आजकल एफएममा तरलता, चियागफमा तरलता चोक चोकमा तरलताको चर्चा छ । यसले तरलता भन्ने शब्दकै अपव्याख्या भएको छ । अब तरलता कसरी उत्पन्न भयो र कसरी समाधान गर्ने भन्ने कुरामा छलफल आवश्यक छ ।
भन्सारमा व्यापारीका समान अड्किएका छन् । ब्याजदर बढेको छ, व्यापारीले ऋण पाएका छैनन् । यी बिषयमा मोनिटेरी पोलिसीको मध्यावधी समिक्षामा समाधान खोजिएला भन्ने मलाई लाग्छ ।

अब तरलताको कारणमा जानु आवश्यक छ । अन्यथा नमान्नु होला आज म आत्मदेखि नै केहि कुरा गर्ने सोँचमा छु । केन्द्रिय बैंकले पूँजी वृद्धिको योजना अघि सार्यो । एक एक तला घर बनाउनु भन्दा एकै पटक बलियो र फुलफेज घर बनाउनु पर्छ भन्ने मान्यताका साथ पूँजी बढायो । एक बर्षमा एक तला, दुई बर्षमा दुई तला, तीन बर्षमा तीन तला घर बनाएर डण्डी खियाउनु भन्दा एकै पटक चार तले घर बनाउनु पर्छ भन्ने केन्द्रिय बैंकलाई लाग्यो र चार गुणा पूँजी वृद्धि गर्यो जुन आवश्यकता पनि थियो ।

के चार गुणा पूँजी बढ्यो भन्दैमा बैंकलाई चार गुणा नै मुनाफा बढि चाहिने ? बैंकले यो बिषयमा मनन गर्नु पर्छ की पर्दैन् ? नेपालमा तीनथरी बैंक छन् । सरकारी बैंक, विदेशी लगानीमा सञ्चालित बैंक र नेपाली उद्योगी व्यवसायीले सञ्चालन गरेका बैंक । तपाईहरुले जुन बैंकबाट ऋण लिनु भएको छ, मन मनै सोच्नुस कुन बैंकले ब्याज बढाएको छ ?

मेरो विचारमा सरकारी बैंकले ब्याज बढाएका छैनन् । बढाएको भएपनि थोरै मात्र बढाएका छन् । विदेशी लगानीका ठुला बैंकले पनि खासै व्याज बढाएका छैनन् । ब्याज कसले बढाएका छन्, जुन बैंकमा नेपालका ठुला व्यवसायीक घरानाको लगानी छ, ती बैंकले ब्याज बढाएका छन् ।

नेपाली ठुला घरानाका लगानी कर्ताले सिइओलाई बाध्य पारिरहनु भएको छ । मलाई २०/३० प्रतिशत लाभांश चाहिन्छ भनेर बाध्य पारिँदैछ । सिइओहरुलाई साउन देखि नै तनाब छ । अहिलेका कमर्सियल बैंकले २० प्रतिशत लाभांश दिन १६० करोड बाढ्नु पर्छ । रिजर्भ राख्ने व्यवास्थाका कारण उसले २ अर्ब नाफा कमाउँदा मात्रै २० प्रतिशत लाभांश दिन सक्छ । २ अर्ब नाफा कमाउन एउटा बाणिज्य बैंकले कर्जा लगानी साह्रै धेरै बढाउनु पर्छ ।

नाडा अटो शोमा हामीले साढे ५ प्रतिशतमा कर्जा बाढेका हौं असोज मसान्तमा । नाफा कमाउन कर्जा बाढ्दा बाढ्दा ढुकुटीमा भएको पैसा सकियो । भाँडामा पहिले पानी हाल्ने अनि पछि बाढ्ने जस्तै हो बैंकले निक्षेप र कर्जा दिने कुरा । संसार भरका बैंकले यस्तै गर्छन । यस्तो अवस्था आयो की बैंकमा निक्षेप भन्दा कर्जा दिने प्रक्रिया बढि भयो जसले भाँडो रित्तियो । अब भाडै रित्तिए पछि के बाढ्ने ? हामीलाई नाफा कमाउनु पर्ने थियो कर्जा बढायौं । त्यसैले तरलता अभावको अवस्था आयो ।

अहिले केन्द्रिय बैंक र सिइओलाई गुहारेर पनि केहि हुने वाला छैन् । समाधान भनेको नेपालका ठुला बैंकमा लगानी गरेका घरानीयासँग छ । उहाँहरुलाई भन्नुस् ५ प्रतिशत स्प्रेड होइन यसपाली ३ प्रतिशतमा झारौं । लाभांश पनि यसपाली ३० प्रतिशत होइन २० प्रतिशतमा झारौं भन्नुस् । एउटा ठुलो बैंकका सञ्चालकले एउटा कार्यक्रममा भन्नु भयो–‘मैले सिइओलाई १२ प्रतिशत ब्याज पुर्याउन भनेको थिए, उसले मानेन अहिले अरुले पैसा उठाए । अब यो १५ प्रतिशत पुग्छ ।’

हामीलाई थाहा छ, कुन बैंक कस्को हो भन्ने कुरा । ती बैंकका अध्यक्ष र सञ्चालकलाई बोलाएर भन्नु पर्यो । यो नाफा कमाउने बेला होइन् । स्प्रेड घटाउनु पर्छ । हाम्रा बैंकको त्रैमासिक रिपोर्ट हेर्नुभयो भने राम्रो कमाईरहेको देखिन्छ । तर ७ प्रतिशतको ब्याजलाई १४ प्रतिशत पुर्याएर नाफा कमाईरहेका छौं । भदौ/असोजमा ८ प्रतिशतमा ऋण नलिएर बाणिज्य बैंकमा ७ प्रतिशतमा ऋण लिन गएका एक जना व्यवसायीले अहिले भन्दैछन्–मलाई त बाणिज्य बैंकले १४ प्रतिशत ब्याज पुर्यायो । लौन मलाई कर्जा चाहियो ।’

हामीले ८ प्रतिशतमा दिएको ऋणको ब्याज ११ प्रतिशत भन्दा बढि पुर्याएका छैनौं । बाणिज्य बैंकले ७ प्रतिशतको कर्जा १४ प्रतिशत पुर्याएका छन् । हामीले निक्षेप कर्ताको पैसा परिचालन गरेर ३०/४० प्रतिशत लाभांश खाने तर उनीहरुको पैसाको ब्याज दिनु पर्दैन ? निक्षेप कर्ताले आयआर्जन गर्न पाउनु पर्दैन ? एक प्रतिशत मात्रै ब्याज दिने ? त्यस्तो अन्याय गर्न पाइन्छ ?

हामी त सिइओ हौं, सञ्चालक समितिले स्प्रेड घटाउन भन्यो भने तुरुन्तै घटाउन सक्छौं । तर प्रत्येक बैठकमा हामीलई सञ्चालकले सिइओ साब यसपाली कति लाभांश पाइन्छ भनेर सोध्छन् । समयमै बजेट आएकाले पूँजीगत खर्च बढ्छ भनेर हामीले बुझ्यो । त्यसैले धमाधम कर्जा दियौं तर त्यो गलत सावित भयो । जसले अहिलेका तरलता अभावको अवस्था निम्त्यायो ।

बैंकहरुले अनुपत्पादक क्षेत्रमा लगानी गरे भन्ने आरोप लगाउनु अघि सोच्नु आवश्यक छ । व्यापक घर जग्गामा, हायर पर्चेजमा, ओभर ड्राफ्टमा लगानी गरेर तरलता अभाव भयो भन्ने सुनियो । घर जग्गा कारोबारपछि पैसा बैंकमै जाने हो । ओभर ड्राफ्टको सबै कर्जा अनुत्पादक होइनन् ।

घर खरिदमा दिएका पैसा जस्तो उत्पादन शिल क्षेत्र अरु कुनै हुनै सक्दैन् । अधिकांश मुलुकमा बैंकबाट घर बनाउन लिइने ऋणलाई उत्पादक मानेर कर छुट दिने चलन छ । हायर पर्चेजको कुरा आएको छ, यसमा पनि सिमेन्ट बोक्न गाढी, स्काभेटर, लोडर पनि अनुत्पादक हुन्छ कहीँ ?

सेयर कर्जा पनि २ प्रतिशतमा सिमित भएको छ । फेरी सेयर बेच्नेले पनि सिरानीमा पैसा नराखेर बैंकमै राख्छ ।
समस्या भनेको निक्षेपको तुलनामा कर्जा बढेकाले आएको हो ।  समाधान भनेको बैंकका ठुला लागानी कर्तामा निर्भर गर्छ । उहाँहरुले चाहनु भयो भने एक हप्तामा कर्जाको २ प्रतिशत ब्याज घट्न सक्छ । चैत भरिमा निक्षेपको ब्याजदर पनि २ प्रतिशत घटाउन सकिन्छ । तर यो कुरा ठुला बैंकका घरानिया लगानी कर्ताले मान्नु पर्छ ।( डेभलपमेन्ट बैंकर्स एसोसियसनका अध्यक्ष लामिछानेले नेपाल चेम्बर अफ कमर्शले आयोजना गरेको कार्यक्रममा व्यक्त गरेको विचार)

सम्बन्धित शिषर्कहरु

प्राइम, एभरेष्ट, नबिलबीच आरओईमा टक्कर, एनएमबी र सानिमाले पच्छ्याउँदै

तितेपाती निर्यात गरेर डलर कमाइ, कोठाबाट सुरु भएको व्यवसाय फ्याक्ट्रीदेखि अस्पतालसम्म

सेयर बजार, सट्टेबाजी र सम्पत्तिको बजारमा जुवा

बीमा प्राधिकरण र धितोपत्र बोर्डको चेपुवामा बीमा कम्पनीहरु, पुँजी वृद्धिमा सकस

आइएमई लाइफ : व्यवसायमा बलियो, लाभांशमा आकर्षक

अब्बल अनल, ‘अजकल्टो’ साहित्यकार