राजनीतिमा विरोधीले एकअर्कालाई मानसिक रोगी भएको भनेर आरोप लगाउनु सामान्य हो । प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीको बोली र व्यवहारका आधारमा उहाँलाई मानसिक समस्या रहेको भनेर केही वर्षदेखि स्वतन्त्र विश्लेषकहरुले समेत अनुमान गर्दै आएका छन् । उहाँलाई मानसिक रोग छ या छैन भन्ने सम्बन्धित चिकित्सकले नै प्रमाणित गर्ने विषय हो । यस लेखमा चिकित्सा विज्ञानले व्याख्या गरेको मानसिक समस्यालाई राजनीतिक आयामबाट दृष्टिगोचर गर्ने प्रयास गरिएको छ ।

धेरै मानिसको बुझाइमा मानसिक समस्या भनेको मानसिक सन्तुलन बिग्रेको र डिप्रेसन हो । तर चिकित्सा विज्ञानका अनुसार, मनोरोग विधामा सयौं प्रकारका मानसिक रोग हुन्छन् । जसरी शारीरिक रोग वंशाणुगत, शरीरमा उत्पन्न, सर्ने, नसर्ने आदि विभिन्न हुन्छन्, मानसिक रोग पनि त्यसैगरी धेरै प्रकारका हुन्छन् । शारीरिक रोगहरु अलिअलि लाग्ने, बेसरी लाग्ने, निको हुने, निको नहुने, कुनै चिकित्सकले रोग मान्ने, अर्कोले रोग नमान्ने स्तरका हुन्छन् । मानसिक रोग पनि त्यस्तै नै हुन्छन् ।

धेरै मानिसहरुले सुनेको बुझेको डिप्रेसन भएका मानिसले आफूलाई क्षति पुर्याउँछ । यसको ठीक विपरीत मेनिया भन्ने मानसिक रोग हुन्छ । यो रोग लागेको मानिसले अरुको क्षति पुर्याउँछ । डिप्रेस्ड मानिसले आफूतर्फ थोरै मात्र क्षति पुर्याउन सक्छ । तर मेनियाकले अरुतर्फ धेरै क्षति पुर्याउन सक्छ । मेनियाक व्यक्ति जुन हैसियत, शारीरिक बल र पदमा रहेको छ, त्यही अनुसार उसले समाजको क्षति पुर्याउन सक्छ । परिवारको डन, टोलको डन, क्षेत्रीय गुण्डा र राष्ट्रिय गुण्डासम्मको हैसियतमा यस्ता मानिस हुन सक्छन् । उच्च पदमा मेनियाक व्यक्ति छन् भने उनीहरुले धेरै नै क्षति पुर्याउन सक्छन् ।

एउटा समूहका रोगमा मानिसहरुलाई अनावश्यक डर र चिन्ता बढी हुन्छ । जे गर्दा पनि गल्ती हुने हो कि, बिग्रने हो कि, अर्कोले गाली गर्ने हो कि, लज्जित हुनुपर्ने हो कि, सजाय भोग्नुपर्ने हो कि भन्ने डर हुन्छ । त्यस विपरीत उच्च मनोबल, महत्वकांक्षा, निडरता, आँट र साहस मात्र हुने अर्को रोग हुन्छ । उनीहरु जहिले पनि खुसी, सकारात्मक सोच र आशावादी मात्र हुन्छन् । आफूले गर्न लागेको काम सबै सही छन् र त्यसमा सफलता पाउँछु भन्नेमा उनीहरु ढुक्क हुन्छन् । विफल भयो भने पनि त्यहाँ उनीहरुले अरुको दोष देख्छन् ।

लेखक

कुनै व्यक्तिको स्वभाव कुनै मानसिक रोगको वर्गमा पर्छ या पर्दैन भन्ने मनोविश्लेषकहरुले विधिपूर्वक जाँच गरेपछि मात्र थाहा हुने कुरा हो । सर्वसाधारणको नजरबाट हेर्दा नेपालका प्रधान मन्त्रीको आत्मवल एकदमै उच्च छ । उहाँको स्वास्थ्य अवस्थालाई लिएर विगतमा चिकित्सक, सर्वसाधारण र पार्टी पङ्तीबाट विभिन्न पटक चिन्ता व्यक्त भए । एपेण्डिसाइटिसको शल्यक्रिया र दोस्रो मृगौला प्रत्यारोपणको क्रममा चिकित्सकहरुले उहाँ आत्मबलकै कारण बाँच्नु भएको हो भनेर प्रतिक्रिया दिएका थिए । आत्मबलले रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउँछ भन्ने वैज्ञानिक भनाइ छ ।

उहाँले रेल, पानीजहाज, भान्सामा ग्यास लाइन जस्ता महत्वांकाक्षी योजना घोषणा गर्नुभयो । देशका लागि ती प्राथमिकताका क्षेत्र हुन या होइनन् भन्नेमा विज्ञहरुले जे जसो भने पनि उहाँले यसमा बजेट खर्च गरिरहनु भएको छ । ती सम्भव छन् या छैनन् भन्ने वैज्ञानिक मूल्यांकन उहाँले पर्खनु भएन । २०७६ चैत ११ मा गरिएको लक डाउनको कारण निम्न वर्गीय मानिसहरु कयौं दिनको पैदल यात्रा गरी सीमा नाका र सडकहरुमा अलपत्र पर्दा उहाँको मनमा करुणा र सहानुभूति देखिएन ।

पार्टीभित्र र बाहिरबाट जति विरोध भए पनि उहाँ टसको मस हुनु हुन्न । उहाँले कसैलाई कारबाही गर्न वा सजाय दिन मन लाग्यो भने त्यो न्यायसंगत होस् वा नहोस्, गराएरै छोड्नु हुन्छ । जति नै प्रमाणसहित उहाँका निकट मानिसको भ्रष्टाचार सार्वजनिक भए पनि उहाँले सजिलै खण्डन गरिदिनु हुन्छ । उहाँलाई कानुन, पार्टी, कार्यकर्ता, जनता, नियमन राज्य संयन्त्र केहीको पनि डर नभएको जस्तो देखिन्छ । कसैलाई नराम्रो काम गर्नबाट रोक्न कानुन, विधि र कारबाही गर्ने संगठनहरु निर्माण गरिन्छ । इमान्दार र नैतिकवान मानिसले कुनै कानुन र सजायको व्यवस्था नभए पनि खराब काम गर्दैन । सामान्य मानिसले केही गरी लुकाउन सकिएन भने बेइज्जत हुन्छ र सजाय पाइन्छ भन्ने डरको कारण नराम्रो काम गर्दैन । तर मेनियाकहरुमा त्यो डर हुँदैन । सामान्य मानिसमा यसरी जोगिन सकिन्छ तर यसरी फस्न पनि सकिन्छ भन्ने सकारात्मक र नकारात्मक दुवै सोच आउँछ । मेनियाकमा भने सकारात्मक मात्र सोच आउँछ ।

डिप्रेस्ड मानिसले आफूतर्फ थोरै मात्र क्षति पुर्याउन सक्छ । तर मेनियाकले अरुतर्फ धेरै क्षति पुर्याउन सक्छ । मेनियाक व्यक्ति जुन हैसियत, शारीरिक बल र पदमा रहेको छ, त्यही अनुसार उसले समाजको क्षति पुर्याउन सक्छ । परिवारको डन, टोलको डन, क्षेत्रीय गुण्डा र राष्ट्रिय गुण्डासम्मको हैसियतमा यस्ता मानिस हुन सक्छन् । उच्च पदमा मेनियाक व्यक्ति छन् भने उनीहरुले धेरै नै क्षति पुर्याउन सक्छन् ।

मानसिक रोगहरुमा साइकोपाथ भन्ने अर्को समस्या हुन्छ । यो रोग लागेका मानिसहरु जस्तो सुकै जोखिम उठाउन पनि तयार हुन्छन् । आफ्नो इच्छा, चाहना पूरा गर्न उनीहरु जे गर्न पनि निडर हुन्छन् । पैसा, मनोरञ्जन र आत्मसन्तुष्टिका लागि उनीहरु अपराध पनि सहजै गर्छन् । यस्ता व्यक्तिले अपराध गर्ने भएकाले उपचार केन्द्र, सुधार गृह, जेल वा उनीहरुका गतिविधिलाई नियन्त्रित गर्ने र निगरानी गर्ने प्रणालीहरु विकास भएका हुन् । प्रहरीले पक्राउ गरे पनि आफूले गरेका घटनामा पश्चाताप हुँदैन । उनीहरुमा पीडितप्रति दया, माया र सहानुभूति हुँदैन ।

झुट बोलेको जाँच गर्ने पोलिग्राफ मेसिनलाई साइकोपाथ मानिसले सहजै छल्न सक्छन् । सामान्य मानिस झुट बोल्दा केही न केही डराउँछ र मेसिनले पत्ता लगाउँछ । तर साइकोपाथहरुलाई डर भन्ने हुँदै हुँदैन । सजाय पाए पनि साइकोपाथले केही चिन्ता मान्दैनन् । उनीहरु जेलबाट छिटै मुक्त हुन सकिन्छ र चाहेको कुरा पुनः गर्न सकिन्छ भन्नेमा आशावादी मात्र हुन्छन् ।

मानिसको मनको बारेमा सिगमण्ड फ्रायडले प्रतिपादन गरेको सिद्धान्तलाई मूल आधार मानेर अहिलेसम्म विश्वमा रिसर्च र उपचारहरु हुने गरेका छन् । उनले मनलाई चेतन र अवचेतनमा विभाजन गरेका छन् । दुई मन बीचको अवस्थालाई अर्ध चेतन मन भनेका छन् । अवचेतन मनमा एउटा राक्षसी मन र अर्को दैवी मन लुकेर बसेको हुन्छ । हरेक घटनामा दुवै मनले आफूलाई हावी गराउन खोज्छन् । चेतन मनले सन्तुलन कायम गराउने प्रयास गर्छ ।

राक्षसी मनले जित्यो भने मानिसले राक्षसी स्वभाव प्रदर्शन गर्छ । त्यस्तो मानिसले अपराध, कुकर्म गर्छ, अरुलाई हेप्छ, आफूलाई सर्वेसर्वा ठान्छ । दैवी मनले जित्यो भने मानिस एकदमै नैतिकवान र इमान्दार हुन्छ । उसलाई सबैले हेप्छन् र शोषण गर्छन् । यो ठ्याक्कै सन्तुलित अवस्थामा रहयो भने मानिसको स्वभाव सामान्य स्तरको हुन्छ । अधिकांश मानिसको हकमा यो न पूर्ण सन्तुलित हुन्छ, न पूर्ण रुपले कतैतिर ढल्केको हुन्छ । मानिसहरुमध्ये कोही तुलनात्मक बढी इमान्दार सोझो देखिनु र कोही धूर्त फटाहा देखिनुको कारण यही हो ।

ठूलो पदमा बसेको कुनै मानिस मेनियाक हुँदैमा समाजलाई क्षति पुग्छ नै भन्ने हुँदैन । उसँग आवश्यक कुराको ज्ञान र जानकारी छ भने उसमा भएको तीव्र इच्छाशक्ति, आत्मबल र साहसले देशलाई फाइदा नै हुन्छ । उसमा आवश्यक ज्ञान र जानकारीको अभाव छ भने हानीकारक हुन सक्छ । मेनियाक व्यक्तिमा साइकोपाथ समेत छ र ऊ ठूलो पदमा आसिन छ भने त्यसको क्षति अकल्पनीय हुन्छ । दुवै समस्या भएका मानिस संसारमा करोडौं आए र गए होलान् । त्यसबाट समाजलाई ठूलो क्षति भएन । केही भने राज्यको प्रमुख पदमा पुगेर राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमै नरसंहार र वितण्डा मच्चाएर गएका इतिहास छन् ।

दोस्रो पक्षलाई क्षति पुर्याउने अरु विभिन्न प्रकारका पर्सनालिटी डिसअर्डर रोगहरु पनि हुन्छन् । मानसिक रोगीलाई सम्झाएर, गाली गरेर वा डर देखाएर निको हुँदैन । कतिपय रोग सम्बन्धित विज्ञहरुबाट औषधी, परामर्श र थेरापीमार्फत समाधान हुन्छन् भने कतिपय समाधान हुँदैनन् । समाधान नहुनेको लागि सम्भावित क्षति कम गर्ने टेक्निकहरु मात्र अवलम्वन गरिन्छ । रोगीको काम जिम्मेवारी परिवर्तन गरेर पनि क्षति कम गर्न सकिने हुन्छ । सामान्यतयाः स्वभावजन्य रोगलाई निर्मूल नभई व्यवस्थापन मात्र गर्न सकिने विज्ञहरु बताउँछन् ।

(लेखक फ्रिलेन्स हुन्)
ghimire87@gmail.com

सम्बन्धित शिषर्कहरु

गर्मीयाममा कस्तो पेयपदार्थ पिउने त ?

५९० मेगावाटका जलविद्युत आयोजनामा सिटिजन्स बैंकको लगानी, १३ वटा प्रोजेक्टमा नेतृत्व

संस्थापकहरूले ‘स्टार्टअप ब्रान्डिङ’ मा गर्ने यी १० गल्ती जसका कारण डुब्छ व्यवसाय

यी हुन् लगानी सम्मेलनमा निजी क्षेत्रबाट सोकेस गरिने ३१ परियोजना, कुन क्षेत्रबाट कति ?

कतारमा बोतल पानी निर्यातको अवसर, वार्षिक चार करोड डलरको बजार

ह्वासिङ नारायणी सिमेन्टले थप्यो साढे ६ अर्ब लगानी, डाबर नेपाल पनि आक्रामक बन्दै