काठमाडौं । अहिले युरोकप र कोपा अमेरिका फुटबल चलिरहेको छ । रातभरी युरोकप हेर्न पाइन्छ, विहानी पख कोपा अमेरिका । फुटबल प्रेमीहरुका लागि ‘दशैं’ बराबर ।

सबैलाई थाहा भएकै कुरा हो, फुटबलमा दुई टोलीका गरी एक पटकमा २२ खेलाडीले खेल्छन् । विपक्षी खेलाडीलाई झुक्क्याउने, छक्क्याउने, बल खोस्ने, आफ्ना खेलाडीलाई मात्रै पास दिने जस्ता हर्कत स्वभाविक हुन्छन् । सबै खेलाडीको ध्यान आफूले राम्रो खेल्दै आफ्नो टीमलाई जिताउने हुन्छ । त्यसैले उनीहरु मैदानभित्र आफ्नो र आफ्नो टीमको प्रभुत्व कायम गर्न चाहन्छन् । जीत निकाल्न खोज्छन् ।

सामान्यतः दुबै पक्षका १०/१० जना गरी २० जना खेलाडी मैदानको चारैतिर दौडिरहेका हुन्छन् । दुबैतिरका गोलकिपर विपक्षीले गोल गर्न नसकोस् भनेर रोक्नको लागि गोलपोष्ट कुरेर बस्छन् ।

तर, त्यही खेलमा एक व्यक्ति सबै खेलाडीभन्दा पनि बढी दौडिरहेको हुन्छ, सिठ्ठी फुक्दै । यसरी दौडिने व्यक्ति रेफ्री हो । रेफ्रीले मैदानमा रहेका २२सै जना खेलाडीप्रति ध्यान दिइरहेको हुन्छ । कसैले गल्ती गर्ने पो हो कि, खेल भावनाको साथ खेल भइरहेको छ कि छैन, कुन खेलाडीले कसरी खेलिरहेको छ भन्ने जस्ता कुरा रेफ्रीले हेरिरहेको हुन्छ ।

फुटबल खेल रेफ्रीको नियन्त्रणमा हुन्छ । रेफ्रीले अफसाइड भन्यो भने अफसाइड, रातो वा पहेलो कार्ड दियो भने दियो, दियो । त्यसैले मैदानमा रेफ्रीले जे निर्णय गर्यो त्यही नै सबैका लागि स्वीकार्य ।

रेफ्रीले खेल खेल्दैन, खेलाउँछ । खेलको नियम पालना गराउँछ । नियम उल्लघंन गर्नेहरुलाई ठाउँको ठाउँ कारबाही ठोक्छ ।

रेफ्री नियामक हो । उसले नियमन गर्छ । यसैगरी बजारका खेलाडीहरुलाई नियमन गर्नुपर्ने हाम्रा नियामकहरु कतिपय अवस्थामा खेलाडी बन्छन् । आफै खेल्न थालेपछि नियामकहरुले कहिले अफसाइड गोल गर्छन् त कहिले आत्मघाती गोल । हिजो (असार १ गते) पुँजी बजारको नियामक निकाय धितोपत्र बोर्ड (सेवोन) ले अफसाइड गोल गर्यो र नेपाल स्टक एक्सचेञ्ज (नेप्से) का प्रमुख कार्यकारी अधिकृतले आत्मघाती गोल ।

पहिला सेवोनको कुरा गरौं ।

हिजो सेवोनले ५१ कम्पनीमा लगानी गर्नु जोखिमयुक्त हुन्छ भन्दै विज्ञप्ति नै प्रकाशित गर्यो । चैत मसान्तसम्मको कारोबारका आधारमा सार्वजनिक गरिएको अपरिष्कृत वित्तीय विवरणका केही सुचक लिएर सेवोनले जोखिमयुक्त कम्पनी पहिचान गर्यो ।

सेवोनले सार्वजनिक गरेको ५१ कम्पनीका सेयरमा ‘भित्री कारोबार, सर्कुलर कारोबार र कर्नरिङ लगायतका धितोपत्र सम्बन्धी कसुरका सम्बन्धमा विस्तृत अध्ययन कार्य अगाडि बढाइएको व्यहोरा जानकारी’ गराइएको छ । सेवोनले नाम सार्वजनिक गरेका यी ५१ वटा कम्पनीले धितोपत्र सम्बन्धी कसुर गरेका प्रारम्भिक जानकारी प्राप्त भएको हो ? सायद होला । नभए सेवोनले नामै सार्वजनिक किन गरिरहन्थ्यो होला र ।

जोखिमयुक्त भनिएका ५१ कम्पनीको सुचीमा सरकारी लगानीका कम्पनीहरु पनि छन् । सुचीमा समावेश भएका कम्पनीहरु नेपाल इन्फ्रास्टक्चर बैंक, नागरिक लगानी कोष, राष्ट्रिय बीमा कम्पनी, माथिल्लो तामाकोशी जलविद्युत, जलविद्युत लगानी तथा विकास जस्ता कम्पनीले भित्री कारोबार गरे कि सर्कुलर ट्रेडिङ वा कर्नरिङ ? सरकारी कम्पनी भएर धितोपत्र सम्बन्धी कसुर गर्नेहरुलाई कारबाही गर्ने कि नाम मात्रै सार्वजनिक गर्ने ? सेवोनले उल्लेख गरे जस्तो गल्ती ती ५१ वटा कम्पनीहरुले गरेका हुन् कि बजारले ? सेवोनले यस्ता प्रश्नको जवाफ दिएको छैन ।

सेवोनले बजारमा नियमन र अनुगमन गर्न पाउँछ, गर्नुपर्छ । बजारलाई बजारको रुपमा विकास गर्न सहजीकरण गर्नुपर्छ । तर, नियमन र अनुगमनको नाममा ‘भित्री कारोबार, सर्कुलर कारोबार र कर्नरिङ लगायतका धितोपत्र सम्बन्धी कसुर’ गर्नेहरुलाई कारबाही गर्ने कि नाम सार्वजनिक गरेर ‘हिरो पल्टेर’ बस्ने ? यो कार्य सेवोनले नियामकीय जिम्मेवारी पूरा गरेको होइन, गए राति पर्चुगल र हंगेरीको खेलमा हंगेरीले गरे जस्तै अफसाइड गोल हो ।

रेफ्री (नियामक) आफै खेलमा सहभागी भएकोले झण्डा उठाएर अफसाइड भयो भन्ने रेफ्री कोही भएन । त्यसैले दर्शक (बजार) ले हुटिङ गर्दै भनिरहेका छन्- सेवोनको हिजोको विज्ञप्ति अफसाइड गोल हो, खेलमा झेल भयो । सेवोनलाई सम्झाउनु पर्ने भएको छ- तपाईं खेलाडी होइन, रेफ्री हो, खेलाडी नबन्नुस्, रेफ्री बन्नुस् ।

सेवोनका कार्यकारी निर्देशक निरज गिरीसँग व्यक्तिगत रुपमा मेरो केही गुनासो पनि छ । उहाँले म जस्ता धेरै पत्रकारसँग धेरै पटक भन्नुभएको छ- हामी मेरिट बेस्डमा होइन, डिस्क्लोजर बेस्डमा नियमन गर्छाैं, गर्नुपर्ने पनि त्यही हो । हिजोको विज्ञप्तिलाई आधार मान्दा सेवोनले मेरिट बेस्डमा नियमन गरेको हो कि डिस्क्लोजर बेस्डमा निरज सर ?

सेवोनले सार्वजनिक गरेका जोखिमयुक्त ५१ कम्पनी कसरी जोखिमयुक्त देखिएछन् भन्ने तथ्य हेर्दा अझ रमाइलो लाग्ने अवस्था रहेछ । कतिपय कम्पनीको नेटवर्थ ऋणात्मक भएकोले सो कम्पनी जोखिमयुक्त भनिएको रहेछ । निर्माणाधिन जलविद्युत कम्पनीको नेटवर्थ ऋणात्मक नै हुन्छ, होइन र ? नेटवर्थ ऋणात्मक हुँदैमा कम्पनी जोखिमयुक्त भैहाल्ने हो र ?

जोखिमयुक्त कम्पनी पहिचान गर्न सेवोनले उल्लेख गरेका कतिपय सुचक त उदेकलाग्दा छन् । जस्तो कि रसुवागढी हाइड्रोको पीई रेसियो १०९२.४५ ले ऋणात्मक छ रे ! यो भनेको के हो ? एउटा मान्यता के छ भने पीई रेसियो २० सम्म भएको कम्पनीको सेयर राम्रो मानिन्छ । त्योभन्दा जति कम भयो त्यति राम्रो । पीई रेसियो १०९२.४५ ले ऋणात्मक भनेको रसुवागढीको सेयर किन्न जानेलाई विक्रेताले चिया खाजा खान दिन्छन्, बाटो खर्च हालेर पठाइदिन्छन् भन्न खोजिएको हो ? यस्ता केटाकेटी तथ्य सार्वजनिक गरेर सेवोनले आफ्नै बेइज्जत किन गरेको होला ?

दोस्रो बजारमा सेयर किन्नुअघि पीई रेसियो कति हुनुपर्छ, नेटवर्थ कति भएको कम्पनी किन्ने, ईपीएस कति हुनुपर्छ भन्ने लगानीकर्ताहरुले बनाएको एउटा मान्यता मात्रै हो । नियामकले त्यस्ता मान्यताहरुलाई मात्रै आधार बनाउन मिल्छ ? जस्तो कि सेवोनले प्राइस टू बुक भ्यालु (पीबी) रेसियो किन नहेरेको ? यो पनि त पीई रेसियो जस्तै अर्काे मान्यता हो । पीबी रेसियो ५ गुणासम्म भयो भने राम्रो हो भन्ने मानिन्छ । सोल्टी होटललाई पीई रेसियोको आधार जोखिमयुक्त कम्पनी घोषणा गरिदिने कि उसको ट्रयाक रेकर्ड पनि हेर्ने भन्ने अर्काे तर्क सेवोनले कसरी खारेज गर्छ ?

सेवोनले सार्वजनिक गरेका जोखिमयुक्त कम्पनी गत चैत मसान्तमा प्रकाशित भएका अपरिष्कृत वित्तीय विवरणमा आधारित छन् । यी विवरण नियामकको लागि आफैमा कत्तिको औचित्यपूर्ण हुन् ? अपरिष्कृत वित्तीय विवरण र अन्तिम लेखापरीक्षणको विवरणमा फरक आउने सम्भावना वा आएका उदाहरण सेवोनलाई थाहा छ कि छैन ?

अर्काे कुरा, सेवोनले विगतका सुचकको आधारमा कम्पनीहरुलाई जोखिमयुक्त भनेको छ । लगानी गर्ने भनेको विगतलाई हेरेर मात्रै होइन, भविष्यलाई हेरेर पनि हो । भविष्यको लागि गरिने लगानीहरुले सेवोनको हिजोको विज्ञप्तिबाट केही पाउँदैनन् ।

तर, सेवोनलाई सम्झाउँदै भन्नुपर्ने भएको छ- तिमी नियामक निकाय हौं, नियामक जस्तै बन, बजारलाई बजारको रुपमा अघि बढाउन सहजीकरण गर, बजारमा हुन सक्ने र भए गरेका गलत क्रियाकलापको प्रभावकारी अनुगमन गरेर हदैसम्मको कारबाही गर, यो प्रकारको खेलाँची वा केटाकेटी काम नगर । सही काम नै गर्न खोजिएको हो भने पनि गलत तरिकाले गर्न पाइदैन, सकिँदैन ।

नेप्सेका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत चन्द्रसिंह साउदले त यो प्रकरणमा आत्मघाती गोल नै गरे । गए राति फ्रान्ससँगको खेलमा जर्मनीले गरे जस्तै आत्मघाती गोल भयो साउदको ।

सेवोनको विज्ञप्तिपछि साउदले सार्वजनिक संचारमाध्यमहरुमा बोल्दै सेवोनप्रति आक्रोस पोखे । साउद बजार संचालक नेप्सेको प्रमुख कार्यकारी अधिकृत मात्रै हुन् । बजार संचालकले नियामकलाई चुनौति दिन मिल्दैन । फेरि नेप्से फ्रन्टलाइन रेगुलेटर पनि हो । नेप्से आफैले नियामकलाई टेर्दैन भने उसले नियमन गर्ने कम्पनीहरुले नेप्सेलाई किन टेर्ने ?

सार्वजनिक पदमा बसेका व्यक्तिहरुले आफ्ना असन्तुष्टी वा असहमती जाहेर गर्ने तरिका हुन्छन् । ‘सेवोनले जोखिमयुक्त भनेका ५१ कम्पनीको सेयर मूल्य घट्यो भने सेवोनले क्षतिपूर्ति दिनुपर्छ’ भन्ने अभिव्यक्ति दिएर प्रमुख कार्यकारी अधिकृत साउदले आफ्नो मर्यादा नाघेका छन् ।

मुख्य नियामक सेवोन र फ्रन्टलाइन रेगुलेटर नेप्सकै हालत यस्तो छ भने बजारका अन्य सरोकारवाला कस्ता होलान् भनेर सहजै अनुमान गर्न सकिन्छ । कुनै कम्पनीको मूल्यप्रति शंका, बजारको अबको ट्रेण्ड कस्तो होला भन्ने जस्ता विश्लेषण प्रकासन प्रसारण गर्दा सम्बन्धित पत्रकार तथा संचारमाध्यमलाई झम्टन आइलाग्ने ‘लगानीकर्ता’ चिनिएकै छ । दैनिक २० अर्ब रुपैयाँको हाराहारीमा कारोबार हुन थालेको बजारलाई यस्तो अराजक हुन नदिन कस्ले कहाँबाट कहिलेदेखि काम गर्ने होला ?

सम्बन्धित समाचार

इन्साइडर ट्रेडिङको आरोपमा ९ वटा सरकारी कम्पनीलाई पनि डाम्यो सेवोनले, ती कम्पनी भन्छन्ः भ्रमपूर्ण कुरा

धितोपत्र बोर्डले भन्योः यी ५१ कम्पनीका सेयर दोस्रो बजारमा कारोबारका लागि जोखिमयुक्त

नेपाली सेयर बजारमा पनि हुन लागेको हो गेमस्टप र एएमसी जस्तै फण्डा ?

राधीको सेयरमा मागको बाढी, बोनस र हकप्रदपछि हरियाली कि सुख्खा खडेरी ?

सम्बन्धित शिषर्कहरु

सीईडीबी हाइड्रोको लाभांश घोषणा, बोनस र नगद कति ?

संस्थापकहरूले ‘स्टार्टअप ब्रान्डिङ’ मा गर्ने यी १० गल्ती जसका कारण डुब्छ व्यवसाय

यी हुन् लगानी सम्मेलनमा निजी क्षेत्रबाट सोकेस गरिने ३१ परियोजना, कुन क्षेत्रबाट कति ?

कतारमा बोतल पानी निर्यातको अवसर, वार्षिक चार करोड डलरको बजार

ह्वासिङ नारायणी सिमेन्टले थप्यो साढे ६ अर्ब लगानी, डाबर नेपाल पनि आक्रामक बन्दै

कति सान्दर्भिक छ त्रिविकै प्रादेशिक विश्वविद्यालय खोल्ने योजना ?