एजेन्सी । पछिल्लो समयमा विश्वका झण्डै २ अर्ब मानिसहरु अनलाइन सपिङमा जोडिएका छन् । हामीले अनलाइन सपिङको दुनियाँ कसरी सञ्चालन भइरहेको छ भन्ने विषयमा सोेंचिरहेका छैनौं । पछिल्लो समयमा भुक्तानी गर्ने ग्राहकको घरमा सामान पुर्याउने कम्पनीहरु निकै ठूलो संख्यामा सञ्चालनमा आइरहेका छन् ।

सबैभन्दा पहिला ‘पिकर’सँग ग्राहकको अर्डर पुग्छ, उसले ग्राहकले माग गरेको सामान खोज्छ र त्यसपछि सामान प्याक गरेर कुरियर जस्तैगरी ग्राहकको घरमा नै सामान पुर्याउने काम गरिन्छ । यस्तो मार्केटिङको पुरै प्रकृयामा आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्स अर्थात एआईको प्रयोग हुन्छ ।
अब सवाल उठ्छ की सामान गोदाम र वितरण प्रणालीमा जसरी एआईको प्रयोग भइरहेको छ, त्यसरी नै अन्य क्षेत्रमा पनि एआइले स्थान लिन गइरहेको छ रु ठूलो सवाल उठेको छ की के एआईले कम्प्युटर व्यवस्थापकहरुको जागिर त धरापमा पार्दैन रु

मानिसको ठाउँमा कम्प्युटर

अमेरिकी प्रविधि कम्पनी रिथिङ्करीका संस्थापक डेभिन फिडलर बताउँछन्, ‘हामीले प्रयोगका लागि धेरै प्रणालीहरू तयार गरेका छौं। हामी हेर्न चाहन्छौं कि हामी डिजिटल व्यवस्थापनलाई कति टाढा लैजान सक्छौं।’ डेभिन फिडलरले मानिसहरूलाई ह्यान्डल गर्ने सफ्टवेयर सिर्जना गरेका छन्। आफूले सोचेभन्दा धेरै सफलता हासिल गरेको उनी बताउँछन् ।

डेभिन फिडलर भन्छन्, ‘हामीसँग सफ्टवेयर छ जुन फ्रिलान्सिङ प्लेटफर्ममा जान्छ। यी प्लेटफर्महरू हुन्, जहाँ तपाईं संसारभरका फ्रिलान्सरहरुसँग जोडिन सक्नुहुन्छ। सफ्टवेयरले त्यहाँ यो परियोजनामा काम गर्नका लागि उपयुक्त व्यक्तिहरू खोज्छ। यसले सामान्यतया तिनीहरूलाई सुरुमा साना कार्यहरू दिन्छ, ताकि तिनीहरूको क्षमता परीक्षण गर्न सकिन्छ। उसले टोलीमा सामेल भएपछि नतिजा प्राप्त गर्न सुरु नगरेसम्म उसलाई मद्दत गर्दछ।

यहाँ प्रबन्धकले मात्र काम गरिरहेको देखिन्छ। डेभिन भन्छन् कि यसले प्रमाणित गर्यो कि यो एक सेल्फ९ड्राइभिङ अनुसन्धान परियोजना बनाउन सम्भव छ। यहाँ तपाईँले मात्र बटन थिच्नुहोस्, कम्प्युटरले सम्पूर्ण प्रक्रिया चलाउँछ र परिणाम प्राप्त गर्न सकिन्छ । त्यसोभए के मानव व्यवस्थापकहरुलाई जागिरबाट विदा गर्ने समय नजिकिएको हो ?

डेभिन फिडलर पनि यसको जवाफ दिएका छन् । उनी भन्छन्, ‘मलाई लाग्छ मानव प्रबन्धकको नयाँ परिभाषा सिर्जना भइरहेको छ, एक हिसाबले एआईले व्यवस्थापनको भूमिका खेल्न थालेको छ । मानिसको भूमिका परिवर्तन हुँदैछ। यदि तपाईंले कम्पनीको प्रणालीमा प्रबन्धकको भूमिकाको बारेमा सोच्नुहुन्छ भने तिनीहरूले त्यहाँ मानव सफ्टवेयरको निगरानी गरिरहेका छन् । यो सफ्टवेयरले हजारौं मानिसहरूलाई व्यवस्थापन गर्दछ। यो २० वर्ष पहिले व्यवस्थापकको रूपमा एक व्यक्तिको लागि असम्भव थियो।’

डेभिनका अनुसार प्रबन्धकको जिम्मेवारीमा रहेका यस्ता सबै काम भविष्यमा एआई मार्फत हुनेछन् । तर, यसबाट व्यवस्थापकहरु भने डराउनुपर्दैन । टेक्नोलोजीका कारण प्रबन्धकको जागिर खतरामा परेमा बाँकी कर्मचारीको हकमा थप संवेदनशील भएर निर्णय लिने डेभिन बताउँछन् । डेभिनले पनि दाबी गर्छन् कि मेसिनहरूले भावनाहरूलाई हामीले सोचेभन्दा राम्रोसँग ह्यान्डल गर्न सक्छन्।

तर, प्रश्न यो पनि छ कि एआईले मानिसहरूको जीवनमा सुधार ल्याउन र विनाशको कारण नबनोस् भन्ने सुनिश्चित गर्नुपर्छ। डेभिन फिडलर भन्छन्, ‘मलाई लाग्छ कि यसलाई बुद्धिमानीपूर्वक प्रयोग गर्नुपर्छ। एउटा कुरा प्रणाली बनाउन सजिलो छ, उदाहरणका लागि नाफा कमाउन सजिलो छ। यो व्यवस्थाले काम गर्ने सामाजिक परिवेशबारे एआईलाई थाहा छैन । आफूले गरिरहेको काम फाईदाजनक छ वा त्यसले गर्दा समस्या बढ्न सक्छ भन्ने उसलाई थाहा हुँदैन ।’

डेभिन भन्छन् कि यहाँ यो मनमा राख्नु पर्छ कि एआई भाडामा जस्तै छन्। यदि कुनै नाफाखोरी लोभी संस्थाले एआई प्रयोग गरिरहेको छ भने त्यसको नराम्रो परिणाम पनि आउन सक्छ ।

प्रबन्धक को भूमिका
न्युयोर्कको कोलम्बिया बिजनेस स्कूलकी प्रोफेसर रीटा म्याकग्रा भन्छिन्, ‘प्रबन्धकहरूले अनादिकालका लागि सेट गरेको भूमिका योजना हो। मानिसहरूलाई उत्प्रेरित गर्छ र काम गर्ने तरिका व्यवस्थित गर्दछ।’ अनुमति लिने जस्ता औपचारिकता नपर्ने प्रणाली तयार भइरहेको उनी बताउँछिन् । त्यहाँ हरेक कुरा सामूहिक प्रविधिमा निर्भर रहन्छन् ।

रीटा मैक्ग्राथ भन्छिन्, ‘यस्तो संरचनामा तपाईंले निर्णय गर्ने सन्दर्भमा व्यवस्थापनलाई सकेसम्म साइडलाइनमा धकेल्नुहुन्छ। कार्य प्रक्रियाहरूलाई थप पारदर्शी र स्पष्ट बनाउन डेटा र प्रविधि प्रयोग गरिन्छ, ताकि सबैलाई के भइरहेको छ भन्ने थाहा हुन्छ। अब तपाईँलाई यो काम गर्न मानवीय व्यवस्थापकको आवश्यकता पर्दैन।’

उनी भन्छिन् कि टेक्नोलोजीको मद्दतले एक जना प्रबन्धकले मात्र धेरै मानिसहरूलाई सम्हाल्न सक्छ। पहिले गर्न सम्भव थिएन। यसलाई नियन्त्रणको अवधि भनिन्छ। रीटा मैक्ग्राथ बताउँछिन्, ‘नियन्त्रणको अवधि परम्परागत रूपमा तपाईको नियन्त्रणमा कति कर्मचारीहरू छन् भन्ने हो। यस्तो अवस्थामा तिनीहरूको सुपरिवेक्षण गर्ने जिम्मेवारी व्यवस्थापकको हो। यसमा करिब सात जनाको अनुगमन कार्य पर्याप्त मानिन्छ । यो भन्दा बढि जिम्मेवारी पाउनु भयो भने भार बढ्छ ।’

उनी थप भन्छिन्, ‘आज हामीले जे देखिरहेका छौँ त्यसमा त्यस्तो छैन। यदि त्यहाँ दक्ष कम्पनीहरूमा २० वा ३० जना व्यक्तिहरू छन् भने तिनीहरूले कम्प्युटर प्रणाली मार्फत के गर्दैछन् भनेर पत्ता लगाउन सक्छन्। उनीहरूले पुरानो शैलीमा अनुगमन गर्नुपर्दैन।’

अन्तर्राष्ट्रिय डेलिभरी कम्पनी यूपीएसले यही अवस्थाको फाइदा उठाएको छ । रिताका अनुसार यूपीएस चालकहरूले मोबाइल फोनको सट्टा बेस्पोक उपकरणहरू प्रयोग गर्छन्। तिनीहरूले यस उपकरणमा यात्राको प्रत्येक चरण रेकर्ड गर्ने गर्दछन् । तर, के कम्प्यूटरले बोर्ड कोठा रणनीति पनि ह्यान्डल गर्न सक्छ ? रीटा भन्छिन्, ‘होइन, मेरो अनुसार रणनीति अझै पनि एक क्षेत्र हो जहाँ मानव प्रतिभा आवश्यक छ। यस्तो क्षमता चाहिन्छ जहाँ भविष्यको कल्पना गर्न सकिन्छ। कम्प्युटरले यो काम राम्रोसँग गर्न सक्दैन। रणनीतिलाई कल्पना चाहिन्छ।’

कम्प्युटरहरूले रणनीति बनाउन सक्षम नहुन सक्छ तर व्यवस्थापनमा तिनीहरूको भूमिका हुन्छ। तर उनको जवाफदेहितामाथि प्रश्न उठेको छ । मानिसको जिम्मेवारी निर्धारण गर्न सजिलो छ ।

प्रविधिको सीमितता
एमी स्टेन जो ३० वर्षदेखि मानव संसाधन व्यवस्थापन क्षेत्रमा रहेकी छिन्, भन्छिन्, ‘म कृत्रिम बुद्धिमत्ता र मानिसहरू बीचको सम्बन्धको बारेमा उत्सुक छु। म धेरै समय देखि यस बारे सोचिरहेको छु। टेक्नोलोजीमा मेरो धेरै झुकाव छ।’ एमी स्टेनले आफ्नो नयाँ एप देखाउँदै आफ्नो सुविधाबारे बताए ।

उनी भन्छिन्, ‘जब म बिहान उठ्छु यसले मलाई अलिकति प्रेरणादायी सन्देश पठाउँछ। के तपाईं आज राम्रो हुन तयार हुनुहुन्छ रु मलाई यो धेरै मन पर्छ। म भन्छु हो म तयार छु।’ एमीका अनुसार उनको एपले तपाइँको शक्ति के हो भनेर बताउँछ। तपाईंसँग उन्नतिको लागि कति अवसरहरू छन् रु यसले सोध्छ के तपाई केहि नयाँ सिक्न तयार हुनुहुन्छ रु तपाईं यहाँ सुझावहरू पनि पाउन सक्नुहुन्छ। अर्थात् एक हिसाबले यो खल्तीमा बस्ने एक प्रकारको प्रशिक्षक हो ।

तर, के यो एपले प्रबन्धकको भूमिका पनि खेल्न सक्छ रु यो प्रश्नमा एमीले आफूलाई कुनै एपले म्यानेज गरेको नचाहेको बताइन् । एमी भन्छिन् कि यदि रोबोटले तपाईलाई आज कहाँ जान्छ भन्यो भने यो तपाईको लागि राम्रो हुनेछ। उनका अनुसार उसले डायरी भर्यो, निद्राबाट ब्यूँझनुहोस् भन्यो, सहयोगीको रूपमा काम गर्यो तर यसभन्दा पनि व्यवस्थापकको भूमिका धेरै हुन्छ । एआइले प्रोत्साहन गर्छ, प्रशंसा गर्छ, धेरै पटक उनीहरूले अझ राम्रो गर्न चुनौतीहरू पनि प्रस्तुत गर्छन्। तर एआइले अहिले यो काम गर्न सक्दैन। उनको दृष्टिकोणबाट यी धेरै जटिल चीजहरू छन्।

एमी स्टेन भन्छिन्, ‘मेरो फिटबिटले मलाई बताउँछ कि म आज १०,००० पाइला हिँडें। उसले मलाई नाचिरहेको चराको तस्बिर पठाउँछ। यो राम्रो देखिन्छ, तर जब मेरो मालिकले तपाईंले हिजो गरेको काम भन्छ, यसले मेरो भ्रम कम गर्छ, त्यसैले यो मेरो लागि धेरै अर्थ छ। कम्प्युटरले गरेको प्रशंसा साँचो हो, तर, यो मान्छेले गरेको प्रशंसा जस्तो हुँदैन ।’

एमी भन्छिन् कि तपाईं एआईसँग डराउनु पर्दैन। यदि यसको डेटाको बुझाइ हाम्रो भन्दा राम्रो छ भने हामी डराउनु पर्दैन। सबै निर्णय डाटामा आधारित हुँदैनन्। केही निर्णय भावनाका आधारमा लिनुपर्छ ।

एमी स्टेन भन्छिन्, ‘चालीस वर्षदेखि कम्पनीमा काम गर्दै आएका व्यक्तिलाई बर्खास्त गर्ने वा नगर्ने भन्ने निर्णय लिनु परेमा भावनाका आधारमा निर्णय हुनेछ । तपाईं भन्नुहुन्छ कि हामी हाम्रा कर्मचारीहरूप्रति वफादार छौं। अब धेरै कामको नभए पनि हामी व्यक्तिलाई काममा राख्नेछौं। किनभने हामीले आफ्नै लागि केही मूल्यहरू सेट गरेका छौं।’

एमी भन्छिन् कि मानिसहरुको काम भन्दा बाहिर जीवन छ। मानिस मेसिनका अङ्ग होइनन् । मेसिनहरूलाई केही कुराहरू व्यवस्थापन गर्न दिनुहोस्, यो राम्रो छ तर यो धेरै मोर्चाहरूमा जोखिमपूर्ण हुन सक्छ।

रणनीति बनाउन को अगाडि ?
अक्सफोर्ड युनिभर्सिटीको अक्सफोर्ड मार्टिन स्कुल फ्युचर अफ वर्कका डाइरेक्टर कार्ल बेनेडिक्ट फ्रे रोजगारीको भविष्य कस्तो हुनेछ भन्ने बारे एक प्रमुख विशेषज्ञ हुन्। कम्प्युटरले प्रबन्धकको रूपमा कहिले काम गर्न थाल्छ भन्ने प्रश्नको जवाफ उनले दिएका छन् । कार्ल भन्छन्, ‘वास्तवमा ती स्थिति धेरै टाढा छ । यसको कारण जहाँ सामाजिक स्तरमा जटिल विषयको चर्चा हुन्छ, त्यहाँ कम्प्युटर हिसाबले सही जानकारी उपलब्ध हुँदैन । अर्थतन्त्र र कार्यशैलीको सन्दर्भमा तिनीहरूले प्रवृत्ति पहिचान गर्न र तदनुसार तत्काल कदम चाल्न सक्षम हुँदैनन् ।

कार्ल पहिलो व्यक्ति थिए जसले चेतावनी दिएका थिए कि मानवले अहिले गर्ने धेरै कामहरू छिट्टै टेक्नोलोजीको सहयोगमा पूरा हुनेछन्। कार्लले एउटा प्रतियोगिताको बारेमा कुरा गरे जहाँ मानिसहरूले च्याटबटहरू मार्फत मानिस र एआईसँग अन्तरक्रिया गरे। उनीहरु मध्ये को मान्छे हो र को कम्प्युटर हो भनेर बताउनुपर्ने थियो ।

कार्लले भने, ‘यस क्षेत्रसँग सम्बन्धित केही व्यक्तिहरूले दाबी गर्छन् कि केही वर्ष पहिले यस मामिलामा ठूलो उपलब्धि हासिल भएको थियो, जब एक च्याटबटले परीक्षण गर्ने तीस प्रतिशत मानिसहरूलाई यो मानव हो भनेर विश्वस्त पारेको थियो। उनले आफूलाई १३ वर्षको अनाथ रूसी केटाको रूपमा परिचय दिए जसको लागि अंग्रेजी दोस्रो भाषा हो। उनलाई बेलायती संस्कृतिको कुनै ज्ञान छैन ।’ कार्ल भन्छन् कि व्यवस्थापन भनेको मानिसहरूलाई के गर्ने भनेर बताउनु मात्र होइन।

उनी भन्छन् कि प्रबन्धकहरुलाई टोलीहरू निर्माण गर्ने, मानिसहरूलाई कठिन कामहरु गर्न उत्प्रेरित गर्ने, आपूर्तिकर्ता र ग्राहकहरूसँग सम्झौता गर्ने, लगायतका काम गर्दा भुक्तानी पाउँछन्। आजको मितिमा कम्प्यूटरमा मात्रै छोड्न नसकिने कुराहरु यी हुन् । अबका केही वर्षसम्म पनि कम्प्युटरमा यस्ता विषयहरु हस्तान्तरण गर्न सम्भव छैन ।’ तर, प्रबन्धकहरूले केही साधारण चीजहरू पनि गर्छन्। के, कहिले र कसरी गर्ने भनेर पनि जनतालाई बताउँछन् ।

कार्ल भन्छन्, ‘यो सत्य हो, प्रबन्धकहरूले मेसिनलाई हस्तान्तरण गर्न सक्ने धेरै कामहरू गर्छन्। यदि हामीले कम्प्युटर क्रान्तिलाई फर्केर हेर्‍यौं भने पछिल्ला केही वर्षहरू मध्ये व्यवस्थापनको दायरा सीमित भएको पाउँछौं। प्रविधिले धेरै कुराको ख्याल राखेको छ । आजको डिजिटल युगमा कम्प्यूटरको मद्दतले धेरै कामहरू गरिन्छ।’ यस्ता धेरै काम छन् जुन पहिले मानिसले गर्थे र अहिले कम्प्युटरले गर्न थालेका छन् । उदाहरणका लागि हरेक दिन लाखौं शेयरहरू किनबेच हुन्छन्। यो व्यवसायको ठूलो हिस्सा कम्प्युटरको सहयोगमा गरिन्छ। यसमा मानवीय हस्तक्षेप छैन । कार्लका अनुसार बजार मा गणना धेरै महत्त्वपूर्ण छ।

यहाँ कम्प्युटरको प्रयोग बढ्दै जानेछ तर यसको पनि सीमा छ। कार्ल भन्छन्, ‘यदि तपाईले त्यसभन्दा माथिको व्यवस्थापनको कामलाई हेर्नुभयो भने लगानीकर्ताहरूलाई विशेष कोषमा पैसा राख्न तयार पार्नु र सही व्यक्तिहरूलाई काममा लगाउनु कम्प्युटरहरू उपयोगी हुन सक्छ, तर यहाँ मानिसको आवश्यकता पर्नेछ ।’ कार्ल भन्छन्। जब कम्प्युटरले यो सबै गर्छ, तपाईलाई कम्पनीको आवश्यकता पनि पर्दैन।

एउटै प्रश्नमा दोहोरिरहेको छ, के कम्प्युटरले प्रबन्धकहरूको जागिर खोस्नेछ ? विज्ञहरुको भनाइ छ कि अहिले त्यो समय धेरै टाढा छ । तर, आजको कुरा गर्दा पनि कम्प्युटरले व्यवस्थापकको काम गरिरहेको छ । मानवीय संवेदनशिलता अनुसार काम गर्न सक्ने यस्ता कम्प्यूटर पनि विकास भइरहेका छन् । अहिले कम्पनीको रणनीति बनाउने प्रबन्धकलाई कुनैपनि प्रकारको खतरा छैन । तर, जसले बिचौलिया व्यवस्थापन सम्हाल्ने गर्छन् अर्थात् कहिले र के गर्ने भनेर जनतालाई बताउनेहरूले वैकल्पिक पेशाको तयारीमा लाग्नुपर्छ । बीबीसीबाट ।

सम्बन्धित शिषर्कहरु

नेपालमा साइबर अपराधसम्बन्धी कानुन र अभ्यास

एनसेलकी एक्टिङ सीटीओ कंसाकार सम्मानित

इन्टरनेट सेवा अवरुद्ध हुने कार्य नगर्न सेवा प्रदायकलाई सञ्चार मन्त्रालयको आग्रह

भुक्तानी नगरेपछि इन्टरनेट सेवा अवरुद्ध

‘सूचना प्रविधि निर्यातबाट ७० अर्ब विदेशी मुद्रा आर्जन भएको छ’

आइटी क्षेत्रलाई सरकारले प्राथमिकतामा राख्न जरुरी छ : अध्यक्ष ढकाल