काठमाडौं । पछिल्लो समय काठमाडौंमा अनेकथरीका घर बनेको देखिन्छ । घरलाई आकर्षक देखाउनका निम्ति सिसा हाल्ने र ढुंगा छाप्ने क्रम बढेको छ । माथिदेखि तलसम्म सिसा हालेको घरहरु काठमाडौंमा छ्याप्छ्याप्ती भेटिन्छन् । यता, राम्रो देखाउनका लागि ढुंगा हाल्ने गरेका छन् । तर, यसले जोखिम निम्त्याएको छ । आफ्नो फाइदाका लागि उनीहरुले सिसा र ढुंगा हालेर घर बनाइरहेका छन् ।

घर आकर्षक देखेपछि बेच्दा पनि मँहगो पैसा आउने भएकाले यस्तो चलन चलेको हो । सिसा र ढुंगा हाल्ने ट्रेण्ड नै चलेको छ । जता हेरे पनि त्यस्तै खाले घरहरु मात्र देखिन्छन् । केही कारणले सिसा फुंगा उम्कियो भने यसले निम्त्याउने क्षति भने ठूलो छ । भूँइचालो गयो भने सबैभन्दा धेरै यस्ता घरहरुमा क्षति हुन्छ । सिसा कच्ची हुने भएकाले सबै झारम झुरुम फुटिहाल्छ ।

एक करोड पर्ने घरमा ढुंगा टाँसेर र सिसा हालेर तीन करोडमा बेच्छन् । आफू नाफा खानका लागि सिसा र ढुंगा हाल्ने गरेको पाइन्छ । कमशल सामान हालेर व्यापारिक घरहरु बनाउने अनि चर्को रकममा बेच्ने । तर, यसबाट हुने क्षतिबारे उनीहरुले सोचेका छैनन् । सिसा फुटेर बाटो हिँड्नेको माथि पर्यो भने त्यसको जिम्मेवार को ? सिसा लागेर मान्छे घाइते मात्र होइन्, ज्यानसमेत जान सक्छ ।

ढुंगा त चिप्काएको मात्र हुन्छ । जुनैबेला पनि उप्किएर खस्न सक्छ । ढुंगा टाउको आएर बजारियो भने के हुन्छ ? भुँइचालोले हल्लायो भने सिसा फुट्न त बेर पनि लाग्दैन् । उता, ढुंंगा उप्किएर भटाभट खस्न थालिहाल्छ । बाटोमा सवारी साधन गुडाइरहेकालाई पनि यो बाट उत्तिकै जोखिम छ । एकातिर टल्केको सिसातिर आँखा पर्छ अर्कोतिर सवारी साधन ठोक्किन्छ ।

काठमाडौं महानगरपालिका, ललितपुर महानगरपालिका र भक्तपुर नगरपालिकाले सिसा हटाउन र ढुंगा निकाल्न निर्देशन दिएको छैन् । यता, काठ्माडौं उपत्यका विकास प्राधिकरणले यसविषयमा कुनै चासो देखाएको पाँइदैन् । मापदण्डविपरीत बनेका यस्ता घरहरुले सम्पूर्णतताको प्रमाणपत्र पाएका छन् । यसअघिका जनप्रतिनिधिहरुले मोटो रकम लिएर घर सम्पूर्णतताको प्रमाणपत्र दिएको पाइन्छ ।

यता, अपार्टमेण्टहरुले पनि पैसा खान दिएर सम्पूर्णतताको प्रमाणपत्र लिएको पाइन्छ । काठ्माडौं उपत्यकाका घरहरु हेर्ने हो भने आँखामा काँडा बन्छ । एउटा घरमा सिसा छ, संगैको घरमा ढुंगा । फेरि अर्को घर भने साधारण छ । जसले गर्दा काठमाडौंको सुन्दरतामा ह्रास आएको छ । सिसा र ढुंगा हटाउनका लागि शहरी विकास मन्त्रालयले कुनै नीतिनियम बनाएको छैन् ।

सिसा र ढुंगा नहटाउने घरहरुलाई राज्यबाट पाउनुपर्ने सबै सेवासुविधा बन्द गरिदिने निर्णय गर्नुपर्छ । त्यस्तै, त्यस्ता घरको किनबेचमा पनि प्रतिबन्ध लगाउनुपर्छ । नमानेमा सरकारले नै ती घरहरु भत्काइदिनुपर्छ । न घर बनाउँदा माटो चेक गर्छन् । सरकारको मापदण्डभित्र रहेर घर बनाउँदैन् । एक आना जग्गामा पाँच तलाको घर बनाएका छन् । त्यसमा पनि सिसा र ढुंगा हालेर ।

सरकारले यस्ता घर बनाउनेलाई प्रतिबन्ध लगाउन सकेको छैन् । मापदण्डभित्र रहेर घर नबनाउनेलाई सरकारले कारबाही पनि गरेको छ । यस्ता घर बनाउन दिँदा शहर अस्तव्यस्त बनेको छ । जनताले शहरी विकासमन्त्री मेटमणिा चौधरीसंग यस्ता घरहरुमा भएको सिसा र ढुंगा हटाउन माग गर्छन् । अवज्ञा गरेको खण्डमा कानूनबमोजिम कारबाही अघि बढाउनुपर्नेमा जोड दिइएको छ ।

राम्रो र सुन्दर शहर बनाउनका लागि सरकारले कडा कारबाही अघि बढाउन जरुरी छ । सरकारले अझै पनि खुकुलो छोडिदिने हो भने यसको धेरैको ज्यान लिन सक्छ । बाटोमा हिँड्नेमाथि जोखिम बढेको छ । ढुंगा टाँस्ने काम भनेको मान्छे मार्ने काम हो । यता, सरकारले सिसा हाल्न पनि बेलैमा प्रतिबन्ध लगाउनुपर्ने हो । काठमाडौंका मेयर बालेन शाहले ढुंगा र सिसा हटाउन छिटै नै निर्णय गर्छन् भनेर अपेक्षा गरेका छन् ।

जोखिम बढाउने चीजहरुसंग धेरै बेर खेल्नु हुँदैन् । घर एकदमै बलियो हुनुपर्छ । जस्तोसुकै विपत आएपनि थेग्ने खालका घरहरु बनाउनुपर्छ । यस्ता कच्ची सामानको प्रयोग गरेर घर बनाउनमा रोक लगाउनुपर्छ । यता , बनिसकेका घरहरुलाई अनुगमन गरेर कारबाही गर्नुपर्छ । घरजग्गा व्यापारीहरुले आफ्नो फाइदाको लागि यस्तो काम गरिरहेका छन् । हाम्रो हजुरबुवाको पालामा झिँगटीको घर हुन्थ्यो ।

झ्यालढोकामा काठकाठै हुन्थ्यो । तर, अहिले यस्तो घर कहाँ पाउनु ? विपत आएपनि यस्ता घरले खासै क्षति पुर्याउदैन्थे । हाम्रो संस्कृति माँसिदै गयो, यस्ता घरहरु पछिल्लो समय बन्न छाडे । ढलान गरेका, सिसा हालेका र ढुंगा टाँसेका घरहरु बनाउन थालियो । अहिलेको घरहरुको तुलनामा पहिलेका घरहरु सयौं गुणा राम्रा थिए । पर्यावरणमा ती घरहरुले खासै असरसमेत पुर्याएका थिएनन् ।

सरकारले छाडा छोडिदिँदा हाम्रो संस्कृति नै धरापमा पर्यो । चाँडो कमाउनका लागि जथाभावी काम गर्नेहरु बढे । अरुको ज्यान जोखिममा राखेर आफू धनी बन्ने सपना देख्न थालियो । तर, यसविषयमा सम्बन्धित निकाय भने मौन छ । जनप्रतिनिधिहरुले यो काम रोक्न कुनै निर्णय अघि सारेका छैनन् । एकचोटि नक्शा पास गरेपछि र सम्पूर्णतताको प्रमाणपत्र दिएपछि सरकारले अनुगमन गर्दैन् ।

सयौं वर्षसम्म सरकारले चेकजाँच गर्दैन् । भित्र सबै चर्किएर धरापमा परिसकेको हुन्छ तापनि मान्छे बसिरहेका हुन्छन् । सरकारले वर्षमा दुई पटक घरहरुको चेकजाँच गर्नुपर्छ । सवारी साधनजस्तै नीतिनियम घरहरुमा पनि लागु गर्नुपर्छ । सरकारको स्वीकृतिबिना ढुंगा टाँस्ने र सिसा हाल्ने काम भएको छ । तर, सरकारले अनुगमन गरेर कानूनको दायरामा ल्याएको छैन् ।

सरकार आफैं पनि टुलुटुलु हेरेर बसिरहेको छ । आफ्नो वडाभित्र कति घरहरुमा सिसा हालिएको छ ? कति घरमा ढुंगा टाँसिएको छ ? यसको विवरण राखिएको छैन् । यति मात्र होइन्, घरधनीहरुले आफुखुश सिसी टिभी क्यामेरा जोडेका छन् । वडा, नगरपालिकाबाट स्वीकृति नलिईकन क्यामेरा राखेको पाइन्छ । पैसा छ भनेर देखाउनका लागि क्यामेरा जडान गर्ने काम भइरहेको छ ।

ठूल्ठूला व्यापारिक मल, सिनेमा घरहरु पनि छ्याप्पै सिसा टाँसेको पाइन्छ । भाटभटेनीलगायतका सुपरमार्केट र सिनेमा हलहरुमा जतिबेला पनि भीड भइरहेको हुन्छ । त्यस्तो ठाँउमा सिसा हाल्न दिँदा जोखिम झनै बढेको छ । कुन घरले सिसा हाल्न पाउने ? कस्ता घरले ढुंगा टाँस्न पाउने ? सरकारले नियम बनाउनुपर्छ । मान्छे बस्ने घरहरुमा किन सिसैसिसा चाहियो ?

धेरै घामले तात्यो भने पनि सिसा फुट्न सक्छ । यस्ता घरका कारणले बाटोमा हिँड्न डर लागेको सर्वसाधारणहरुको धारणा छ । यस्ता घरमा बस्न पनि जोखिम भएको उनीहरु बताउँछन् । सरकारले तत्काल यी जोखिमपुर्ण सामग्रीहरु हटाउन निर्देशन दिनुपर्छ । सवारी साधन चलाउने चालकहरुलाई समेत यसले सास्ती भएको छ । सिसा टल्केर सवारी साधन चलाउन अप्ठयारो हुने उनीहरु बताउँछन् ।

सिसा र ढुंगा नहटाउने हो भने सवारी साधन दुर्घटना बढ्छ । सरकारले चासो नदेखाउने, घरधनी आफ्नो फाइदाका लागि जे पनि गर्ने । अनि मारचाहि जहिले जनताले भोग्नुपर्ने । भाडाको गाडीको प्रत्येक ६ महिनामा जाँचपास चेक गरिन्छ । प्रदुषण पनि चेकजाँच हुन्छ । तर, प्राधिकरणले घरहरुको चेकजाँच गर्दैन् । घरहरुको चेकजाँच गर्नुपर्ने निर्णय जतिसक्दो छिटो गर्नुपर्छ ।

इन्जिनियर खटाएर प्रत्येक घरको चेकजाँच गर्न जरुरी देखिन्छ । सरकारले यो निर्णय गरिदिने हो भने राज्यको ढुकुटीमा राजस्व आँउछ । अर्कोतिर जोखिमपूर्ण घर बनाउने क्रम पनि रोकिन्छ । राज्यले ढुंगा टाँस्ने र सिसा हाल्ने घरको नामसारी बन्द गर्नुपर्छ, राज्यले दिने अन्य सेवासुविधामा पनि रोक लगाउनुपर्छ । घरहरुलाई पनि पञ्जीकरण गर्ने व्यवस्था गर्नुपर्छ । लगानी र आम्दानी दुवैको राजस्व राज्यले पाउनुपर्छ ।

सम्बन्धित शिषर्कहरु

पहिचान एवं राष्ट्रिय मुद्दा कार्यान्वयनमा ऐक्यबद्धता जनाउन प्रधानमन्त्रीको अपिल

आँखाले देख्नेभन्दा प्रवृत्तिगत भ्रष्टाचार खतरनाक हुन्छ : दिलेन्द्रप्रसाद बडू

होटल संघ नेपालको सुदूरपश्चिम प्रदेश तदर्थ समिति गठन

नेपालद्वारा सहुलियतपूर्ण सहायता बढाउन विश्व समुदायलाई अपिल

चोरले एक तोला सुन निलेपछि…

मेची बगरमा खरबुजा खेती, ९० लाखसम्म आम्दानी गर्ने लक्ष्य