नेपाल क्रेडिट एण्ड कमर्श(एनसीसी) बैंकमा १२ प्रतिशत र नेपाल बंगलादेश बैंकमा करिब ९ प्रतिशत सेयर लगानी रहेको एनबी ग्रुपले दुई बैंक मर्ज गराउन माग गर्दै नेपाल राष्ट्र बैंकमा निवेदन हालेको छ । कमन प्रमोटर सेयरधनी रहेका बैंक तथा वित्तीय संस्थालाई मर्ज गराउने नीतिसहित नेपाल राष्ट्र बैंकले मौद्रिक नीति जारी गरेपछि एनबी समूहले राष्ट्र बैंकमा हालेको माग निवेदनले दुबै बैंकका सेयरधनी र कर्मचारीलाई तरङ्गित गरेको छ । अनौठो संयोग के परेको छ भने कयौंपटक राष्ट्र बैंकको नीति निर्देशन पालना नगरेको भन्दै एनबी समूहमाथि राष्ट्र बैंक जाइलागेको थियो । अहिले राष्ट्र बैंक आफैले जारी गरेको नीति किन कार्यान्वयन भएको छैन भनेर एनबी समूह राष्ट्र बैंकमाथि जाइलाग्ने अवस्था देखिएको छ । प्रस्तुत छ यहि सन्दर्भमा एनबी समूहका प्रबन्ध निर्देशन लक्ष्मीबहादुर श्रेष्ठसँग गरिएको विकास वहस ।

एनसीसी बैंक र एनबी बैंक मर्ज गराउन माग गर्दै राष्ट्र बैंकमा निवेदन दिनु भएको हो ?

हो । राष्ट्र बैंकले पटक पटक कमन सेयरधनी भएका बैंकहरुबीच मर्ज हुनुपर्छ भनेको छ । यस वर्षको मौद्रिक नीतिमा पनि सोही कुरा आएको छ । राष्ट्र बैंकको नीति निर्देशन पालना भएन भनेर बेलाबेलामा कुरा उठ्ने पनि गरेको छ । त्यसैले हामीले राष्ट्र बैंकको नीति र निर्देशन पालना गर्न हामी तयार छौं । एनबी ग्रुप नेपाल बंगलादेश बैंक र नेपाल क्रेडिट एण्ड कमर्श बैंक दुबैको संस्थापक र महत्वपूर्ण सेयरधनी हो । यी दुई बैंक मर्ज गर्दा राष्ट्र बैैंकको नीतिलाई पनि सहयोग पुग्छ भनेर हामी प्रोएक्टिभ भएर राष्ट्र बैंकमा दुई बैंक मर्ज गर्न आवश्यक निर्देशन दिन माग गरेका हौं ।

तपाईंको मागबारे राष्ट्र बैंकको भनाई के छ त ?

मौद्रिक नीति आएपछि नयाँ नीतिको स्वागत गर्दै साउन दोस्रो साता हामीले निवेदन लिएका छौं । ‘हामी दुबै बैंकको लगानीकर्ता हौं । हामी मर्ज गर्न तयार छौं । दुई बैंक मर्ज गर्न आवश्यक वातावरण बनाउन र आवश्यक निर्देशन दुबै बैंकलाई दिन हामीले माग गरेका छौं ।  तर मैले बुझ्दा राष्ट्र बैंकले मर्जरलाई धेरै प्राथमिकता दिएको जस्तो लागेन । एनसीसी र एनबीबीचको मर्जरलाई मात्र होइन, कुनै पनि बैंकहरुलाई मर्जरमा लैजान राष्ट्र बैंक सक्रिय भएको देखिदैन । सामान्य फलोअप मात्र भएको छ । यति मितिभित्र मर्ज गर्नैपर्छ भनेर राष्ट्र बैंक अगाडि आएको छैन । मर्जरको कुरा त हिमालयन बैंक र इन्भेष्टमेन्ट बैंकबीच पनि भईरहेको छ, एनएमबी र एनआईसी एशियाबीच मर्जको कुरा पनि चलिरहेको छ । तर ठोस प्रगति कहि कतै पनि भएको छैन ।

तपाईले निवेदन दिएपछि राष्ट्र बैंकले छलफलको लागि पनि बोलाएन ?

बोलाएको छैन । कोरोनाको मार पनि छ । राष्ट्र बैंक पनि बैंकहरुको कर्जा असुलीमा कसरी सहयोग गर्न सकिन्छ भनेर लागेको छ । निवेदन गईसकेकोले केही न केही निर्देशन त आउला ।

दुबै बैंकको सञ्चालक समितिमा तपाई हुनुहुन्न । तपाईको प्रतिनिधि पनि छैनन् । त्यसैले तपाईको मागको सुनुवाई नभएको हो कि ?

हामीले सञ्चालक समितिमा पनि कुरा राखेका छौं । राष्ट्र बैंकलाई दिएको निवेदनको बोदार्थ दुबैं बैंकका सञ्चालक समितिलाई दिएका छौं । एनसीसीमा करिब १२ प्रतिशत र एनबीमा करिब ९ प्रतिशत सेयर भएको एनबी समूह दुबै बैंकका लागि महत्वपूर्ण हिस्सेदार हुन् । पक्कै पनि हाम्रो कुरालाई दुबै बैंकले महत्वको साथ लिएको हुनुपर्छ ।

दुबैं बैंकको सञ्चालक समितिमा एनबी समूहको प्रतिनिधि नुहुनुमा खास कारण छन् । एनबी बैंकको सन्दर्भमा हामी र आईएफआईसी बैंकसँग केही समझदारी भएको छ । अहिलेको बोर्डको कार्यकाल १ वर्षमा सकिदैछ । त्यसपछि हाम्रो पनि प्रतिनिधित्व हुन्छ ।

एनसीसी बैंकमा नेपाल राष्ट्र बैंकले तदर्थ समिति गठन गरेर गयो । पछि प्रबन्धपत्र तथा नियमावलीहरुमा संशोधन आवश्यक भएकोले निर्वाचन हुन सकेन । अहिले सबै प्रकारको कानुनी प्रक्रिया पूरा भएको छ । अब हुने साधारणसभा पछि एनसीसी बैंकको बोर्डमा हाम्रो प्रतिनिधित्व हुनेछ ।

एनसीसी बैंकमा प्रमोटरको झगडाले तदर्थ समितिलाई राम्रै फलिफाप भैराखेको छ । यो अवस्था कहिलेसम्म रहन्छ ?

झगडा भन्ने केही छैन । हामी बाहिर बसेर सपोर्ट नै गरिरहेका छौं । बैंक राम्रो भएको छ । गत वर्ष बैंकले १५ प्रतिशत बोनस सेयर दिएको छ । प्रक्रियागत सुधारको काम सकिएकोले अब हुने साधारण सभापछि वास्तविक लगानीकर्ता बैंक सञ्चालक समितिमा जानेछन् ।

मर्ज गरेर फेरी पनि तपाई यस बैंकको अध्यक्ष बन्ने तपाईको चाहाना हो ?

मेरो चाहाना छैन । सीईओ बनेर, सञ्चालक बनेर, अध्यक्ष बनेर ठूलो मान्छे बन्ने पनि होइन । महत्वपूर्ण कुरा बैंकले कति लाभांश दियो भन्नेले अर्थ राख्छ । भौतिक मान, पदवी, अलंकारप्रति मेरो कुनै लोभ छैन । अब मेरो छोराहरु हाइली क्वालिफाइड छन् । उनीहरु बोर्डमा जान्छन् ।

यी बैंकको लगानीकर्ता मात्र कमन होइन, कर्मचारी पनि कमन छन् । एनबीबाट एनसीसी, एनसीसीबाट एनबी सरुवा भएका कर्मचारी पनि धेरै छन् । काम गर्ने संस्कार पनि मिल्छ । मैले आईएफआईसीसँग पनि कुरा गरिरहेको छु ।

तर आईएफआईसीका प्रतिनिधिहरुले तपाईलाई लखेटिरहेका छन् रे नि ?

विलकुलै होइन । हामी असाध्यै राम्रो छाैं । एनबी बैंक खोल्दा नै हामीले १० प्रतिशत सेयर लिने सहमति भएको हो । शुरुमा १० प्रतिशत सेयरधनीको साझेदारी एनबी बैंकमा । पछि उनीहरुले हकप्रद सेयरमा पैसा हालेनन् । त्यो सेयर हामीले किन्दै गएर हाम्रो हिस्सा ४५ प्रतिशत भएको थियो । अहिले उनीहरुसँग ४० प्रतिशत छ । हामीसँग ९ प्रतिशत छ । त्यसैले उनीहरुले हामीलाई लखेट्नु पर्ने कुनै कारण छैन ।

आईएफआईसीका अध्यक्ष सलमान रहमान, जो अहिले बंगलादेशका प्रधानमन्त्रीको आर्थिक सल्लाकार हुनुहुन्छ, उहाँसँग मेरो दाजुभाईको जस्तो सम्बन्ध छ । ५/६ महिनामा हाम्रो भेट भईराखेको हुन्छ । अहिलेका प्रधानमन्त्री शेख हसिना १९९० मा हाम्रो घरमा आउनु भएको थियो । उहाँसँग पनि मेरो राम्रो सम्बन्ध छ ।

नेपाल बंगलादेश बैंक स्थापना गर्नुभन्दा १० वर्षअघि नै हामीले बंगलादेशमा बिजनेश शुरु गरेको थियौं । अहिले म नेपाल बंगलादेश उद्योग व्यापार संघको अध्यक्ष पनि छु । हामी बंगलादेश सरकारबाट पटक पटक सम्मानित भएका छौं । हामीलाई नेपाल सरकारले भन्दा बंगलादेश सरकाले सम्मान गर्छ ।

त्यसो हो भने नेपाल बंगलादेश बैंक सञ्चालक समितिले किन एनसीसी बैंकसँग मर्ज गर्ने भनेर निर्णय गराउन नसकेको ?

त्यो व्यवसायिक निणर्य भयो । एनसीसी बैंकमा कमर्चारी बढी छन् भन्ने बंगालीहरुकाे भनाई छ । अर्को बंगालीहरु नेचुरल ग्रोथमा जाने र आफै थप पुँजी लगानी गर्ने कि भन्ने सोचमा पनि छन् ।

एनसीसी र एनबी मर्ज चाहनुको उदेश्य के हो ?

राष्ट्र बैंकको नीति पनि हो । राष्ट्र बैंकलाई सहयोग गर्नुपर्छ हामीले । दोस्रो न्यूरोड गए पनि, पोखरा गए पनि, भैरहवा गए पनि, जुन सहरमा गए पनि एनबी र एनसीसी दुबै बैंकको शाखा छ । मर्ज गर्यौं भने हाम्रो बैंकको शाखा २०५ भन्दा बढी हुन्छ । पुँजी, निक्षेप, कर्जा, लगानी, सम्पत्ति सबै हिसावले यो बैंक नेपालका ठूला ५ वटा बैंक भित्र पर्छ । जहाँ दुईटा शाखा छ त्यहाँ एउटा राखेर नयाँ ठाउँमा शाखा स्थान्तरण गर्न सकिन्छ । यसले बैंकको कारोबार, नाफा सबै बढ्छ । दुबै बैंक २५ वर्ष पुराना हुन् । यी बैंक मर्ज हुँदा सिनर्जी इफेक्ट आउँछ ।

हरिसिद्धिको जग्गा विवाद कहिलेसम्म राख्ने हो ?

हरिसिद्धिको जग्गा एनसीसी बैंकको गैरबैकिङ सम्पत्तिको रुपमा रहेका छ । यो जग्गा धितोमा राख्दा एउटा सर्त छ जहाँ बैंकले जग्गा लिलामी गर्नुपर्दा त्यसमा हरिसिद्धिलाई प्राथमिकता दिनुपर्छ भन्ने छ । यो विषयमा अदालतमा मुद्दा चलिरहेको छ । हरिसिद्धि पनि पब्लिक कम्पनी हो । १० हजारभन्दा बढी सेयरधनी छन् । उद्योग चलिरहेको छ । यसमा अदालतले पनि हेरिरहेको छ । अदालतको फैसला आएपछि यो समस्या समाधान हुन्छ ।

हरिसिद्धिको जग्गा विवाद रहदासम्म एनसीसी बैंकभित्र पनि विवाद रहिरहन्छ र त्यो विवादमा तपाईको संलग्नता पनि रहिरहन्छ भन्छन् नि जानकारहरु ?

बैंक पनि पब्लिक कम्पनी हो, हरिसिद्धि पनि पब्लिक कम्पनी हो । हरिसिद्धिको जग्गा अहिले बैंकको स्वामित्वमा छ । मिलेर गए दुबै संस्थालाई लाभ हुन्छ । बैंकले यस गैरबैकिङ सम्पत्ति बिक्री गर्ने बित्तिकै बैंकलाई धेरै फाइदा हुन्छ ।

तर अदालतमा मुद्दा हालेर बैंकलाई जग्गा बेच्नै दिनुहुन्न रे तपाईं ?

मैले मुद्दा हालेको छैन । हरिसिद्धिका सेयरधनीले आफ्नो सम्पत्ति बचाउन अदालत गएका छन् । बढी सम्पत्तिलाई कम मूल्यङकन गरेर बैंकले गैरबैकिङ सम्पत्ति बनाएको रहेछ । यस्तो अवस्थामा पीडित पक्षले आफ्नो सम्पत्ति जोगाउन आवश्यक पहल त गर्ने नै भयो । हरिसिद्धिले अहिले पनि कर्जा तिरेर आफ्नो जग्गा फिर्ता लिन खोजेको छ । कर्जाको सावा भन्दा व्याज धेरै बढी छ । बैंकले व्याजमा छुट दिनुपर्छ । कम्पनीले सावामा केही व्याज थपेर कर्जा चुक्ता गर्छ ।

कुनै बेला सूचिकृत कम्पनीमा सबैभन्दा ठूलो लगानीकर्ता, सबैभन्दा धनी व्यक्तिको परिचय बनेको थियो तपाईको । अहिले त तपाई बेपत्ता हुनु भयो नि ?

बेपत्ता भएको होइन । पहिलो अलि आक्रामक रुपमा लगानी विस्तार गर्यौ । एनबी समूहले प्रमोट गरेको ७ वटा कम्पनी नेप्सेमा सूचिकृत भएका थिए । ती मध्ये तीन वटा मर्ज भएर एनबी बैंक भयो । अहिले पनि ५ वटा कम्पनी राम्रोसँग चलिरहेका छन् । २५/३० वर्षअघि हामीले धेरै क्षेत्रमा लगानी गर्यौं । सबै लगानीबाट उचित प्रतिफल आएन । सबैं कम्पनीको राम्रो व्यवस्थापन गर्न सकिएन । त्यसैले केही समस्या आएको हो तर हराएको भन्न मिल्दैन ।

तपाईले खोलेका ५ वटा कम्पनी त छन् तर ती कम्पनीमा एनबी समूहको अस्तित्व हराउँदै गयो नि ?

कुनै पनि कम्पनीमा संस्थापकको अस्तित्व मेटिएर जाँदैन । नेपाली काँग्रेस वा नेपाल कम्यूनिष्ट पार्टीको कार्यालयमा जानुभयो भने संस्थापकहरुको फोटो राखिएको हुन्छ । हरेक वर्ष संस्थापकहरुको स्मरण गरिन्छ । त्यस्तै त हो नि कम्पनीमा पनि ।

तर तपाईले स्थापना गरेका कम्पनीमा तपाईको फोटो झुण्डिएको त छैन नि ?

निजी क्षेत्रमा यस्तो संस्कारको कमी छ । एनबी बैंक वा एनसीसी बैंकको सञ्चालक समितिको बैठक कक्षमा हाम्रो फोटो नभए पनि १० हजार कर्मचारीको मन मस्तिकमा हामी छौं । हामीले स्थापना गरेका कम्पनीमा ड्राइभर भएर काम गर्नेहरु पनि आज काठमाडौंमा घर बनाएका छन् । कतिका छोरोछोरी अहिले पनि हाम्रै बैंकमा आएका छन् । उनीहरुले त हामीलाई बिर्सेका छैनन् नि ।

तपाईलाई सम्झेर अहिले पनि उनीहरु कोशेली बोकेर आउँछन् ?

पहिला त जागिर लगाइदिनु पर्यो भनेर मेरो घरमा बिहान बिहान मान्छेको भीड लाग्थो । कोही प्रमोशन माग्न आउँथे । धेरैको काम गरिदिए पनि । अहिले त महत्वपूर्ण पदमा नभएकोले होला, पहिला जस्तो मान्छे आउँदैनन् ।

तपाई आफै भूमिगत हुनुभयो, भेट्न नि कहाँ आउनु ?

कुनै बेला म ४/५ वटा संस्थाको बोर्डमा थिएँ । नेपाल बैंकको सञ्चालक थिएँ । नेपाल उद्योग वाणिज्य महासंघमा बैकिङ समितिको सभापति थिएँ । सार्क चेम्बरको कार्यसमिति सदस्य भएँ । त्यतिबेला मलाई भट्ने धेरै जना आउँथे । विगत ८/९ वर्षदेखि म अहिले ओम शान्तिको विद्यार्थी भएको छु । सम्झनेले अहिले पनि सम्झिरहेका छन् । स्वार्थीहरुले बिर्से पनि होलान् ।

तपाईको उन्नतिको सारथी के हो ? अवन्नतिको सारथी के हो ?

मिहेनत र इच्छा शक्ति नै उन्नतिको सारथी हो । अवन्नति मेरो भएकै छैन । सोचेजस्तो नतिजा पाइन । मैले एकै पटक धेरै ठाउँमा हात हाले । धेरै लगानी गरे । त्यसको व्यवस्थापन, मनिटरिङमा म चुकेँ ।

बैंकबाट अधिक ऋण लिनु र आर्थिक रुपमा इमान्दार नबन्नु तपाईको अवन्नतिको सारथी होइनन् ?

म अहिलेपनि पत्तासाफ भएको छैन । बैंकमा एनबी समूहको कर्जा १०० करोड भन्दा कम छ । तर हाम्रो सम्पत्तिको मूल्य ६०० करोड भन्दा बढी छ । हाम्रा व्यवसायिक लगानीको जग बलियो छ । अहिले प्रतिफल राम्रो आईरहेको छ । हामी फेरी २० मेगावटको जलविद्युत आयोजना बनाउँदै छौं । हरिसिद्धिमा ३०० बेडको अस्पताल बनाउने योजना छ ।

कुनै पनि व्यवसाय गर्न ऋण त लिनै पर्थ्याे । तर लगानी अनुसार प्रतिफल नपाउँदा समस्या भयो । यस्तो समस्या धेरै कर्पोरेट हाउसले भोगेका हुन्छन् ।  म अहिलेपनि पत्तासाफ भएको छैन । बैंकमा एनबी समूहको कर्जा १०० करोड भन्दा कम छ । तर हाम्रो सम्पत्तिको मूल्य ६०० करोड भन्दा बढी छ । हाम्रा व्यवसायिक लगानीको जग बलियो छ । अहिले प्रतिफल राम्रो आईरहेको छ । हामी फेरी २० मेगावटको जलविद्युत आयोजना बनाउँदै छौं । हरिसिद्धिमा ३०० बेडको अस्पताल बनाउने योजना छ ।

तपाईले आर्थिक इमान्दारिताको प्रश्न गर्नुभयो । हामी एकदम इमान्दार छौं । अहिले बैंकका कर्जाहरु सेटल गर्दै गएका छौं । हामीले काठमाडौं छोड्नु पनि परेको छैन । नेपाल छोडर भाग्ने त कुरै भएन । काम गर्दै जाँदा कतिपय ठाउँमा कर्जा भुक्तानी गर्न ढिलो भयो होला । अहिले नियमित हुँदै गएको छ ।

तर तपाईंलाई अहिले पनि कर्जा सूचना केन्द्रले कालोसूचिमा राखेको छ । यो कालोसूचिबाट तपाईको नाम कहिले हट्छ त ?

नेपालका १० ठूलो व्यवसायिक घरानालाई हेर्नु भयो भने उनीहरु मध्ये अधिकांश कही न कहीबाट कालोसूचिमा परेका छन् । १/२ दिनको लागि मात्र भए पनि उनीहरु कालोसूचिमा परेका छन् । अहिले नेपालका सबैभन्दा धनी भन्ने व्यवसायीहरु कुनै बेला नेपाल बैंकमा मलाई भेट्न आउँथे । ‘लौ न एलबी जी, मलाई कालोसूचिबाट हटाइदिनु पर्यो’ भनेर मलाई अनुरोध गर्दथे ।’ अहिले उनीहरु धेरै सम्पन्न भए । विगतमा उनीहरु कालोसूचिमा परेको कुरा सबैले बिर्सिए ।

तपाईं नेपाल बैंकमा हुँदा अरुलाई कालोसूचिमा राख्नु भयो, अहिले अरुले तपाईंलाई कालोसूचिमा राखिदिए, हैन ?

यो कालोसूचिमा नाम आउने भनेको समयमा कर्जा तिर्न नसक्दा हो । कर्जा समयमा तिर्न नसक्ने अवस्था उद्योग व्यापार गर्ने जो कोहीलाई पनि आउन सक्छ । ३५ वर्षको व्यवसायिक इतिहासमा अहिले हामी कालोसूचिमा पर्यौ भन्दैमा हामीले यो देशको उद्योग व्यापारको क्षेत्रमा गरेको योगदान, अर्थतन्त्रमा गरेको योगदानलाई बिर्सनु भएन । हामीले क्रमशः कर्जा तिर्दै गएका छौं । केही समयपछि हाम्रो नाम कालोसूचिबाट हट्छ ।

सम्बन्धित शिषर्कहरु

बैंकरका सामू राष्ट्र बैंक स्तब्ध

प्रशान्ति वृद्धाश्रम केन्द्र सुर्खेतलाई सिटिजन्स बैंकको सहयोग

५९० मेगावाटका जलविद्युत आयोजनामा सिटिजन्स बैंकको लगानी, १३ वटा प्रोजेक्टमा नेतृत्व

संस्थापकहरूले ‘स्टार्टअप ब्रान्डिङ’ मा गर्ने यी १० गल्ती जसका कारण डुब्छ व्यवसाय

कुमारी बैंकको ४ लाख ५० हजार कित्ता संस्थापक सेयर बिक्रीमा, न्यूनतम मूल्य कति ?

यी हुन् लगानी सम्मेलनमा निजी क्षेत्रबाट सोकेस गरिने ३१ परियोजना, कुन क्षेत्रबाट कति ?