नुवाकोट । मकै र मुला उत्पादनका लागि नुवाकोट प्रख्यात छ । त्यसमा पनि खानीखोलीदेखि काउलेथाना, चित्रे, ककनीमा अत्यधिक उत्पादन हुन्थ्यो । ९ महिनासम्म मकै फल्थ्यो । सिजनमा ठूलो अनुपातमा मुलाको उत्पादन पनि हुन्थ्यो ।

अहिले नुवाकोटका किसानहरू स्ट्रबेरीतिर आकर्षित हुन थालेका छन् । खानीखोलीदेखि काउलेथाना क्षेत्र विशेषगरी ‘स्ट्रबेरी जोन’ का रुपमा प्रख्यात छ । यस क्षेत्रको स्ट्रबेरीको स्वाद अन्यत्र भन्दा स्वाद मीठो र रसिलो छ । स्ट्रबेरी खेतीकै कारण नुवाकोटका गाउलेहरूको जनजीवनमा परिवर्तन आएको छ । अहिले मुला रोप्न छाडेर किसानहरु स्ट्रबेरी खेतीमा जोड दिन थालेका छन् ।

स्ट्रबेरी बेचेरै यहाँका किसान तथा उद्यमीहरूले गाडी चढ्ने, घर बनाउने, जग्गा जोड्ने हैसियत बनाएका छन् । गाउलेहरूको आम्दानीको मुख्य स्रोत नै स्ट्रबेरी खेती बनेको छ । स्ट्रबेरी फल मात्रै होइन यसबाट बन्ने जुस र यसको वाइन पनि निकै चर्चित छ । प्रतिलिटर तीन सय रुपैयाँमा वाइन र जुस बिक्री हुँदै आएको छ ।

नुवाकोट, ककनीका सन्तबहादुर तामाङ ०५५ सालदेखि स्ट्रबेरी व्यवसायमै छन् । ०५७ सालदेखी उनले स्ट्रबेरी निर्यात गर्दै आएका छन् । यसै व्यवसायमा लागेर उनले ककनीमा जग्गा जोड्न र घर बनाउन सफल भए । यसै व्यवसायको भरमा उनले ५ जनाको परिवार चलाईरहेका छन् । तामाङ जस्तै सफल किसान तथा व्यवसायीहरूको संख्या ठूलो छ ।

नेपालगञ्जका भीम बहादुर श्रेष्ठको जीवन २० वर्षदेखि स्ट्रबेरी व्यवसायमै बितिरहेको छ । स्ट्रबेरीले नै तानेर उनलाई नुवाकोटको ककनी पुर्‍यायो । यसै व्यवसायको आम्दानीबाट उनले ककनीमा १६ रोपनि जग्गा जोडेका छन् । नेपालगञ्ज स्थायी ठेगाना भएका उनी अब नुवाकोटका बासिन्दा भईके । हाल श्रेष्ठ जापानी संस्था आवर फार्मको प्रोडक्सन म्यानेजरका रुपमा काम गरिरहेका छन् ।

नुवाकोट, काउलेथानका रुम्बा राजा मकाउबाट फर्किएर स्ट्रबेरी व्यवसायमै रमाइरहेका छन् । उनले ३५ सय स्ट्रबेरीका विरुवा रोपेका छन् । एक दिन बिराएर उनको फार्ममाम ६० केजी स्ट्रबेरी उत्पादन हुँदै आएको छ । यहि अनुपातमा यसरी ६ महिनासम्म निरन्तर स्ट्रबेरी फल्छ । प्रति केजी ४ सय ५० रुपैयाँमा उनले बिक्रि गर्दै आएका छन् । दिनमै उनले २७ हजार रुपैयाँ बराबरको स्ट्रबेरी बिक्रि गर्दै आएका छन् ।

खानीखोलीदेखि चित्रे क्षेत्रमा मात्रै ५ ठाउमा स्ट्रबेरी संकलन केन्द्र छन् । सबैभन्दा ठूलो परिमाणमा ककनी गाउपालिका ४ रानीपौवाको इन्द्रदेवी स्ट्रबेरी सप्लायर्स फार्मले गरिरहेको छ । चार जनाको संयुक्त लगानीमा खुलेको यस फार्मले १३ जनालाई रोजगारी दिलाएको छ । दैनिक ६० हजार र मासिक ९ लाख रुपैयाँ बराबरको स्ट्रबेरी यसले उठाउँछ । ‘६ महिनामा झण्डै ८ लाख १० हजार रुपैयाँको कारोबार हुन्छ ।’ फार्मका सदस्य सन्तबहादुरले भने । किसानहरूबाट संकलन गरिएको स्ट्रबेरीलाई ग्रेडिङ गर्ने, प्याकिङ गर्ने काममा १ बजेदेखी साँझ ७ बजेसम्म उनीहरु खटिन्छन् ।

यस क्षेत्रमा उत्पादन हुने स्ट्रबेरी भाटभटेनीका सबैजसो ब्राञ्च, मार्टमा जाने गर्छ । त्यस्तै काठमाडौं, पोखरा, भैरहवा शहरमा पनि खपत हुन्छ । पहिले–पहिले भारतमा यहाँको ८० प्रतिशत स्ट्रबेरी जान्थ्यो । अहिले ५० प्रतिशत मात्र जान्छ । नेपालबाट बढी मात्रामा भारत निर्यात हुन थालेपछि भारत सरकारले नयाँ नीति अपनायो । किसानहरुलाई अनुदान दिएर भारतमै उत्पादन गर्न जोड दिएको सन्तबहादुर तामाङले बताए ।

सिजन र ग्रेड अनुसार मूल्य
स्ट्रबेरी सिजन अनुसार फल्छ । कात्तिकदेखि फल्न सुरु हुने स्ट्रबेरी बैशाखको दोस्रो सातासम्म फल्छ । सुरुसुरुमा ५ सय रुपैयाँमा बिक्रि हुन्छ । फागुनपछि भने २ सय ५० देखि ३ सय रुपैयाँमा विक्रि हुन्छ । ठूलो, चेप्टो आकार ए ग्रेडमा गनिन्छ भने सानो आकारको बि ग्रेडमा । मंसिरमा सबैभन्दा बढी उत्पादन हुन्छ । पुष, माघमा चिसोले गर्दा उत्पादनमा कमी आउँछ ।

लकडाउनमा घट्यो कारोबार
लकडाउनमा बजार नपाएपछि किसानहरूले समस्या परेको दुखेसो पोखे । एक केजी स्ट्रबेरीको एक सयदेखि एक सय ५० रुपैयाँमै बिक्रि गर्न बाध्य भएको उनीहरूले सुनाए । ‘२० केजी स्ट्रबेरी रुपैयाँमै ५ सय रूपैयाँमै दिनुपर्ने अवस्था आयो ।’ ककनीका रुम्बा राजाले भने । कतिपय परिवारले यसै खेर फाल्नु पर्ने अवस्था पनि आयो ।

यसरी सुरु भयो नुवाकोटमा स्ट्रबेरी खेती

नुवाकोटमा स्ट्रबेरी खेतीको इतिहास लामै छ । सुरुमा जापानीहरुले नुवाकोटमा स्ट्रबेरी खेती गर्न किसानहरु उत्साहित गरेका थिए । उनीहरुले नै बिउ, बिजन दिएर २०४६ सालतिर यहाँ स्ट्रबेरी खेती गर्न थालियो । हावापानी, माटो सुहाउँदो भएपछि जापानीहरुले यो ठाउमा नजर लगाएका थिए ।

जाइटी नामक जापानी संस्थाले नुवाकोटमा एकछत्र राज गर्‍यो । किसानको जग्गा भाडामा लिएर, स्ट्रबेरी उत्पादन, संकलन गरेर बजारसम्म पुर्‍यायो । जाइटीले गाउलेहरुबाट सस्तोमा उठाएर राजधानीका होटेल, सुपरमार्केटहरुमा महंगो बेच्यो । नाफा जति उसै कमायो । अन्य किसानलाई बेर्ना पनि दिएन । नेपालीहरूका लागि त स्ट्रबेरी एकदमै नौलो फल थियो । सुरुसुरुमा नेपालीहरु कसैले खाँदैनथे ।

२०५३ सालपछि भने नुवाकोटमा किसानहरुले पनि स्ट्रबेरी उत्पादन गर्न थाले । बजार पनि आफै खोज्न थाले । बिस्तारै जाइटीको एकाधिकार तोडिन थाल्यो । किसानहरुले दिनकै ३ सयदेखि ४ सय केजी स्ट्रबेरी उत्पादन गर्न थाले । बिगत चार वर्ष यता जापानी ब्राण्ड हिमबेरीको आवर फार्मले स्ट्रबेरी संकलन केन्द्र स्थापना गरेको छ । ११ जनालाई रोजगारी दिएको हिमबेरीले ग्रेडिङ गरेर राजधानी लगायत बिभिन्न शहरमा निर्यात गर्दै आएको छ । १ सय ३५ परिवारबाट यसले हरेक दिन झण्डै १ सय केजी स्ट्रबेरी संकलन गरेर बजारमा पठाउँछ । घर, अफिस, मार्ट, भाटभटेनीमा हिमबेरीले स्ट्रबेरी डेलिभरी गर्छ ।

गाउपालिकाले घोषणा गर्‍यो स्ट्रबेरी जोन
ककनी गाउपालिकाले ०७५ मा यस क्षेत्रलाई स्ट्रबेरी जोन घोषणा गरेको छ । किसानहरुलाई अनुदान पनि बितरण गरेको छ । तर, अनुदान वास्तविक किसानहरुले भन्दा पार्टीका कार्यकर्ताले मात्रै पाएको स्थानीयवासीको गुनासो छ । ‘फर्म दर्ता गरेका, अनुदानकै लागि प्रकृया मिलाएकाले मात्र अनुदान पाएका छन्’ सन्तबहादुर भन्छन् ‘वास्तविक किसानलाई त अनुदानका बारेमा बेखबर छन् ।’

सम्बन्धित शिषर्कहरु

६८ लाखको लागतमा प्रशासनिक भवन निर्माण

लाइन सिफ्टिङ तथा केबल परिवर्तनका लागि यी स्थानमा विद्युत सेवा अवरुद्ध

आँबुखैरेनी अस्पताललाई डायलाइसिस मेसिन प्रदान

कैलालीका सात नदीमा तटबन्ध निर्माण सुरु

काँकरभिट्टा-लौकही सडक स्तरोन्नति

सार्वजनिक जग्गा संरक्षणमा लाग्न गृह मन्त्रालयको निर्देशन