तीजको नाममा विकृति, हुँदा खानेहरुको लागि तीज गलपाँसो

२०७५ साउन २८ गते ११:१७ अनिलभक्त खरेल

तीज पर्व हरेक वर्ष भाद्र शक्ल पक्ष तृतीयाका दिन मनाइन्छ । तीजको पहिलो दिन अर्थात् तीज इभलाई दर खाने दिनको रुपमा मनाइन्छ । यस दिनमा विवाहित र अविवाहित छोरी चेलीहरु एकैठाउमा जम्मा भई ब्रत बस्न दरो हुनका लागि दर खान्छन् अर्थात् दरमा दह्रो खाना हुन्छ । यो दर खाने काम मध्यरातसम्म चालु रहन्छ । दोश्रो दिन तीजको मुख्य दिन हो यस दिनका कोही महिलाहरु निलाहार र कोही महिलाहरु फलाहार ब्रत बस्छन् । निलाहार भन्नाले पानी पनि नखाने र फलाहार भनेको पानी र फलफुल खाने भन्ने बुझिन्छ ।

यस दिनमा बिवाहित नारीहरुले लगनको पोते र सम्भव भए लगनकै सारी तथा आफुसंग जे जस्ता गर गहना छन् सबै लगाई सोह्र सिंगार पटार गरेर भगावान शिवजीको मन्दिरमा गएर पुजापाठ, नाचगान गर्छन् आफ्नो पति र परिवारको लागि प्रार्थना गर्छन् । तीजको ब्रत बसेमा खासगरी श्रीमानको लामो आयुहुने, मृत्यु पर्यन्त गाढा सम्बन्ध हुने, घरमा सुख शान्ति हुने, असल र सुयोग्य वर पाउने विश्वास गरिन्छ त्यही भएर नेपाली विवाहीतत त अविवाहीतत सबै हिन्दु नारीहरुले यो ब्रत बस्ने गरेको पाइन्छ ।तेस्रो दिन विहान उठेर बत्ती बाल्छन्, केरा र तुल्सी पत्ताको पुजा गरेर चोखो खानेकुरा खान्छन्, यस दिनलाई गणेश चतुर्थी पनि भनिन्छ यस दिनको साँझ सानोतिनो विगो काम गते बात नलाग्ने बताइन्छ । तीजको चौथो दिन अर्थात् अन्तिम दिन रिषि पञ्चमी हो । यस दिन विहान महिलाहरु नजिकको धारा पधेरामा गएर अघिल्ले दिन नै जम्मा गरिएका विभिन्न किसिमका सामग्रीले ३६५ पटक स्नान गरि शुद्घ भै सप्तरिषि र अरुन्धतीको पुजा गर्छन् र त्यस्को अर्को दिन घरबाट माइती आएकी चेली विदावारी गरी आप्mनो कर्म घर फर्किन्छन् ।

यस्तो राम्रो पर्व रहेको नेपाली हिन्दुहरुको महान चाड अब धार्मिक र सामाजिक पर्व रहेन । यो पर्व अब एउटा देखासिखीको रुपमा भड्किलोरूपमा देखा पर्दैछ । देश विदेशमा बस्नेहरुले आफ्ना छोराछोरीलाई तीजको बारेमा गलत शिक्षा दिइरहेको आभाष पाइन्छ किनकी तीज आउनुभन्दा महिनौ दिन अगाडिदेखिको दरको रिहर्शलले । यस प्रकारको कार्यले के सही सलामत पर्व हस्तान्तरण गरिएको मानिएला र रु एकदिन ब्रत बस्न महिनौदिनदेखिको तडक भडकलाई हेर्दा त नेपाली हिन्दु नारीहरुको पवित्र चाडलाई “हुनेखाने”नेपाली महिलाहरुले आफ्नो गर गहना र साडी प्रदर्शन गर्ने पर्व बनाए भन्दा अत्युक्ति नहोला । ब्रतमा चोखो खानेकुरा खानु पर्नेमा तामसी भोजन गरिरहेका हुन्छन् ।

जो कोहीले पनि अहिलेका नारीहरुलाई सोध्नुस् तीज भनेको के हो र दर भनेको के हो कसैले पनि सही उत्तर दिन सक्दैनन् किनकी अहिलेका नारीहरु २ महिना अघिदेखि दरखाने भनेर झ्याली पिट्दै हिड्छन्, २ महिनासम्म एक अर्काको घरमा हसुर्दै हिड्छन् तर जुन दिन वास्तविक रूपमा दर खाने हो त्यो दिन उनीहरुको कसैको घरमा केहीनै पाक्दैन । यस्ले गर्दा हाम्रो वास्ताविक दर लोपोन्मुख हुन खोज्दैछ । अब त तीजका कार्यक्रमहरु होटल र पार्टी प्यालेसमा हुन थालेका छन् । पहिला पहिला तीज भनेको कुशे औशीबाट सुरु हुन्थ्यो । कुशे औशीलाई बुबाको मुख हेर्ने औशी पनि भनिन्छ । पहिला पहिला विहाबारी भएर गएकी छोरी चेली आफ्नो बुबाको मुख हेर्न दिनमा माइती घर आएर पञ्चमीको पुजा सकेर कर्म घर जान्थे ।कुशे औशीमा नआएकी छोरीचेलीलाई औशीपछि गएर लिएर आइन्थ्यो । तीजको ब्रत बस्ने अघिल्लो दिन जे जस्तो मीठो मसिनो छ सबै मिली बाडेर खान्थे । आफ्ना दुखसुखका कुराहरु गीत मार्फत बिलौना गर्थे ।

चाहे ती साुस बुहारीका हुन्, चाहे नन्द आमाजु, देवर–जेठाजुका नै किन नहुन् तर त्यो आज एकादेशको कथा जस्तै भएको छ ।अहिलेका तीजका गीतहरु रत्तयौली र ठट्यौलीका मात्र छन् । १/२ जना हरिदेवी कोइरलालाहरुले कसरी सम्हालुन् रु समाजका अगुवा अर्थात “हुनेखाने”हरुले “हुँदाखाने”हरुलाई पनि देखासेखीको बाटोमा घकेल्दै छन् जस्ले गर्दा हुँदा खानेहरुको लागि यो तीज गलपासो भएको छ किनकी हँुदाखानेहरुले हुनेखानेहरुसंग प्रतिसपर्धा सकी नसकी गर्न परेको छ । स्मरण रहोस् अनौपचारिक रुपमा आजभन्दा १ महिना अघिदेखि सुरु भएको दरखाने कार्यक्रम अमेरिकामा औपचारिक रुपमा अगष्ट १२ अर्थात साउन २७ गतेबाटरुपमा सुरु भैसकेको छ । यस्को मतलब अन्य देशका नेपाली महिलाहरु भने पछि परेका होइनन् उनीहरुले पनि यस्को सुरुवात संगसंगै गरेको फेसबुकका तस्वीहरुबाट प्रष्ट हुन्छन् । यस्तो विकृतिलाई रोक्न सम्बन्धित देशमा खुलेका संघसंस्थाहरुले ध्यान दिने कि । यस्ता फजुल खर्च जम्मा गरेर रवि लामिछाने वा धुर्मुस सुन्तली वा स्वयं आफु संलग्न भएर मातृभुमीको विकास गरेमा कसो होला (लेखक स्वतन्त्र पत्रकार हुुन्)

तीजको नाममा विकृति, हुँदा खानेहरुको लागि तीज गलपाँसो