दक्षिण कोरियाको सोलबाट प्रत्यक्ष  बैदेशिक लगानी(एफडीआई) विषयमा पीएचडी गर्नु भएका सरोज कोइरालाले लामो समय एक्सपोर्ट क्रेडिट कर्पोरेशन अफ कोरियाका लागि लामो रिसर्च गरिसक्नु भएको छ । शुक्रबार र शनिवार नेपालमा लगानी सम्मेलन चलिरहेको छ, यसै सन्दर्भमा नेपालमा बैदेशिक लगानीको सेरोफेरोमा रहेर डा. सरोज कोइरालासँग विकासन्यूजका लागि खेमराज श्रेष्ठले गरेको विकास बहस प्रस्तुत गरेका छौँ ।

विदेशी लगानीलाई आकर्षित गर्नु भन्दा स्वदेशी लगानीकर्तालाई लगानी गर भन्दा के फरक छ ?

यो प्रश्नको सिधै उत्तरदिनु पर्दा अहिले सरकारले २ वटा कुरा थपेको छ । एउटा कर होलिडे, दोस्रो लगानीकर्तालाई रेड कार्पेट ओछ्याउन कानूनहरु संशोधन गरेको छ । विदेशी लगानीर्ताले हेर्ने भनेको मैले यो देशमा लगानी गरेर कस्तो लाभ लिन सक्छु । मैले यति रकमको जोखिम लिएपछि कति फाइदा लिन सक्छु भनेर सोचेका हुन्छन् । हरेक विदेशी लगानीकर्ताले आफुले लगानी गर्न चाहेको क्षेत्रको कच्चा पदार्थ पाइन्छ÷पाइदैन, बजार कस्तो छ ? भन्ने सोचेका हुन्छन् । स्वदेशी लगानीकर्ताले सानो बजारलाई आधार मानेर लगानी गर्छन् भने विदेशी लगानीकर्ता ठूलो बजार हेरेर लगानी गर्न चाहान्छन् । विदेशी लगानीकर्ताले हेर्ने भनेको भारतीय बजार हो । तर, सरकारले यस्ता लगानीकर्तालाई भारतसम्म पुग्ने ढोका खुला गर्नु पर्छ ।

सरकारले निर्धारण गरेको लगानी क्षेत्र कस्तो छ ?

सरकारले निर्धारण गरेको क्षेत्र निकै सतही भयो । सम्मेलनमा कृषि, पूर्वाधार, जलविद्युत, पर्यटन लगायतलाई अघि सारेको छ । तर, यसको विशिष्टीकृत अध्ययन हुन सकेन । जस्तो पूर्वाधार भनिएको छ, यसभित्रको सब सेक्टरलाई निर्धारण गर्न सकिएको छैन । हाम्रो इकोनोमिक मोडेल के हो ? यो मोडेल सफल बनाउन कस्तो किसिमको लगानी आवश्यक छ ? यो कुरामा स्पष्ट हुनुपर्छ । नेपालमा कुन उद्योग खोलेर दीर्घकालमा नाफा दिन सक्छ । यो कुरामा ध्यान दिनुपर्छ ।

सरकारले ०४८, ०७३ पछि फेरी तेश्रो लगानी सम्मेलन गर्दैछ, यो समयको हिसाबले ठीक छ या हतार भयो ?

सरकारले २ वर्ष १ महिनापछि फेरी लगानी सम्मेलको आयोजना गरेको छ । यो बीचमा सरकारले कस्तो तयारी गरेको भन्ने कुरा महत्वपूर्ण रहन्छ । पहिलेको लगानी सम्मेलनको कमि कमजोरी के थियो ? त्यो बेलाको कमजोरी नदोहार्याउनु अहिलेको चुनौती हो । अघिल्लो वर्ष १४ खर्बको प्रतिबद्धता आएको थियो, २५ प्रतिशत परियोजना अघि बढेका छन् । बाँकी प्रतिबद्धता पाइप लाइनमा छन् होला । यसबाट समीक्षा गरेर अघि बढ्नु पर्छ । एकद्वारबाट विदेशी लगानीकर्तालाई सेवा दिने कुरा राम्रो हो ।

देशले किन लगानी सम्मेलन गर्दैछ, सो विषय प्रस्ट हुनुपर्छ । यो क्षेत्रमा सरकारको सामथ्र्यले भ्याएन, अब विदेशी लगानी आवश्यक छ भनेर सबै देशमा गएर ब्रिफिङ गर्नु भन्दा एकै ठाउँमा बोलाएर ब्रिफिङ गर्नु लगानी सम्मेलन हो ।

लगानी सम्मेलनका लागि सरकारले शोकेसमा राखेका परियोजना कस्तो लाग्यो ?

सरकारबाट ५० र निजी क्षेत्रबाट २७ गरी ७७ परियोजना अघि सारिएको छ । जसले परियोजना अघि सारेपनि यदि म विदेशी लगानीकर्ता भएको भए यो परियोजनामा कसरी लगानी गर्न सक्छु भनेर सोच्नु पर्छ । म लगानी गर्न सक्ने अवस्थामा छु कि छैन भनेर सोच्नुपर्छ । यसबाट परियोजनामा लगानी आउँछ त ? यदि आउँदैन भने फेरी कुन कुरामा सुधार गर्ने त त्यसतर्फ सोच्नु पर्छ । शोकेसका परियोजनाहरु सतही अध्ययनले बनाइएको हो भने यसले सम्मेलनको प्रतिबद्धताको अर्थ राख्दैन ।

जलविद्युतमा चिनियाँ र भारतीय लगानीकर्ता बढी आकर्षित हुनुले कस्तो प्रभाव पार्ला ?

लगानीले बजार खोज्छ, लगानीले खानी खोज्छ, अर्को ट्यारिफ जम्पिङ गर्न आउँछन् । चीन र भारतले प्रयोग गर्ने पानी हिमालय पग्लेर आउने पानी हो । यसलाई चीन र भारतले आफ्नै तरिकाले प्रयोग गर्न चाहान्छ । फर्पिङ जलविद्युत नेपालमा आएको १०७ वर्ष भयो । यो अवधीमा जम्मा १२ सय मेगावट विद्युत उत्पादन भयो । अब विश्लेषण गर्न सकिन्छ हाम्रो देशमा आयोजना ओगट्न विदेशी लगानीकर्ता आइरहेका छन् कि जलविद्युत बनाउन । यदि साँच्चै लगानी आइरहेको भए किन यो हालत देख्नुपथ्र्यो । अब हामीले अध्ययन गर्नु पर्छ, उनीहरु आयोजना ओगट्न आएका कि काम गर्न ? ८५ प्रतिशत भन्दा बढी आयोजना ओगटेर दुई देशका कम्पनी बसेका छन् । प्रगति छैन ।

गैरआवासीय लगानीकर्ताहरुलाई सरकारले लोभ्याउन नसकेको हो ?

पहिलो कुरा गैरआवासीय नेपाली लगानीकर्ताले कुन मोडेलमा काम गर्न खोजेको हो । सो विषय खुलाएर आउनुपर्छ । सरकारले नेपाली र गैरआवसीय लगानीकर्तालाई भेदभाव गरेको छैन ।

यो सम्मेलनबाट देशले कस्तो फाइदा लिन सक्छ ?

देशले किन लगानी सम्मेलन गर्दैछ, सो विषय प्रस्ट हुनुपर्छ । यो क्षेत्रमा सरकारको सामथ्र्यले भ्याएन, अब विदेशी लगानी आवश्यक छ भनेर सबै देशमा गएर ब्रिफिङ गर्नु भन्दा एकै ठाउँमा बोलाएर ब्रिफिङ गर्नु लगानी सम्मेलन हो । लगानी सम्मेलनबाट देशको इकोसिस्टमलाई सहज बनाउन सक्छ । सम्मेलनबाट प्रतिवद्धता आउने हो, तर चुनौती कहाँ हुन्छ भने त्यसलाई निरन्तरता दिन हाम्रो मेकानिजम छ कि छैन ? छ भने यसबाट फाइदा लिन सकिन्छ ।

गत लगानी सम्मेलनमा सरकारले अनुमान गरेको भन्दा धेरै प्रतिवद्धता आयो, अहिले त्यो आँकडालाई पछि पार्न सरकार लागी परेको देखिन्छ । सम्मेलन सफलताको आधार प्रतिवद्धतालाई मान्ने देखियो नि ?

लगानी सम्मेलनलाई सफल मान्ने र असफल मान्ने दुई आधार छन् । एउटा अघिल्लो वर्षको सम्मेलनमा ८ खर्बको प्रतिवद्धता आयो, तर लगानी खोई ? अर्को लगानी आयो, बजार कहाँ छ ? अब बाहिरी मार्केट हेरौं कि भारत कि चीन । हामीले लगानी ल्याउदा कस्तो प्रकृतिको लगानी ल्याउँदा फाइदा लिन सक्छ यो विषयमा ध्यान दिनुपर्छ ।

हामी आर्थिक र सामाजिक रुपले निकै पछाडी छौँ । यो अवस्थामा हामीले हाम्रो प्राथमिकताको क्षेत्र निर्धारण गर्नु पर्छ । कुन क्षेत्रमा भारतले भन्दा राम्रो गर्न सक्छौँ ? नेपालको स्रोत साधनले कस्तो क्षेत्रलाई अघि बढाउन सक्छ ? यसमा अध्ययन आवश्यक छ ।

चिनियाँ र भारतीय लगानीकर्ताको आकर्षण साँच्चिकै बढेको हो कि उनीहरुले भ्रम छरिरहेका छन् ?

हाम्रो भूराजनीतिक अवस्था यस्तो छ कि वीरगञ्गजको पारी रक्सौल छ । तर, तातोपानीको पारी चीन छैन । यहाँबाट ३५ किलोमिटर टाढा चेन्दु भन्ने ठूलो शहर छ । चीन त हङकङको छेउमा छ । चिनियाँहरु स्टाटेजिक मुभ पनि गरिरहेका हुन्छन् । हाम्रो देशमा लगानी आउँदा विशुद्ध व्यवसायिक लगानी आयो भन्न सकिदैन । यसमा रणनीतिक क्रियाकलाप पनि हुन सक्छ । यस्तो अवस्थामा छिमेकीबाटै लगानी आइरहेका छन् । तर, यसलाई फिल्टर गर्नुपर्छ ।

नेपालको सिमावर्ती क्षेत्रमा उद्योग खोल्न भारतले विदेशी लगानीकर्तालाई जति सुविधा दिन्छ नेपालले किन दिन सक्दैन ?

हामी आर्थिक र सामाजिक रुपले निकै पछाडी छौँ । यो अवस्थामा हामीले हाम्रो प्राथमिकताको क्षेत्र निर्धारण गर्नु पर्छ । कुन क्षेत्रमा भारतले भन्दा राम्रो गर्न सक्छौँ ? नेपालको स्रोत साधनले कस्तो क्षेत्रलाई अघि बढाउन सक्छ ? यसमा अध्ययन आवश्यक छ । जस्तो हाम्रो स्रोतले सिमेन्ट उद्योगलाई सहयोग गर्न सक्छ । तर, सरकारले भारतीय बजारसम्म जाने सजिलो बाटो बनाउनु पर्छ ।

लगानीलाई नाफाले आकर्षण गर्छ, नेपालमा लगानी गरेका विदेशी कम्पनीहरुको अवस्था कस्तो छ ?

नेपालमा आएर डुबेका विदेशी लगानीकर्ता निकै कम छन् । युटिएल प्राविधिक कारणले र हिमालयन स्प्रिङ कम्पनी आन्तरिक कारणले असफल भएका हुन् । नेपाल लिभरले १७ सय प्रतिशत सम्म लाभांश बाडेको छ । गत १० वर्षमा वैदेशिक ७० अर्ब लगानी आएको देखिन्छ । ९९ सय अर्ब प्रतिफल लगिसकेका छन् । यो हेर्दा नेपाल लगानीको लागि उच्च प्रतिफल दिने देश हो ।

विदेशी लगानी नेपालमा कतिको सुरक्षित छ ?

लगानी भनेको नै जोखिम हो । जोखिम नै नहुने क्षेत्र निकै कम छन् । विश्वपरिवेश हेर्दा नेपालमा लगानी धेरै सुरक्षित छ । शान्ती सुरक्षाको चुनौती नेपालमा छैन ।

विश्वपरिवेशमा लगानीको बहाव कतातिर बगिरहेको छ ?

विश्वपरिवेसमा विदेशमा लगानी गर्ने दर १८ प्रतिशतले घटेको छ । तर, नेपालको अर्थतन्त्रले विश्व अर्थतन्त्रलाई प्रभाव पार्दैन, यो हैसियत हाम्रो अर्थतन्त्रको छैन । गत वर्ष हाम्रो देशमा करिब १७ अर्बको लगानी आएको छ । यो अघिल्लो वर्षको तुलनामा १० अर्बले बढी हो । विश्व परिवेशमा घट्दा हाम्रोमा बढेको छ ।

सम्बन्धित शिषर्कहरु

महासंघमा संयोजकको जिम्मा सापकोटालाई, प्राथमिकतामा व्यवसायीका समस्या समाधान

ऐसले फर्निचर शोरुम अब नेपालमा, नयाँ युगको शुरुवात गर्ने (फोटो फिचरसहित)

फास्ट ट्रयाक तोकिएकै समयमा बन्छ, लागत बढेको छैनः प्रधान सेनापति

सचिव मरासिनीसहित ८ जनाले पाए सफाइ, सुनिल पौडेल दोषी ठहर

फास्ट ट्रयाक समयमै सम्पन्न गर्न समितिको सरकारलाई निर्देशन

बन्द भएका उद्योग सञ्चालन गर्न सरकारले नयाँ नीति ल्याउँछ : मन्त्री भण्डारी