लेखक

सेयर बजार ध्वस्त हुन लाग्यो भनेर सेयर बजारमा हाईक्राई भईरहेको छ । केही लगानीकर्ता नेप्सेको दैलोमा आमरण अनसन बसेका छन् ।

अनसनलाई लगानीकर्ताहरुको एउटा तप्काले स्वभाविक मानेको छ, राम्रो प्रयास ठानेको छ । तर, पुँजीबजारको नियामक नेपाल धितोपत्र बोर्डले मंगलबार विज्ञप्ती जारी गर्दै यस्तो कार्यलाई ‘अवाञ्छित’ गतिविधिको संज्ञा दिएको छ ।

वास्तविकता

नेप्सेमा उतारचढाब जारी छ तर सेयर बजार ध्वस्त भईरहेको छैन । खराब कम्पनीहरुको सेयर मूल्यमा उच्च गिरावट आएको छ । राम्रा कम्पनीको सेयर मूल्य स्थीर छ, केही कम्पनीको मूल्य बढेको पनि छ । गत एक वर्षमा हिमालयन डिस्ट्रलरीको सेयर मूल्य प्रतिकित्ता ९२६ रुपैयाबाट १५२० रुपैयाँसम्म पुग्यो । जान्ने बुझ्नेले मालामाल कमाए ।

राम्रा कम्पनीको सेयर मूल्य अहिले पनि महँगो छ । नेप्सेका अनुसार मंगलबार युनिलिभर नेपालको सेयर प्रतिकित्ता २३ हजार ४०२ रुपैयाँमा कारोबार भयो । राष्ट्रिय बीमा कम्पनी सेयर प्रतिकित्ता ९ हजार २२० रुपैयाँमा कारोबार भयो । जनउत्थान सामुदायिक लघुवित्तको सेयर प्रतिकित्ता २ हजार ५८९ रुपैयाँमा किनबेच भयो । नागरिक लगानी कोषको सेयर १ हजार ६१० रुपैयाँमा किनबेच भईरहेको छ । लाइफ इन्स्योरेन्स कम्पनी नेपालको सेयर प्रतिकित्ता १ हजार ५८० रुपैयाँमा करोबार भईरहेको छ । सगरमाथा इन्स्योरेन्स कम्पनीको सेयर प्रतिकित्ता १ हजार २४२ रुपैयाँमा कारोबार भईरहेको छ ।

उल्लेखित कम्पनीहरु समूहगत प्रतिनिधि मात्र हुन् । नेप्से ११६८ अंक हुँदा धेरै कम्पनीको सेयर मूल्य प्रतिकित्ता ११६९ रुपैयाँ भन्दा माथि छ ।
अंकित मूल्य १०० भएको तर बजार मूल्य त्यो भन्दा पनि कम भएका कम्पनीहरु पनि प्रशस्त छन् । छ्याङदी हाइड्रोको ९८ रुपैयाँ, कर्पोरेट डेभलपमेन्ट बैंक ९७ रुपैयाँ, गोर्खा फाइनान्सको ९८ रुपैयाँ, जेविल्स् फाइनान्स ९७ रुपैयाँ, खानीखोला हाइड्रोपावरको ९६ रुपैयाँ, नेशनल हाइड्रो पावरको ७० रुपैयाँ, रिडी हाइड्रोपावर ९८ रुपैयाँ, सिनर्जी पावर डेभलपमेन्टको सेयर मूल्य ९७ रुपैयाँमा झरेको छ ।

संसारमा परोपकारी मान्छेभन्दा ठग मान्छे धेरै हुन्छन् । राम्रा कम्पनी भन्दा खराब कम्पनी धेरै हुन्छन् । नेप्सेमा सूचिकृत २१२ कम्पनी मध्ये खराब कम्पनीहरुको सूचि बनाएर, तिनको मूल्य हेरेर सेयर बजार ध्वस्त भयो भन्नु आधा भरी पानी भएको गिलासलाई रित्तो भन्नु जस्तै हो ।

नेप्से भन्दा व्याजदर वृद्धि उच्च

विगत एक वर्षमा नेप्से अधिकतम १४६७ र न्यूनतम १११८ अंकको बीचमा तलमाथि गरिरहेको छ । यहि अवधिमा निक्षेपको व्याज १० देखि १३.५० प्रतिशतको बीचमा तलमाथि भईरहेको छ । प्रतिशतमा हेर्दा नेप्से बढीमा २३ प्रतिशतले तलमाथि भएको छ तर व्याजदर ३५ प्रतिशतले तलमाथि भएको छ ।

नेप्से भन्दा उच्च दरमा व्याजदर घटबढले बैकिङ क्षेत्रमा हाइक्राई छ । पुसको ठण्डिमा पनि बैंकका उच्च व्यवस्थापकहरु खलखली पसिना चुहाएर काम गर्दैछन् । ऋणीहरुको हालत झनै खराब छ । उच्च व्याजदरमा ऋण लिएर सेयरमा लगानी गर्नेको भ्यालु लागभग माटो सरह भईसकेको छ । यस परिवेसमा केही लगानीकर्ताहरु आमरण अनसनमा बस्न पुगेका छन् ।

बैंकमा बचत गर्दा तीन गुणा फाइदा

नबिल बैंकले ३४ प्रतिशत लाभांश प्रस्ताव गरेको छ । मंगलबार बैंकको सेयर मूल्य ८५८ रुपैयाँ छ । अहिलेको मूल्यमा नविल बैंकको सेयर किन्नेले ३.९४ प्रतिशत प्रतिफल पाउने छन् । नविल बैंकको त्यहि सेयर आजको मूल्यमा बेचेर नविल बैंकमै मुद्दती खातामा राख्ने हो भने १३.५० प्रतिशत प्रतिफल पाउने छन् । नविलको सेयर किन्नु भन्दा नविल बैंकमा नै निक्षेप राख्नु ३४२ प्रतिशत बढी प्रतिफल पाउनु हो ।
नविल मात्र होइन, नेपाल टेलिकमको सेयरले दिने प्रतिफल भन्दा हिमालयन बैंकले दिने मुद्दती व्याज दोब्बर छ । अपि पावर कम्पनीको सेयरमा गरिएको लगानीले दिने प्रतिफल भन्दा कुमारी बैंकले दिने व्याज ३५० प्रतिशत बढी हुन्छ । समग्रमा सेयरमा लगानी गर्ने लगानीकर्ताले पाउने प्रतिफलभन्दा मुद्दतीमा राख्नेले दोब्बरभन्दा बढी प्रतिफल पाइरहेका छन् ।

साथमा उपहार पनि

अर्को भित्री कुरा पनि छ, जुन बाहिर आएको छैन । केही बैंकहरुले ठूला निक्षेपकर्तालाई व्याज मात्र होइन उपहार पनि दिन्छन् । करोड रुपैयाँभन्दा बढी बैंकमा बचत राख्न सक्ने व्यक्ति वा संस्थाका कार्यकारी प्रमुखले अतिरिक्त लाभ पाउन थालेका छन् । निक्षेपकर्ताको आवश्यकता अनुसार मोवाइल, टिभी, एसी, फर्निचर, सुट लगायतका सामाग्रीहरु बैंकले उपहार दिन थालेका छन् । विल बैंकको नाममा काटिन्छ । बैंकले आन्तरिक प्रयोग वा व्यापार प्रवद्र्धन शिर्षकमा खर्च देखाउँछ । सामान निक्षेपकर्ताले उपहार स्वरुप सित्तैमा पाउँछ । उपहारमा लाग्ने कर पनि तिर्नु पर्दैन । यतिसम्म राणा, शाह लगायत नेपालका कुलिन वर्ग जो करोडौ रुपैयाँ बैंकलाई निक्षेप दिन सक्छन्, उनीहरुको ठूला परिवारिक भोज भतेरको बील पनि बैंकको नाममा कटिन्छन्, बैंकले बिजनेशन प्रमोशन शिर्षकमा खर्च समायोजन गर्छ । केही ठूला कर्पोरेट हाउसले समेत यस्तो भार बैंकलाई बोकाउने गरेका छन् । राष्ट्र बैंकले छानविन गर्ने र प्रतिवेदन सार्वजनिक पनि गर्ने हाे भने वास्तविकता बहिर आउने छ ।  वित्तीय बजारकाे सुशासनमा पनि त्यसले बल पुर्याउनेछ ।

बोनस सेयर र भ्रम

केही लगानीकर्तामा बोनस सेयरबारे भ्रम छ । बोनस सेयर आउँदै छ, त्यसमा धेरै फाइदा छ । बजार मूल्य ८५८ रुपैयाँ भएको बोनस १०० रुपैयाँमा पाइन्छ । बोनस सेयरपछि मूल्य कति घट्छ भनेर हेक्का राख्न जरुरी छ । नेपाल टेलिकमले ५५ प्रतिशत नगद लाभांश दिदैछ । बुक क्लोजपछि यस कम्पनीको सेयर मूल्य घट्ने भनेको ५५ देखि ६५ रुपैयाँ मात्र हो ।

तर ३४ प्रतिशत लाभांश दिने नविल बैंकको मूल्य समायोजन हुँदा ३४ रुपैयाँ मात्र घट्दैन । कम्तिमा १०६ रुपैयाँ देखि ११६ रुपैयाँले बजारमा गिरावट आउने छ । सेयर संख्या बढे पनि त्यसको मूल्य बराबरी हुन जान्छ ।

विगत तीन वर्षका नेपाल लाइफ इन्स्योरेन्स कम्पनीको सेयर मूल्य करिब ४५०० बाट ९०० रुपैयाँमा झर्यो । एभरेष्ट बैंकको सेयर प्रतिकित्ता करिब ३४०० बाट ५३६ रुपैयाँमा झर्यो । तर नेपाल टेलिकमको सेयर मूल्य करिव ६०० बाट ७५० रुपैयाँभन्दा माथि गयो । नगद लाभांश दिने र बोनस सेयर दिने कम्पनीको सेयर मूल्यमा देखिएको प्रष्ट उदाहरण हुन् यी ।

यस अवधिमा नेपाल लाइफ इन्स्योरेन्स वा एभरेष्ट बैंकको वित्तीय अवस्था खराब भएर सेयर मूल्य घटेको होइन । नेपाल टेलिकमको वित्तीय अवस्थामा चमत्कारिक सुधार भएर सेयर मूल्य बढेको होइन । बीमा र बैंकहरुले बोनस सेयर दिदै गए । मूल्य समायोजन हुँदा धेरै मूल्य घट्यो । टेलिकमले नगद लाभांश दियो । मूल्य समायोजनले धेरै मूल्य घटेन । बरु हरेक वर्ष मूल्यले नयाँ उचाई लिँदै गयो ।

त्यसैले हो पुँजी बजार विकास भएको देशमा कम्पनीले बोनस सेयर घोषणा गर्यो भने कम्पनीको सेयर मूल्य घट्ला तर बढ्दैन । नेपालमा बोनस सेयर होइन, हकप्रद सेयर घोषणा भयो भने पनि मूल्य वृद्धि हुन्छ ।

भविष्य नि ?

निक्षेपमा उच्च व्याज र उपहार आजको फाइदा हुन् । ‘भविष्यमा त सेयर बजारले नै राम्रो पे गर्छ । पैसा निक्षेपमा राखेपछि व्याज मात्र आउँछ, सेयरमा लगानी गरेपछि बोनसबाहेक मूल्य वृद्धिबाट पनि लाभ लिन सक्ने सम्भावना हुन्छ’ तपाईको मनमा यो तर्कले पक्कै बास गरेको छ ।

नविलले २ वर्षसम्मका लागि, हिमालयन र कुमारी बैंकले ३ वर्षसम्मको लागि मुद्दतिमा १३.५ प्रतिशत व्याज दिएका छन् । एनआईसी एशिया, सानिमा, सिद्धार्थ लगायत बैंकले १० देखि ११ प्रतिशत व्याज तोकेर ७ देखि १० वर्षसम्मका लागि ऋणपत्र जारी गरिरहेका छन्, जुन बिक्री भएको छैन ।

वाणिज्य बैंकको मुद्दतीमा वा ऋणपत्रमा लगानी गर्नु पूर्ण सुरक्षित हुन्छ । मुद्रास्फिति दर ६ प्रतिशतभन्दा कम हुँदा मुद्दतीको व्याज १३.५ प्रतिशत छ । तैपनि ऋणपत्र नबिकेर, उच्च व्याजदरमा आवश्यकताअनुसार निक्षेप नआएर बैकर्सहरु बढो तनाव बोकिरहेका छन् ।
बैंकले निक्षेपकर्तालाई दिएको उच्च व्याजदर र त्यसको अवधिले कम्तिमा तीन वर्ष निक्षेपको व्याजदर उच्च हुन्छ भन्ने संकेत गरिरहेको छ । ऋणपत्रको व्याज र त्यसको अवधिले अगामी ७ देखि १० वर्ष निक्षेपको व्याज ९-१० प्रतिशतभन्दा कम नहुने संकेत गरिरहेको छ । बैंकहरुको क्यापिटल एडेक्वसी करिब १५ प्रतिशत छ । त्यसले बैंकहरुले पुँजीलाई पोसाउने गरि लगानी विस्तार गर्न नसकेको संकेत गरिरहेको छ ।

नेप्से त्यतिबेला १८८१ अंकमा चढेको थियो जतिबेला बैंकहरुले मुद्दतीमा बढीमा ५ प्रतिशत व्याज दिन्थे, बचतमा १ देखि ३ प्रतिशत व्याज दिन्थे । त्यतिबेला सेयरमा लगानीकर्ता कम्तिमा ५-६ प्रतिशत लाभांश पाउँथे । जबसम्म निक्षेपको व्याज र सेयर लगानीकर्ताले पाउने प्रतिफल बराबर नजिक हुुँदैन, तबसम्म सेयरको मूल्य वृद्धिमा आड मिल्दैन ।

सेयर आपूर्ति राम्रो हुने देखिन्छ । करिब ३५ वटा कम्पनीले हकप्रद सेयर, साधारण सेयर र बोनस सेयर जारी गर्नेछन् अबको दुई वर्षसम्म । नेपाल लाईफ, नेशनल लाइफ, शिखर इन्स्योरेन्ससहित बढीमा ४ वटा कम्पनीले मात्र नगद लाभांश दिनेछन् ।

नविल, इन्भेष्टमेन्ट, एनआईसी एशिया, हिमालयन, ग्लोबल आईएमई, प्रभु लगायत केही बैंकहरुको क्यापिटल एडेक्वसी टाईट हुँदैछ । उनीहरुले बोनस सेयर दिदै जानेछन् । धेरै बैंकहरु ऋणपत्र जारी गर्न डीलमा बसेका छन् । जलविद्युत र सिमेन्ट कम्पनीहरु, हस्पिटल, दुरसञ्चार, हवाई, पूर्वाधार विकास बैंक जस्ता सेवा प्रदायक कम्पनीहरुले ठूलो परिणाममा साधारण सेयर निष्काशन गर्दैछन् । अबको दुई वर्षसम्म बैंकको व्याज उच्च रहने र सेयर आपूर्ति पनि उच्च रहने सम्भावनाले सेयर मूल्य वृद्धिबाट लिन सक्ने लाभको सम्भावना कम हुन्छ ।

सम्बन्धित शिषर्कहरु

लगानी सम्मेलन : निजी क्षेत्रको लगानीलाई नीतिगत संरक्षण

ग्लोबल आइएमई बैंकमा स्वीस इन्भेष्टमेन्टले सवा अर्ब बढी लगानी गर्ने, कृषि र एसएमईलाई प्राथमिकता

बाबा रामदेवका १४ उत्पादनमा प्रतिबन्ध, लाइसेन्स निलम्बन

बुवाका प्रतिस्पर्धीलाई पराजित, व्यवसायीदेखि सांसदसम्म

किन घट्यो बैंकिङमा आकर्षण ?

एक अर्ब बढी लागतमा रारामा पहिलो लक्जरी रिसोर्ट बन्दै, हेलिप्याडको पनि सुविधा