शुभप्रभात सवैलाई, मलाई यहाँ बोल्ने मौका दिनुभएकोमा तपाईं सवैलाई धन्यवाद । यो दिन तपाईंको बारेमा हो । तपाईं, जो कि आफ्नो घरको आरामलाई छोडेर यो कलेजमा आउनुभएको छ ताकि जिन्दगीमा तपाईं केहि बन्न सक्नुहोस् । म निश्चिन्त छु कि तपाईं उत्साहित हुनुहुन्छ । जिन्दगीमा यस्तो थोरै मात्र दिन हुन्छन् कि मानिस साँच्चै नै धेरै खुशी हुन्छन् । कलेजको पहिलो दिन त्यही दिनहरुमध्ये एउटा हो ।

आज जब कलेज आउनका लागि तपाईं तयार भइरहनुभएको थियो, तपाईंको मनमा पक्कै हलचल मच्चिएको थियो होला । अडिटोरियम कस्तो होला, शिक्षकहरु कस्ता होलान्, क्लासमेट कस्ता होलान् । यस्ता धेरै कुरा छन् कौतुहल जगाउने । म यसलाई उत्सुकता भन्छु, तपाईंको भित्र रहेको ज्वाला जसले तपाईंलाई एकदम जिवित महसुस गराउँछ । आज म तपाईंसँग त्यहि ज्वालालाई निभ्न दिनुहुँदैन भन्ने बारेमा कुरा गर्न आएको छु ।

ज्वालाको शुरूवात कहाँबाट हुन्छ ?

मलाई लाग्छ हामी त्यसको साथ जन्मिन्छौं । मेरा ३ वर्षका जुम्ल्याहा बच्चाहरुमा लाखौं ज्वालाहरु छन् । उनीहरु स्पाइडर म्यानको एउटा सानो खेलौना देखेर ओच्छ्यानबाट हाम फाल्छन् । पार्कमा पिङ खेलेर उनीहरु रोमाञ्चित हुन्छन् । मेरो कथा सुनेर उनीहरुमा उत्तेजना भरिन्छ । आफ्नो जन्मदिन आउनुभन्दा १ महिना अघिबाट उनीहरु उल्टो गन्ती गर्न शुरु गर्छन् कि त्यो दिन केक काट्न पाइनेछ ।

तपाईंहरु जस्तो विद्यार्थी भित्रपनि म केहि ज्वाला देख्छु । तर जब म अझ बढि उमेरका मानिसहरुलाई देख्छु तब त्यो ज्वाला देख्न मुश्किल पर्छ । यसको मतलव, जसैजसै हाम्रो उमेर बढ्दै जान्छ, ज्वाला कम हुँदै जान्छ । यस्ता मानिस जसमा त्यो ज्वाला विल्कुलै समाप्त हुन्छ उनीहरु लक्ष्यरहित हुन पुग्छन् । ‘जब वी मेट’ को पहिलो हाफको करीना र दोस्रो हाफको करिना याद छ नी ? ज्वाला निभेपछि यस्तै नै हुन्छ ।

त्यसोभए त्यो ज्वालालाई जोगाउने कसरी ?

ज्वालालाई दियोको बत्तीजस्तो कल्पना गर्नुस् । सवैभन्दा पहिले त्यसलाई पालन पोषणको जरुरत छ । त्यसलाई लगातार इन्धन दिनु जरुरी हुन्छ । अर्को, त्यसलाई हावाहुरीबाट बचाउनु जरुरी छ ।

पालनपोषणका लागि एउटा लक्ष्य बनाउनुस् । मानवको त प्रवृत्ति नै हो कि उसले कोशिश गरोस्, सुधार ल्याओस् र जे प्राप्त गर्न खोजेको थियो त्यो प्राप्त गरोस् । वास्तवमा यसैलाई सफलता भनिन्छ । यो त्यो हो जे तपाईंको लागि सम्भव छ । कम्पनीद्वारा दिइएको प्याकेज, कुनै कार या कुनै घर जस्तो यो कुनै वाहिरी मापदण्ड होइन ।

हामीमध्ये धेरैजसो मानिस मध्यमवर्गीय परिवारबाट छौं । हाम्रो लागि भौतिक सुख सुविधाहरु सफलताको सूचक हुने गर्दछन्, र सही पनि हो । जब तपाईंको उमेर बढ्दै जान्छ र दैनिक जीवनमा आवश्यक पर्ने कुराहरुका लागि पैसा जरुरत बन्दछ, तव यस्तोमा आर्थिक रुपमा स्वतन्त्र हुनुनै एउटा ठूलो प्राप्ती बरावर हुन्छ ।

तर यो जिन्दगीको लक्ष्य भने होइन । यदि यस्तो हुन्थ्यो भने अम्बानी काममा जाने थिएनन् होला । शाहरुख खान घरमै बस्थे र धेरै नाच्ने गर्दैनथे, स्टीभ जब्स अझ राम्रो आईफोन बनाउनका लागि मिहिनेत गर्दैनथे होला किनकि पिक्सर बेचेर पहिलेनै उनले धेरै विलियन डलर कमाइसकेका थिए । तर यसको विपरित उनीहरु किन यस्तो गर्दैछन् ? त्यस्तो के छ जसले हरेक दिन उनीहरुलाई काममा लिएर जान्छ ?

उनीहरु यस्तो यसकारणले गर्दछन् कि यसले उनीहरुलाई खुसी दिन्छ । उनीहरु यस्तो यसकारणले गर्दछन् कि यसले उनीहरुलाई जिवित महसुस गराउँछ । आफ्नो हालको स्थितीमा सुधार हुनुले तपाईंलाई एउटा राम्रो फिलिंग दिन्छ । यदि तपाईं राम्रोसँग पढ्नुभयो भने तपाईंले आफ्नो स्थिती सुधार्न सक्नुहुन्छ । यदि तपाईं मानिसहरुसँग भेट्ने र गफ गर्ने गर्नुभयो भने तपाईं अन्तर्वार्तामा राम्रो गर्न सक्नुहुन्छ । यदि तपाईं प्र्याक्टिस गर्नुहुन्छ भने तपाईंको क्रिकेटमा सुधार आउनेछ । शायद तपाईंलाई यो पनि थाहा छ कि तपाईं अहिले नै तेण्डुल्कर बन्न त सक्नुहुन्न तर पनि तपाईं एउटा अलग्गै स्तरसम्म पुग्न सक्नुहुन्छ । अघिल्लो स्तरसम्म जानका लागि प्रयास गर्नु जरुरी हुन्छ ।

प्रकृतिले हामीलाई अनेकौं जिनहरुको संयोग र विभिन्न परिस्थितिहरुको हिसाबबाट डिजाइन गरेको छ । खुसी रहनका लागि हामीले यसलाई स्वीकार गर्नुपर्ने हुन्छ र प्रकृतिको यो डिजाइनबाट धेरै भन्दा धेरै लाभ उठाउनु पर्छ । यस्तो गर्नका लागि लक्ष्यले तपाईंको मद्दत गर्नेछ ।

आफ्नो लागि केवल करियर वा पढाइको लक्ष्य मात्र नबनाउनुस् । बरु यस्तो लक्ष्य बनाउनुस् जसले तपाईंलाई सन्तुलित र सफल जीवन देओस् । आफ्ना ब्रेकअपको दिन प्रमोशन पाउनुको कुनै मतलब हुँदैन । कार चलाउनुमा कुनै मजा हुँदैन यदि तपाईंको पिठ्युँ दुखिरहेको छ भने। दिमाग तनावले भरिएको छ भने सपिंग गर्नुमा खुसी पक्कै लाग्दैन । जिन्दगी नर्सरी स्कुलमा हुने वाला त्यो रेस जस्तो हो जसमा तपाईं गुच्चालाई चम्चामा राखेर आफ्नो मुखले दबाउँदै कुद्नुहुन्छ । यदि गुच्चा झर्यो भने त्यो दौडमा पहिलो हुनुको केहि अर्थ छैन ।

जिन्दगीको साथ पनि यस्तै हुन्छ जहाँ स्वास्थ्य र सम्वन्ध त्यो गुच्चाको प्रतीक हो । तपाईंको प्रयास तव मात्र सार्थक हुन्छ जबसम्म ती कुराहरुले तपाईंको जीवनमा सामन्जस्य ल्याउँछ । नत्र भने तपाईं सफल हुनु नै भयो भने पनि त्यो ज्वाला, त्यो उत्साह र जिवित रहनुको फिलिंग विस्तारै विस्तारै मर्न थाल्छ ।

ज्वालालाई पालनपोषण गर्ने बारेमा एउटा अन्तिम कुरा- जिन्दगीलाई सिरियस ढंगबाट नलिनुस् । मेरो एकजना योगा टिचर क्लास भइरहेको समयमा विद्यार्थीहरुलाई हँसाउँथे । एउटा विद्यार्थीले उनलाई सोध्यो कि यस्ता जोक्सहरुका कारण योगा प्र्याक्टिसको समय व्यर्थ त जाँदैन ? तब ती शिक्षकले भने- धेरै गम्भीर नबन, बरु इमान्दार चाहिँ बन ।

त्यो समयबाट यस भनाईले मेरो कामलाई परिभाषित गरेको छ । मेरो लेखन होस्, जागीर होस्, मेरो नाता सम्वन्ध होस् या कुनै अरु लक्ष्य । मलाई आफ्नो लेखमाथि दैनिक हजारौं मानिसहरुको कमेन्ट प्राप्त हुन्छ । कतै धेरै प्रशंशा भएको हुन्छ भने कतै भयंकर आलोचना । यदि म ती सबैलाई गम्भीरतापूर्वक लिन थालें भनें कसरी लेख्न सक्छु र ? या बाँच्न कसरी सक्छु र ? जिन्दगी भन्ने कुरा त गम्भीरतापूर्वक लिनका लागि होइन, हामी सबै यहाँ अस्थायी रुपमा आएका छौं । हामी सबै एउटा प्रिपेड कार्डजस्ता हौं जसमा लिमिटेड भ्यालिडिटी हुन्छ ।

यदि हामी भाग्यमानी छौं भने शायद हामी अझ ५० वर्ष सम्म बाँच्न सक्नेछौं । अझ ५० वर्ष यानिकी मात्र २५०० हप्ता । के हामीले साँच्चै आफूलाई काममै होमिरहनु पर्छ ? केहि कक्षाहरु बंक गर्नु, कुनै विषयमा थोरै नम्वर ल्याउनु, केहि अन्तर्वार्तामा असफल हुनु, काम छोड्नु, प्रेममा पर्नु, श्रीमान् वा श्रीमतीसँग सानोतिनो झगडा हुनु सबै ठीक छ । हामी सबै मानव हौं, प्रोग्राम्ड डिभाइस पक्कै होइनौं ।

मैले ज्वालालाई पालनपोषण गर्ने तीन कुराहरु तपाईंलाई बताएँ- उचित लक्ष्य, सन्तुलित जीवन र जिन्दगीलाई धेरै गम्भीर रुपमा नलिनु भन्ने कुरा । तर जिन्दगीमा चार ठूला तूफानहरुले तपाईंको दियोलाई निभाउने कोसिस गर्नेछन् । यसबाट बच्न धेरै जरुरी छ र ती हुन् निराशा, कुण्ठा, अन्याय र जीवनमा कुनै उद्देश्य नहुनु ।

निराशा तब हुन्छ जब तपाईंको प्रयत्नले सोचेजस्तो रिजल्ट दिन सक्दैन जब परिस्थिती तपाईंको योजना बमोजिम हुँदैन या जब तपाईं असफल बन्नुहुन्छ । असफलतालाई ह्याण्डल गर्न धेरै गाह्रो हुन्छ, तर जसले यसो गर्न सक्छ ऊ अझ धेरै मजबुत भएर निस्कन्छ । यो असफलताबाट मैले के पाएँ ? यो प्रश्न आफैंसँग सोध्नु पर्छ । तपाईं आफूलाई धेरै असहाय महसुस गर्नुहुन्छ । तपाईं सबै कुरा छाडिदिन चाहनुहुन्छ, जसरी मैले चाहेको थिएँ । मेरो पहिलो किताबलाई ९ ओटा पब्लिसर्सले रिजेक्ट गरिदिएका थिए । तर यो कुरालाई यसरी बुझ्न सकिन्छ कि असफलताले तपाईंलाई कुन हद सम्म चोट दिन सक्छ ।

तर यो जिन्दगी हो । यदि चुनौतीहरुबाट सदैव मुक्त हुन सकिन्थ्यो भने त चुनौतीहरु चुनौती नै रहन्थेनन् । र याद राख्नुस् यदि तपाईं कुनै चिजमा असफल भइरहनुभएको छ भने यसको मतलव तपाईं आफ्नो सीमा या क्षमतासम्म पुग्दै हुनुहुन्छ र यहीं तपाईं हुन चाहनुहुन्छ ।

निराशाको एउटा भाई हो कुंठा अर्को हो तूफान । के तपाईं कहिल्यै कुण्ठित् हुनुभएको छ ? यो तब हुन्छ अब कामहरु बिचमै अड्किन्छन् । यो कुरा भारतमा विशेष रुपले प्रासंगिक छ । ट्राफिक जामदेखि लिएर आफ्नो लागि उपयुक्त जागिर पाउनुसम्म । कहिलेकाहिँ त काम बन्न यती समय लाग्छ कि तपाईंलाई थाहा नै हुँदैन कि तपाईंले आफ्नो लागि सही लक्ष्य निर्धारित गर्नुभएको छ ।

किताब लेखिसकेपछि मैले हिन्दी फिल्म लेख्ने लक्ष्य बनाएँ । मलाई लाग्यो त्यहाँ लेखकको अवश्यकता छ । मलाई मानिसहरु धेरै भाग्यशाली मान्दछन् तर वास्तवमा म आफूले लेखेको पहिलो फिल्म रिलिज हुन नै पाँच वर्ष लागेको थियो ।

निराशाले उत्साहलाई मारिदिन्छ र तपाईंको उर्जालाई नकारात्मकतामा बदलिदिन्छ । म यसलाई कसरी डिल गर्छु होला ?

भलै सिनेमा हेर्दा थोरै समयमै सकिएला तर त्यसलाई बनाउन धेरै समय लाग्छ । अन्तिम रिजल्ट पुग्नु अघिको प्रोसेसमा रमाइलो मान्न म स्क्रिप्ट राइटिङ्ग सिकिरहेको थिएँ र त्यही समय आफ्नो तेस्रो किताव लेख्ने साइड प्लान पनि मेरो दिमागमा थियो । त्यसका बावजुद साथीभाई, खाने पिउने, घुम्ने लगायतले निराशाबाट पार पाउन मद्दत गर्यो । याद राख्नुस्, कुनैपनि चिजलाई गम्भीरतापुर्वक नलिनुस् । निराशा कहीं न कहीं एउटा इशारा हो कि तपाईं चीजहरुलाई धेरै गम्भीर रुपमा लिइरहनुभएको छ ।

‘अन्याय’ यसलाई डिल गर्न धेरै गाह्रो हुन्छ । तर दुर्भाग्य, हाम्रो देशमा यसरी नै काम हुन्छन् । जो पहुँचवाला छ, जसका पिता ठूला मान्छे छन्, जसको अनुहार राम्रो छ, उनीहरुलाई बलिउडमा मात्र होइन हरेक स्थानमा सजिलो हुन्छ । इण्डियामा धेरै कम अवसरहरु छन्, त्यसैले केही हुनका लागि सम्पूर्ण ग्रह नक्षत्रहरु सही स्थितीमा हुनु जरुरी हुन्छ । इण्डियन स्ट्याण्डर्ड हिसाबबाट हेर्ने हो भने तपाईंले कलेजमा पढ्ने अवसर पाउनु र तपाईं भित्र मैले अंग्रेजीमा बोल्दै गरेको यस भाषणलाई बुझ्ने क्षमता हुनु भनेको तपाईं धेरै लक्कि हुनु हो । हामीसँग जे छ त्यसको लागि हामी कृतज्ञ हुनुपर्छ र जे छैन त्यो कुरालाई स्वीकार गर्ने शक्ति हामीमा हुनुपर्छ ।

म आफ्ना पाठकहरुबाट यति धेरै माया पाइरहेको छु कि अरु लेखकहरुले त्यसको बारेमा सोच्न पनि सक्दैनन् । तर मैले साहित्यिक प्रशंशा चाहिँ पाएको छैन । म ऐश्वर्या राय जस्तो त देखिन्नँ तर म यो मान्छु कि मेरा दुवै छोराहरु उनीभन्दा पनि राम्रा छन् ।

र अन्तिम तत्व जसले तपाईंभित्रको ज्वालालाई समाप्त गर्न सक्छ । त्यो हो अरु भन्दा अलग हुने स्थिती । जसै तपाईंको उमेर बढ्दै जान्छ तपाईंलाई यो महसुस हुन थाल्छ कि तपाईं युनिक हुनुहुन्छ । सानो छँदा तपाईंलाई आइसक्रिम र स्पाइडर म्यान मनपर्थ्याे तर जब तपाईं कलेज जानुहुन्छ आफ्ना साथीहरुजस्तै नै बन्नुहुन्छ । त्यसैगरी दश वर्ष पछि तपाईंलाई थाहा हुन्छ कि तपाईं युनिक हुनुहुन्छ । तपाईं जे चाहनुहुन्छ, जे माथि विश्वास गर्नुहुन्छ त्यो कुरा तपाईंको नजिकका आफन्तको चाहना र विश्वास भन्दा अलग हुन सक्छ । आफ्नो लक्ष्य परिवारका अन्य सदस्यसँग मेल नखानाले घरमा द्वन्द्व हुन जान्छ र तपाईं शायद आफ्नो सपनालाई, आफ्नो लक्ष्यलाई त्यतिकै छाडिदिनुहुन्छ ।

कलेजमा बास्केटवलको क्याप्टेन भइसकेकाहरु पछि गएर यो खेल खेल्नै छोडिदिन्छन् । जुन काम गर्न आफूलाई धेरै मन लाग्थ्यो परिवारकै कारण उनीहरुले यसो गरेका हुन्छन् । तर यसो गर्दा ऊ भित्र रहेको ज्वाला निभ्न जान्छ । कहिल्यै पनि यस्तो कम्प्रोमाइज नगर्नुस् । पहिले आफूलाई माया गर्नुस् अनि मात्र अरुलाई ।

मैले तपाईंलाई चारओटै आँधीहरु (निराशा, कुंठा, अन्याय र अलगपन) को बारेमा बताएँ । तपाईं यसलाई इन्कार गर्न सक्नुहुन्न । मनसुनजस्तै गरी यी सबै तपाईंको जीवनमा बारम्बार आइरहन्छन् । तपाईंले बस आफ्नो रेनकोट तैयार राख्नुपर्ने हुन्छ ताकि तपाईं भित्रको ज्वाला निभ्न नपाओस् ।

म एकपल्ट फेरी तपाईंलाई तपाईंको जीवनको सबैभन्दा राम्रो समयमा स्वागत गर्न चाहन्छु । यदि कसैले मलाई बितेका दिनमा फर्किने अप्शन दिन्छ भने निश्चित रुपमै म कलेज फर्किन चाहन्छु । म यो आशा गर्दछु कि दश वर्ष पछि पनि तपाईंको आँखामा यही चमक देखिरहिनेछ जो आज देखिँदैछ । मलाई विश्वास छ कि तपाईं आफ्नो भित्रको ज्वालालाई कलेज जीवनमा मात्र होइन आउनेवाला २५०० हप्ता सम्म पनि निभ्न दिनुहुने छैन । त्यसैगरी म यो पनि आशा गर्छु कि तपाईंमात्र पनि होइन पूरै देशले यस्तो ज्वालालाई निभ्न दिने छैनन्, किनकि इतिहासमै कुनै अरु पलभन्दा ज्यादा अब यो पलको आवश्यकता छ ।

र यो भन्न कति राम्रो हुनेछ कि म करोडौं ज्वालाहरु भएको भूमीसँग सम्बन्धित छु ।
धन्यवाद ।

(प्रस्तुत भाषण भारतीय प्रख्यात् लेखक चेतन भगतले सन् २००८ मा पहिलो दिन कलेज आएका सिम्बियोसिस बिबिए प्रोग्रामका विद्यार्थीहरु समक्ष दिएका थिए। जसलाई नेपाली भाषामा अनुवाद गरिएकाे हाे ।)

सम्बन्धित शिषर्कहरु

यी हुन् विश्वका सबैभन्दा लामो पाँच रेलमार्ग

अर्थमन्त्री पुनलाई पूर्वअर्थमन्त्रीहरूको सुझाव : पपुलिष्ट बजेट नल्याउनू, आकार सानो बनाउनु

नेपाल रिमा लगानी बढाउँदै हिमालयन र एशियन लाइफ, बुधबार किने ६३ करोडको सेयर

नेपाल र कतारबीच द्विपक्षीय समझदारी, नेपाली कामदारको प्रशंसा

गर्मीयाममा कस्तो पेयपदार्थ पिउने त ?

५९० मेगावाटका जलविद्युत आयोजनामा सिटिजन्स बैंकको लगानी, १३ वटा प्रोजेक्टमा नेतृत्व