट ब्रेन भएका युवा र उनीहरुसँगै नेपालबाट पैसा विदेश पठाए, यसले देशलाई नोक्सान भयो भनेर तपाईहरुको आलोचना हुन्छ नि ?

यो दुःखको कुरा हो । सरकार वा आमजनमानसमा कन्सल्टेन्सी पेशाकर्मी तथा व्यवसायीलाई राष्ट्रघाती भनेर आरोप लगाईन्छ ।
देशबाट युवा र उनीहरुसँगै पैसा पनि बाहिर गहिरहेको छ । त्यसका आधारमा हामीले पनि गल्ती गरेका छौं कि भनेर हामी पनि समीक्षा गर्छौ । तर विद्यार्थीले नेपाल भित्र होस् वा नेपाल बाहिर होस्, राम्रो शिक्षा पाउनु पर्छ भन्ने हाम्रो मान्यता हो । नेपाल भित्र होस् वा वाहिर रहेर होस्, विद्यार्थीहरुले राम्रो शिक्षा पाएका छन् भने मात्र नेपाललाई आर्थिक, सामाजिक र राजनीतिक रुपमा विकसित बनाउन सकिन्छ ।

नेपालमा राम्रो शिक्षा नपाउने, राम्रो शिक्षा दिने शैक्षिक संस्थाहरु थोरै हुने र ती शैक्षिका संस्थाबाट शिक्षा लिए पछि राम्रो रोजगारीका अवसरहरु नहुने मुख्य समस्या हुन् । राम्रो शिक्षा र राम्रो रोजगारीको अवसर नहुने हो भने नेपालीहरु नेपाल बस्दैनन् । शैक्षिक परामर्श सेवा दिनेहरुलाई गाली गर्नुको कुनै अर्थ छैन । राजधानी बाहिरबाट अवसरको खोजीमा काठमाडौ आउन हुने तर काठमाडौबाट अवसरको खोजीमा बाहिर जान नहुने ? जवकी ग्लोबल सिटिजनसिपको अवधारण आईरहेको छ । नेपालबाट ब्रेट ड्रेन भएको होइन, ब्रेन ट्रेनको लागि युवा विदेश गएका छन् ।

हो, उच्च शिक्षाको लागि नेपालबाट पैसा बाहिर गएको छ । तर एउटा अशिक्षित, अर्धदक्ष नेपाली खाडी मुलुक गएर कति कमाएको छ ? उसको जीवन स्तर कस्तो छ ? त्यो पनि हेरौ । जो उच्च शिक्षाको लागि विदेश गएको छ, उसले नेपाल फर्केर कस्तो काम गरेको छ, विदेशमा नै बसेर कति कमाएको छ ? उसको जीवनस्तर कस्तो छ ? त्यो पनि अध्ययन गरौं, विश्लेषण गरौं । उच्च शिक्षाको लागि विदेश जानेले जति लगानी गरेका छन्, त्यसको प्रतिफल पनि धेरै राम्रो छ ।

कन्सल्टेन्सीहरुले विकशित देशहरुमा मेनपावर सप्लाई गर्ने काम गरेको आरोप पनि लागेको छ नि ?

यो सरासर गलत हो । हामीले शैक्षिक परामर्श दिने हो । पढ्न भनेर विदेश गएपछि उसले पढेन, गलत काम गर्यो भने त्यसको जिम्मेवारी हामीले लिन सक्दैनौ । हामीले गलत परामर्श दियौं, हामीले दिएको परमर्श गलत भयो, हामीले पढ्न पठाएको कलेजमा विद्यार्थी पुग्न सकेनन्, जुन विषय पढ्न भनेर यहाँबाट गएको हो त्यो विषय पढ्न पाएन भने हामीले त्यसको जिम्मेवारी लिनुपर्छ । त्यहाँ पुगेपछि उसको इच्छा परिवर्तन भयो, ऊ गैर कानुनी काम गर्न थाले भने त्यो उनीहरुको विषय हो । कानुनी रुपमा पढाईसँगै केही घण्टा काम गर्न मिल्छ र विद्यार्थीले काम पनि गर्छ भने त्यसलाई गलत भन्न मिल्दैन ।

एजुकेशन कल्सल्टेन्सीको भविष्य कस्तो देख्नुहुन्छ ?

सबै नेपाली नेपालमा नै बसेर पढ्छन् भन्ने छैन । विकसित देशमा नागरिक पनि उच्च शिक्षाको लागि विदेश जान्छन् भने नेपाल जस्तो विकासोन्मुख देशका नागरिकलाई विदेश जानबाट रोकेर रोक्न सकिदैन । उच्च शिक्षाको लागि नेपालीहरु विकशित देश जान्छन् । जबसम्म नेपाल विकशित अवस्थामा पुग्न सक्दैन, तबसम्म नेपालीहरु पढ्न वा रोजगारीको लागि विदेश जान्छन् ।

जो उच्च शिक्षाको लागि विकशित देशमा जान चाहान्छन् उनीहरुको लागि विदेशको शिक्षाको बारेमा, कलेजको बारेमा, भिषा प्रक्रियाको बारेमा, सम्बन्धित देशको भाषा, संस्कार, आधारभूत कानुनको बारेमा जानकारी दियो भने उनीहरुको लगानी फस्दैन । ठूलो दुर्घटनाबाट जोगिन्छन् । उनीहरुलाई उचित कलेज छनौट गर्न, पढाईको विषय छनौट गर्न, विदेश यात्रालाई सहज बनाउन सहयोग पुग्छ ।

विश्वमा कुनै देशले उच्च दरको आर्थिक विकास गर्ला, कुनै देशमा कम विकास होला, कुनै देशमा युद्ध होला, कुनै देशमा शान्ति होला । विश्वमा हुने यस्ता परिवर्तनले मान्छेलाई एक देशबाट अर्को देशमा जाने वातावरण बनाउँछ । आज नेपालबाट विद्यार्थीहरु अरु देशमा गईरहेका छन् । भविष्यमा नेपाल विकशित र शान्त देश भयो भने विश्वका अरु देशबाट विद्यार्थीहरु नेपाल पढ्न आउने वातावरण बन्न सक्छ । त्यो वेलामा हाम्रो भूमिका विदेशबाट नेपाल विद्यार्थी ल्याउनेतर्फ हुनसक्छ । त्यसैले मैले यस संस्थालाई ग्लोवली काम गर्न सक्ने कन्सल्टेन्सीको रुपमा विकास गर्न चाहेको छु । नेपालको कानुनले विदेशमा लगानी गर्न खुला गरेको छैन । यस अवस्थामा हामीले कसरी विदेशसम्म सेवा दिने भनेर सोचिरहेका छौं । नेपाल भित्र पनि मेट्स एजुकेशनलाई ख्याती प्राप्त संस्थाको रुपमा विकास गर्न चाहान्छु ।

तपाईको दाई र भाईले अष्ट्रेलियामा शैक्षिक क्षेत्रमा लगानी गरिसक्नु भएको छ, तपाईलाई कसरी गाह्रो पर्छ विदेशमा लगानी गर्न ?

उनीहरुले त्यहाँको पीआर कार्ड पाईसकेका छन् । पीआर कार्ड लिईसकेपछि अष्ट्रेलियमा लगानी गर्न कानुनी अवरोध हुँदैन ।

तपाईको दाई र भाईले अष्ट्रेलियामा कजेल चलाई रहनुभएको छ । त्यहाँ कलेज खोल्न कति लगानी गर्नुपर्ने रहेछ ?

कुन सहरमा, कति क्षमताकोे कलेज चलाउने भन्ने कुरामा भरपर्छ । कम्पनी संचालन कलेजको लागि लिने स्पेश र त्यसको भाडा, कक्षाकोठा निर्माणको लागत, शिक्षक कर्मचारी संख्या, उनीहरुलाई दिने सेवा सुविधा, विद्यार्थीलाई दिने सेवा सुविधा लगायत धेरै कुराले लगानी निर्धारण गर्छ । अष्ट्रेलियामा कलेज सुरु गर्नेहरुले ४०÷५० हजार डलरबाट शुरु गर्न सकिन्छ । ठूलो कलेज चलाउनको लागि ४÷५ लाख डलरसम्म लाग्न सक्छ । पछि कालान्तरमा त्यसलाई अर्बाै डलरमा पुर्याउन सकिन्छ ।

हिजो किङ्सफोर्ड कलेज पनि ५ जना नेपालीहरु मिलेर २/३ लाख डलर लगानी गरेर सञ्चालन गरेको हो । स्थानीय विद्यार्थीहरुलाई पठाउने सानो कलेज किनिएको थियो । हाल यस कलेजमा ४० वटा देशका करिव १२ सय विद्यार्थी पढिरहेका छन् । भाईले चलाएको कलेजमा अष्ट्रेलियाका ८४ जना र ३२ जना विद्यार्थी पढ्छन् । यस कलेजले विदेशी विद्यार्थी भर्ना गर्न सन् २०१७ मा अष्ट्रेलिया सरकारबाट अनुमति पाएको हो ।

शिक्षा क्षेत्रमा नै लगानी गर्ने भएपछि किन अष्ट्रेलिया नै रोज्नु भयो ? नेपाल किन रोज्नु भएन ?

दाई पढ्नको लागि अष्ट्रेलिया जानु भयो । पछि त्यही बसेर एजुकेशन कन्सल्टेन्सी संचालन गरिरहनु भएको थियो । धेरै वर्ष यो काम गरेपछि, आफै केही गरौं भनेर उहाँले कलेज खोल्ने निर्णय गर्नुभयो । त्यहाँको सिकाईले त्यही कलेज खोल्न सहज पनि भयो । उही पढ्नु भयो, उही काम गर्नुभयो, उहीको अनुभव भयो, उहीँ पीआर पाउनु भयो । त्यसपछि उहीँ कलेज खोलेर व्यवसायिक रुपमा अगाडि बढ्नुभयो ।

सम्बन्धित शिषर्कहरु

पर्यटक बढ्दा होटल क्षेत्र नाफामा, ३९ प्रतिशतसम्मको ग्रोथ

शिक्षा मन्त्रालयको निर्देशनपछि दलीय राजनीति छाड्दै शिक्षक र कर्मचारी

जेठमा पनि घट्यो बैंकहरूको ब्याजदर, कुन बैंकको कति ?

कोरियामा बन्ने सबै प्रकारका हुण्डाई गाडी नेपालमा बनाउँछौं : अन्जन श्रेष्ठ

उदासी उपेन्द्र, महत्वाकांक्षी मन्त्री

श्रम बैंकमा काम खोज्नेको चाङ, बैंकजस्तो बनाउन कहाँ चुक्यो महानगर ?